Τρεις ομιλητές, εκλεκτοί, τρία κείμενα, τρεις προσεγγίσεις, ένα θέμα - Νικοτσάρας! - πριν από μερικούς μήνες με μια καλή και επαινετή πρωτοβουλία, ο Δήμος Σαρανταπόρου οργάνωσε εκδήλωση - «ημερίδα» με θέμα «Νικοτσάρας». Σκοπός αυτής της πρωτοβουλίας, όπως εκτιμώ, θα ήταν να αναδειχθεί η προσωπικότης, ο βίος και η πολιτεία ενός προεπαναστατικού οπλαρχηγού, ο οποίος δεν αξιώθηκε να δει τη χώρα του καθολικώς επαναστατούσα. Και ποιος ξέρει! να είχε διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην απελευθέρωσή της.
Ο πρόωρος χαμός του, αλλά και η παρατεταμένη οθωμανική κατοχή στην περιοχή του, συνετέλεσαν στο να χαθούν σχεδόν τα επιτεύγματά του, αλλά και σε μεγάλο βαθμό αυτά ακόμη τα «ίχνη» της υπάρξεώς του.
Σήμερα, διακόσια χρόνια μετά το θάνατό του, δεν ξέρουμε ακριβώς ποιος και από πού ήταν ο Νικοτσάρας. Ένας σύγχρονός του (ακριβώς συνομήλικός του) «καταγραφεύς», ο Κάρολος-Κλαύδιος Φωριέλ ασχολήθηκε με τον ήρωά μας δέκα επτά χρόνια μετά το θάνατό του στο μνημειώδες θα το έλεγα έργο του «Δημοτικά Τραγούδια της Νέας Ελλάδος». «Οιωνεί βιογράφος» ο Φωριέλ, στον οποίο ουδείς εκ των τριών ομιλητών κατά την ημερίδα αναφέρθηκε, αν δεν με απατά η μνήμη μου, μας παραθέτει σημαντικά στοιχεία. Ο κύριος σχολιαστής του, ακαδημαϊκός Ν. Βέης, μας λέει ότι «...την άνοιξιν του 1824 ο Φωριέλ έφθασεν εις Βενετίαν... και επεδόθη εις την περισυλλογήν τού πολυτίμου υλικού εν σχέσει προς τον περίφημον ελληνικόν λαόν του».
Περί του Νικοτσάρα και της καταγωγής του ο Φωριέλ μάς λέει: «...ο Νικοτσάρας είναι ο ενδοξότερος κατά τας λαϊκάς αναμνήσεις της Ελλάδος... Ήτο Θεσσαλός, εκ της Ελασσόνος ή εκ των περιχώρων της, γιος και εγγονός κλεφτών... Αλλά το όνομα και τα κατορθώματα όλων αυτών των οπλαρχηγών ελησμονήθησαν. Μόνο διά τον πατέρα του Τσάραν διατηρούν ακόμη μερικάς αναμνήσεις... Είχε (ο Πάνος Τσάρας) τρία παιδιά, των οποίων ο Νίκος ήτο ο μεγαλύτερος... Ενεπιστεύθη τον Νίκον εις το μοναστήρι της Αγίας Τριάδος διά να μορφωθή... εδιδάχθη στοιχεία της επιστήμης και της λογοτεχνίας και εξέμαθε την αρχαίαν ελληνικήν... και ερμήνευε την Ιλιάδα...».
Παρετέθη το μικρόν αυτό απόσπασμα από τα γραφόμενα του Φωριέλ για να καταδειχθεί ότι ασχολήθηκε σοβαρά και με θαυμασμό για τον Νικοτσάρα, ότι είχε καλές πηγές, αλλά όχι εκείνη την πηγή που θα του έλεγε το χωριό της καταγωγής του.
Υπό αυτά τα δεδομένα «...επτά πόλεις ερίζουν διά καταγωγήν Ομήρου!..». Δεν ξέρω πόση σημασία θα είχε για το πραγματικό χωριό της καταγωγής του. Θα είχε όμως μεγάλη σημασία για το ιστορικό μέγεθος του ήρωα η ολοκληρωμένη γνώση περί αυτού. Από τις δημοσιευθείσες απόψεις τους τελευταίους μήνες περί της καταγωγής δεν πρέπει να απορριφθεί καμία, αλλά ο ιστορικός ερευνητής να τις θεωρήσει ως βήματα προς την ανακάλυψη της αλήθειας.
Στις μαρτυρίες που μέχρι τώρα κατατέθηκαν ας προστεθεί και αυτή με την οποία γενεές και γενεές εκεί στο «ημιακριτικό» Λουτρό Ελασσόνας μεγάλωσαν, ακούγοντας τις διηγήσεις της εκάστοτε παλαιότερης γενεάς. «Ο Νικοτσάρας κατάγεται από το χωριό μας, έλεγαν οι γέροντες προς τους νεότερους... όταν βρίσκονταν στο χωριό και έρχονταν οι Τούρκοι, αυτός διέφευγε από την εκκλησία της Παναγίας μέσα από μια κρυφή γαλαρία και περνούσε απέναντι στη Μαγούλα, όπου είχε καραούλι...».
Ο Νικοτσάρας όμως... είναι από τα Γιαννωτά και υπάρχουν στοιχεία περί αυτού. Πώς τούτο γίνεται μας το εξηγεί η παράδοση που έζησε επί γενεές και πάλι στο Λουτρό, η οποία λέει ότι μια χήρα Τσάρα παντρεύτηκε στα Γιαννωτά και έφερε μαζί της και το μικρό γιο της. Η χήρα αυτή πρέπει να ήταν η γιαγιά του Νικοτσάρα και η μάνα του Πάνου, πατέρα του Νικοτσάρα. Πώς χήρεψε δεν είναι γνωστό. Ίσως το λεγόμενο από τον Φωριέλ «γυιος και εγγονός κλεφτών...» να έχει βάση. Ο Πάνος Τσάρας έγινε κλεφταρματωλός ονομαστός, ίσως σ’ αυτό να συνετέλεσαν και οι διηγήσεις τής χήρας μάνας του περί της χηρείας της και του κλέφτη πατέρα του, αλλά και γαμβρός του πρωτοκλέφτη Ζήτρου καπετάνιου του Ολύμπου.
Κάτω από αυτές τις εξιστορήσεις, θα μεγάλωσαν και τα παιδιά του Πάνου, ο γνωστός Νικοτσάρας και ο ιερομόναχος αδελφός του Καλλίνικος. Η γιαγιά τους θα τους διηγείτο ότι ήλθαν από το Λουτρό γι’ αυτό και η παράδοση θέλει τον Νικοτσάρα να έχει δράση στην περιοχή. Ο Καλλίνικος όμως άφησε πίσω του ανεξίτηλο το πέρασμά του και τα ίχνη της διαμονής του, τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα εκεί στο Λουτρό, σε μια πλάκα που είναι εντοιχισμένη σε οίκημα που έκτισε, όπως φαίνεται, ο ίδιος. «ΕΤ’ 1827 ΜΑΡΤΗ 25 ΚΑΛΗΝΗΚΟΣ ΤΣΗΑΡΑΣ», αυτή τη μαρτυρία άφησε πίσω του. Προς τι λοιπόν αυτοί οι δεσμοί των αδελφών Τσάρα με το Λουτρό; Γιατί ο Καλλίνικος απεσύρθη στα κελιά στο Λουτρό; Για λόγους ασφαλείας ή λόγω αναμνήσεων από τις διηγήσεις της γιαγιάς του;
Η παράδοση αυτή, περί Νικοτσάρα και αδελφού του που ζει εδώ και πάνω από δύο αιώνες στο λουτρό από γενεά εις γενεάν διασώθηκε από ένα τέκνο του Λουτρού, τον Λάζαρο Παπαδόπουλο, αείμνηστο πια, σε ένα πόνημά του με τίτλο «Οι Τσαραίοι Πάνος Τσάρας και υιός Νικοτσάρας».
Στο πόνημα αυτό αναμειγνύονται «τα μύθια» με «τα αλήθια». Στοιχεία όμως που συνιστούν την παράδοση που διατηρείται ζωντανή εδώ και αιώνες, στο χωριό που διατείνεται ότι είναι ο τόπος καταγωγής τού Νικοτσάρα. Η παράδοση αυτή παρουσιάζεται με διάφορες εκδοχές στο πώς ο Νικοτσάρας συνδέεται με τα Γιαννωτά. Η επικρατέστερη εκτιμώ ότι είναι αυτή που καταδεικνύει η δράση του ίδιου του Νικοτσάρα, από την οποία φαίνεται ότι δεν είχε άμεση σχέση με το Λουτρό (δηλαδή τόπος γέννησης), αλλά παρεμβάλλεται τουλάχιστον μια γενιά. Άποψη με την οποία συνάδει και η αναφορά του Φωριέλα «...γυιος και εγγονός κλεφτών...».
Στο πόνημά του Λ. Παπαδόπουλου αναφέρεται και ένα τραγούδι «...που είναι γνήσιο λουτριώτικο και τραγουδιέται μόνο στο Λουτρό».
«Πέρα σε κίνου το ιβουνί, Νίκο μωρέ Τσαρόπουλε
στου πέρα και στου δώθε, Νίκο μου και γιος του Τσάρα...».
Τα περί της καταγωγής τού Νικοτσάρα θα τα βρει ο ιστορικός ερευνητής. Όχι ο «πας τις», αλλά ο συγκεκριμένος τής ημερίδας, που ασχολείται με το θέμα, «ψηλαφώντας» τα στοιχεία του μύθου και της αλήθειας, που τώρα είναι αναμεμειγμένα, ξεκινώντας από τη ρήση τού λαού «όσα μύθια τόσα αλήθια».
Παναγιώτης Κωστόπουλος
ταξχος ε.α.
