Μ’ αφορμή την εγκύκλιο του υπ. Παιδείας περί της απαλλαγής απ’ το θρησκευτικό μάθημα με μια απλή δήλωση (χωρίς να απαιτείται καμιά εξήγηση, κ.λπ.), τις τελευταίες ημέρες έχει ξεκινήσει ένας δημόσιος διάλογος για τα θέματα της διδασκαλίας των Θρησκευτικών και του χαρακτήρα, της φυσιογνωμία του μαθήματος στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Συμβολή σ’ αυτόν τον διάλογο – και σε συνέχεια του από 3ης/8/2008 άρθρου μας στην «Ελευθερία» - επιθυμούν ν’ αποτελέσουν και οι παρακάτω σκέψεις και απόψεις, οι οποίες, φυσικά, δεν διεκδικούν το ...αλάθητο, αλλά, αντιθέτως, επιδιώκουν τον αντίλογο και την – κατά τον αείμνηστο δάσκαλο όσων αποφοιτήσαμε απ’ το Θεολογικό τμήμα του ΑΠΘ, Νίκο Ματσούκα - «δημιουργική αντιπαράθεση», σύμφωνα με την ορθή, εννοιολογικά, σημασία της λέξεως, δηλαδή, «όχι με την έννοια της σύγκρουσης, αλλά της σύγκρισης απόψεων», όπως εξηγούσε και ερμήνευε αυθεντικά την «αντιπαράθεση» ο αείμνηστος δάσκαλος.
- Κατά την άποψή μας το μάθημα έχει εν μέρει τη βιωματική του διάσταση, καθώς έχει ως επίκεντρο τη θρησκευτική παράδοση της χώρας - η οποία υποστασιάζεται στην ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία – αλλά, κατά βάση και κυρίαρχα έχει γνωσιολογικό χαρακτήρα, με ευρύτερη παιδευτική αξία, αφού και για τις λοιπές χριστιανικές ομολογίες και τ’ άλλα θρησκεύματα ενημερώνει (σε Γυμνάσιο – Λύκειο, αλλά από πέρυσι και στην ΣΤ’ Δημοτικού!) και αποβλέπει γενικότερα στην ενημέρωση των μαθητών για το θρησκευτικό φαινόμενο και ειδικότερα στην κατανόηση της θρησκευτικής διάστασης των επιμέρους θεμάτων της ζωής, καθώς και για τις επιδράσεις του θρησκευτικού πιστεύω στα μνημεία του πολιτισμού.
Ναι, λοιπόν, έχει μια ομολογιακή «κλίση» το μάθημα (αντίστοιχη με την ελληνοκεντρική «κλίση» του μαθήματος της Ιστορίας), αλλά, δεν είναι μονοδιάστατο ομολογιακό, και, φυσικά, σε καμιά περίπτωση «μονολιθικό», «μονοφωνικό», ή «κατηχητικό», όπως ορισμένοι το θεωρούν. Και τα νέα βιβλία Θρησκευτικών του Γυμνασίου αξιολογήθηκαν θετικά από τη συντριπτική πλειοψηφία του επιστημονικού κόσμου. Ενδεικτικώς αναφέρουμε τη θετική κρίση που έχει εκφράσει με σχετική ανακοίνωσή του το τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ (http://web.auth.gr/theo/Letter%20_21_12_06.pdf.), το οποίο κάθε άλλο παρά για ομολογιακή «κλίση» μπορεί να κατηγορηθεί, ή «συντηρητικό» να χαρακτηρισθεί. «Τα νέα βιβλία Θρησκευτικών, στη μορφή και το περιεχόμενό τους, είναι τα επιτυχέστερα όλων όσων μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορήσει...», τονίζει το τμήμα Θεολογίας στο (από 21ης/12/2006 και υπογραφόμενο από τον τότε πρόεδρο, καθηγητή κ. Μιλτ. Κωνσταντίνου), υπόμνημά του προς την τότε υπουργό Παιδείας κ. Μαρ. Γιαννάκου.
ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Αξίζει πάντως ν’ αναφερθεί ότι για το θέμα του χαρακτήρα του θρησκευτικού μαθήματος εδώ και χρόνια διεξάγεται ένας επιστημονικός διάλογος στο πλαίσιο του οποίου έχουν κατατεθεί πολλές και ενδιαφέρουσες απόψεις. Όπως, παραδείγματος χάριν, η (κατατεθείσα το 1981, σε συνέδριο της Ενωσης Θεολόγων) πρόταση του αείμνηστου καθηγητή Νικ. Ματσούκα να αποκτήσει το μάθημα «πολιτιστικό» χαρακτήρα έχοντας σαφέστατο γνωστικό και όχι βιωματικό ή κατηχητικό χαρακτήρα και ως περιεχόμενο τα μνημεία του πολιτισμού της ελληνορθόδοξης παράδοσης και της συνολικής Ορθοδοξίας. Πρόκειται για μια πρόταση την οποία τα τελευταία χρόνια εξειδίκευσε περαιτέρω και θεωρητικοποίησε ο πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και επιστημονικός υπεύθυνος της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών της Ι. Μητροπόλεως Δημητριάδος Παν. Καλαϊτζίδης. Τη διδασκαλία του μαθήματος μέσα από ένα πνεύμα που θα το διαπερνά μια «θεολογία της πολυπολιτισμικότητας», η οποία δεν θα έχει τίποτε κοινό με το πνεύμα του συγκρητισμού, προτείνει ο σύμβουλος Θεολόγων στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Σταύρος Γιαγκάζογλου, τονίζοντας ότι στοιχεία μιας τέτοιας θεολογίας, όπως ο αλληλοσεβασμός, η αποδοχή και ειρηνική συνύπαρξη με τη θρησκευτική ή όποια άλλη ετερότητα, είναι διάσπαρτα στη Βίβλο και τα πατερικά κείμενα.
Υπάρχουν επίσης οι προτάσεις του καθηγητή του τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ Ιωαν. Πέτρου, βάσει της οποίας το θρησκευτικό μάθημα θα πρέπει να έχει καθαρά «γνωσιολογικό» περιεχόμενο με βάση το κριτήριο του πολιτισμού, του διευθυντή του περιοδικού «Νέα Εστία», Στ. Ζουμπουλάκη, ο οποίος αμφισβητώντας καίρια τον ομολογιακό χαρακτήρα, προτείνει το «βιβλικό» μάθημα ως περιεχόμενο των Θρησκευτικών στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αρχής του ουδετερόθρησκου (όπως το εισηγείται ο Γάλλος διανοητής Ρεζίς Ντεμπρέ) σχολείου. Ακόμη έχει διατυπωθεί η κριτική πρόταση του καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου Γεωγ. Σωτηρέλη, ο οποίος τάσσεται υπέρ του «θρησκειολογικού» χαρακτήρα του μαθήματος για να συνεχίσει νά’ ναι υποχρεωτικό, ειδάλλως, λέει, να γίνει προαιρετικό και να αντικατασταθεί με ένα εναλλακτικό - επιλεγόμενο μάθημα που θα έχει ως περιεχόμενο βασικές γνώσεις θρησκειολογίας και ηθικής (όπως ισχύει σε χώρες της Ε.Ε., και το αναλύουμε παρακάτω).
ΕΠΕΙΓΟΝΤΩΣ ΛΥΣΗ!
Πολλές και ενδιαφέρουσες, λοιπόν, οι απόψεις για το δέον γενέσθαι με το μάθημα των Θρησκευτικών. Θα πρέπει το υπουργείο Παιδείας, ως συντονιστικό κέντρο και φορέας που έχει και την ευθύνη για τη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής, ν’ αναλάβει τη θεσμική πρωτοβουλία για τη συγκρότηση μιας ad hoc Επιστημονικής Επιτροπής, στην οποία θα συμμετάσχουν εκπρόσωποι των πανεπιστημιακών μας σχολών (από τα τμήματα Θεολογίας, Νομικής, Παιδαγωγικό, κ.ά.), επιστημονικών φορέων (Ενωση Θεολόγων, ΟΛΜΕ, ΔΟΕ), ειδικοί επιστήμονες από τους κλάδους της Διδακτικής των Θρησκευτικών, του Συνταγματικού Δικαίου, και όποιοι άλλοι κρίνονται απαραίτητοι για τη διαμόρφωση μιας ισορροπημένης και κοινά αποδεκτής εκπαιδευτικής πρότασης για τη φυσιογνωμία και το περιεχόμενο του μαθήματος, μιας πρότασης που θα βγάλει το μάθημα από την πορεία του ...«Γολγοθά» στην οποία πορεύεται τα τελευταία χρόνια. Φυσικά, στην εν λόγω Επιτροπή θα μπορούσαν – και πρέπει, κατά τη γνώμη μας - να συμμετάσχουν εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος, αλλά (γιατί όχι;) και εκπρόσωποι των άλλων χριστιανικών ομολογιών (δηλ. του Ρωμαιοκαθολικισμού και Προτεσταντισμού) και θρησκειών (του Ιουδαϊσμού και Μουσουλμανισμού).
Βεβαίως, μέχρι να συμβεί αυτό, θα πρέπει να υπάρξει πρόνοια για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που είναι πιθανό να δημιουργήσει σε πρακτικό επίπεδο η εγκύκλιος για την απαλλαγή από το μάθημα. Αυτή τη στιγμή, ενόψει της νέας σχολικής χρονιάς, ο κλάδος των 4.000 υπηρετούντων Θεολόγων ευρίσκεται σε αναστάτωση και αγωνία καθώς η δυνατότητα της απαλλαγής απειλεί να δημιουργήσει πρόσθετα προβλήματα στη (ήδη προβληματική!) συμπλήρωση ωραρίου για τον κλάδο (ΠΕ 01).
ΡΥΘΜΙΣΗ
Το υπουργείο οφείλει να λάβει υπ’ όψιν του τη σχολική πραγματικότητα και την ψυχολογία «αποφόρτισης» που αναπτύσσεται σε παρόμοιες περιπτώσεις σε μαθητές και γονείς, τη στιγμή μάλιστα που σε ένα εξετασιοκεντρικό σύστημα, όπως το δικό μας, στις λυκειακές ειδικά τάξεις το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα, με αποτέλεσμα τα λοιπά μαθήματα να μπαίνουν τρόπον τινά στο περιθώριο. Ετσι είναι πιθανό πολλοί μαθητές, ειδικά στο Λύκειο, αφ’ ης στιγμής το θρησκευτικό μάθημα γίνεται επι της ουσίας προαιρετικό, να θελήσουν να έχουν δύο ώρες λιγότερες μάθημα την εβδομάδα.
Το υπ. Παιδείας έχει άραγε φροντίσει να αντιμετωπίσει μια πιθανή τέτοια εξέλιξη με παιδαγωγικούς όρους; Εχει, δηλαδή, μεριμνήσει για τις περιπτώσεις των ενδεχομένων μαζικών απαλλαγών να υπάρχει η ανάλογη αντικατάσταση του 2ώρου με ένα άλλο ανθρωπιστικής φύσης μάθημα, όπως π.χ. συμβαίνει σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης;
Σε χώρες όπως στη Γερμανία, Φινλανδία, Βέλγιο, Πορτογαλία, Λουξεμβούργο, κ.ά., έχει θεσπιθεί στη θέση του θρησκευτικού μαθήματος ένα εναλλακτικό μάθημα, όπως π.χ. Ηθική, Φιλοσοφία, κ.λπ., το οποίο είναι υποχρεωμένοι να παρακολουθούν οι μαθητές που ζητούν απαλλαγή από τα Θρησκευτικά. Παρόμοια ρύθμιση, για λόγους εναρμόνισης με τα ευρωπαϊκά δεδομένα, οφείλει, κατά τη γνώμη μας, να προωθήσει και το δικό μας υπ. Παιδείας, προκειμένου να αποφευχθούν φαινόμενα αιτήσεων απαλλαγής χάριν ευκολίας, από μαθητές, δηλαδή, που ενώ ουδένα «πρόβλημα συνείδησης» έχουν, απλώς θα θελήσουν μείωση των ωρών φοίτησής τους στο σχολείο για να «αποφορτισθούν» από μέρος των υποχρεώσεών τους. Ανάλογη ρύθμιση θα πρέπει, φυσικά, να υπάρξει και στα Δημοτικά σχολεία και για το θέμα της απασχόλησης των μαθητών, για τους οποίους οι γονείς θα ζητήσουν απαλλαγή, αλλά και για τη αντιμετώπιση του διδακτικού ωραρίου των δασκάλων.
Τέλος, οι ίδιοι οι θεολόγοι θα πρέπει να αντιληφθούν (-με) ότι για να συνεχίσει να έχει μέλλον ο κλάδος στην εκπαίδευση, θα πρέπει μαζί με τη μαρτυρία αγάπης τους για το μάθημα να εκδηλώσουν και τη διαμαρτυρία τους για τις αρνητικές εξελίξεις, οι οποίες ούτε πρωτοφανείς είναι, ούτε για τελευταίες μοιάζουν...
ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΚΑΙ ΣΤΑ ΕΠΑΛ...
Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι τα τελευταία δύο χρόνια, από τη μεταρρύθμιση που πραγματοποιήθηκε στη Β΄/βάθμια τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση με τον ν. 3475/2006, στα προγράμματα διδασκαλίας των νεοϊδρυθέντων Επαγγελματικών Λυκείων (ΕΠΑΛ), υπήρξαν μαθήματα γενικής παιδείας που βγήκαν κερδισμένα και μαθήματα που βγήκαν χαμένα. Ανάμεσα στα τελευταία συγκαταλέγεται (είχε κανείς αμφιβολία;..) και το θρησκευτικό μάθημα - και ιδού γιατί:
- Σην Α’ τάξη των ΕΠΑΛ. ενώ οι ώρες για τα μαθήματα της Ιστορίας (2 ώρες / βδομάδα), της Φυσικής (3), της Αλγεβρας (3) παραμένουν οι ίδιες με το Γενικό Λύκειο (ΓΕΛ) και στη Νεοελληνική Γλώσσα αυξάνονται (4 στο ΓΕΛ, 5 στο ΕΠΑΛ!), στα Θρησκευτικά μειώνονται (2 στο ΓΕΛ, 1 στο ΕΠΑΛ)...
- Στη Β’ τάξη των ΕΠΑΛ, τα Μαθηματικά έχουν περισσότερες ώρες (5) στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα απ’ ότι στα ΓΕΛ (4), όπως και η Φυσική (3 στο ΕΠΑΛ, 2 στα ΓΕΛ ), η Νεοελληνική Γλώσσα έχει τις ίδιες ώρες (2 στο ΓΕΛ, 2 στο ΕΠΑΛ), ενώ μειωμένες στο ΕΠΑΛ είναι οι ώρες διδασκαλίες στην Ιστορία (2 στο ΓΕΛ, 1 στο ΕΠΑΛ) και στα Θρησκευτικά (2 στα ΓΕΛ, 1 στο ΕΠΑΛ).
- Στη Γ’ τάξη των ΕΠΑΛ, τα Μαθηματικά και η Φυσική ...ζούν και βασιλεύουν (με 5ωρο και 3ωρο, αντίστοιχα), η Νεοελληνική Γλώσσα συνεχίζει να υπάρχει (2ωρο), όπως και το μάθημα της Ιστορίας – έστω ως επιλεγόμενο (2ωρο). Τα Θρησκευτικά; Eξαφανίζονται!...
Φυσικά, η παραπάνω σύγκριση ουδεμία αντιπαράθεση επιδιώκει με τα άλλα μαθήματα και δη με τα μαθήματα θεωρητικής κατεύθυνσης (Ιστορία, Νεοελληνική Γλώσσα, κλπ.), στη συνάφεια των οποίων, εξ άλλου, ευρίσκεται και το μάθημα των Θρησκευτικών. Απλώς επιχειρεί να καταδείξει, με τη συγκριτική παράθεση αντικειμενικών δεδομένων, την συρρίκνωση που επιχειρείται στο θρησκευτικό μάθημα, στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
- Και για να’ χουμε συνολική εικόνα για το «ψαλίδισμα» που γίνεται στο ωρολόγιο πρόγραμμα για το θρησκευτικό μάθημα στο (ισότιμο με το ΓΕΛ, σ’ όλα τα’ άλλα πλην Θρησκευτικών...) ΕΠΑΛ, να πούμε ότι τα Θρησκευτικά στο ΓΕΛ έχουν σύνολο ωρών διδασκαλίας 5, ενώ στο ΕΠΑΛ μόλις 2 (ούτε τις μισές ώρες, δηλαδή. Με πρόχειρους υπολογισμούς προκύπτει ότι αν τα Θρησκευτικά είχαν 5 ώρες στο ΕΠΑΛ – όσες στο ΓΕΛ – θα υπήρχαν ακόμη 150 – 200 θέσεις για πλήρες ωράριο θεολόγων). Μετά απ’ όλα αυτά δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αντιληφθεί κανείς ποιες ειδικότητες καθηγητών μαθημάτων γενικής παιδείας (ξανα-) βγήκαν κερδισμένες και ποιες (ξανα-) βγήκαν χαμένες απ’ αυτήν την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στο χώρο της Β΄/βάθμιας εκπαίδευσης...
* Είπαμε ότι οι δυσμενείς αυτές εξελίξεις ούτε πρωτοφανείς είναι ούτε για το τέλος ενός εφιάλτη μοιάζουν, κι’ αυτό γιατί μόλις προχθές ο πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας (ΕΣΥΠ) καθηγητής κ. Θ. Βερέμης, μιλώντας στην «Καθημερινή» (7/8/08, σελ. 3) για την «αναγκαιότητα αναβάθμισης του Λυκείου στη προοπτική αποσύνδεσής του από τις εξετάσεις εισαγωγής στα ΑΕΙ» (τις οποίες προτείνει να αναλάβουν τα ίδια τα πανεπιστήμια), έκανε λόγο για «μείωση των μαθημάτων στο Λύκειο». Και...δεν ξέρω γιατί, αλλά εμένα - στην αναφορά του κ. καθηγητού, περί μειώσεως των μαθημάτων - το μυαλό μου πήγε στα Θρησκευτικά...
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι δημοσιογράφος – θεολόγος ΑΠΘ, παραγωγός της εκπομπής «Θεολογία και Κοινωνία» στο Ρ/Σ της Ι. Μητρόπολης Λάρισας (96,3 FM), καθηγητής Β/βάθμιας εκπ/σης (Γ/σιο Αρμενίου) και Γεν. Γραμματέας της Ενωσης Θεολόγων ν. Λάρισας (http://theologylar.blogspot.com)
