Το Τριώδιον είναι ένα από τα Λειτουργικά βιβλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, το οποίο περιλαμβάνει τις ιερές ακολουθίες των εβδομάδων: από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι του Αγίου και Μ. Σαββάτου (10 προ του Πάσχα εβδομάδες).
Λέγεται ΤΡΙΩΔΙΟ αυτό το βιβλίο, γιατί στις ακολουθίες του Όρθρου των καθημερινών οι κανόνες έχουν μόνο τρεις ωδές και όχι οκτώ, όπως έπρεπε να έχουν κανονικά (την 8η και την 9η πάντοτε και μετά μια από τις πέντε πρώτες).
Το Τριώδιο είναι «τερπνό», ευχάριστο - κατανυκτικό. Περιέχει τροπάρια και ύμνους κατανυκτικούς, οι οποίοι ακούονται με τη μελωδική Εκκλησιαστική - Βυζαντινή μουσική, ευχάριστα στ' αυτιά μας, επειδή καθησυχάζουν τα πάθη της ψυχής μας. Ξυπνούν τη συνείδησή μας από το λήθαργο, το βαθύ ύπνο και νάρκωμα της αμαρτίας και μας προτρέπουν να σοβαρευτούμε στο θέμα του προορισμού μας πάνω στη γη. Να δώσουμε θετική απάντηση στο ερώτημα: «πόθεν έρχεσαι και πού πηγαίνεις;»
Το Τριώδιο με τις τρεις πρώτες Κυριακές - εορτές, σαλπίζει μέσα μας ένα ξύπνημα, μια προετοιμασία ένα ζωντάνεμα, μια πνευματική επανάσταση. Είναι σαν να μας βροντοφωνάζει: Χριστιανοί, «Βασίλειον ιεράτευμα, έθνος άγιον», ιερό στράτευμα του Χριστού (που φέρετε το Όνομά Του) «στα όπλα, στα Χαρακώματα... ο εχθρός ενόψει!».
«Εν λυπηρόν, αμαρτίαν μόνο τα δε λοιπά πάντα Κόνις τε και καπνός» (Χώμα και στάχτη) (Ι. Κρυς.).
«Είδος τας παγίδας του διαβόλου εστρωμένας... εφοβήθην και είπον: και τις δύναται σωθήναι; Και ήκουσα φωνήν εξ Ουρανού... Ταπείνωσις !» (μόνο μ' αυτή τη δύναμη - Πνευματικό όπλο).
(Μ. Αθανάσιος: Βίος Αγίου Αντωνίου).
«Οι ποιητές του Τριωδίου ότι είπαν και ότι έγραψαν έβγαινε από ένα ειλικρινές και Πηγαίο λυρισμό μιας καρδιάς εξαγνισμένης, που βαπτίστηκε και ανακαινίστηκε στο Αίμα του Χριστού» (βλ. Κων. Αθανασόπουλος: ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ - σελ. 119-121).
Τρία τέτοια θαυμάσια τροπάρια ανοίγουν την περίοδο του Τριωδίου και επαναλαμβάνονται κάθε Κυριακή πρωί στον Όρθρο:
1ο «Της μετανοίας άνοιξόν μοι Πύλας ζοωδότα... αλλ' ως οικτίρμων κάθαρον ευσπλάχνω σου ελέει».
2ο «Της σωτηρίας εύθυνόν μοι τρίβους Θεοτόκε αισχραίς γαρ κατερρύπωσα την ψυχήν αμαρτίαιας... Ταις σαις Πρεσβείας ρύσαι με Πάσης ακαθαρσίας».
3ο «Τα πλήθη των πεπραγμένων μοι δεινών ενννοών ο Τάλας (ταλαίπωρος - δυστυχισμένος).
Τρέμω τη φοβέραν ημέραν της κρίσεως αλλά θαρρών εις το έλεος της ευσπλαχνίας σου, ως ο Δαυίδ βοώσοι Ελέησόν με ο Θεός κατά το μέγα σου έλεος».
Στο 3ο αυτό τροπάριο ο Ποιητής ζωγραφίζει, με ένα λογοπαίγνιο λυρισμού (συναισθημάτων) Τον φόβο και Τρόμο της ψυχής κατά τη Μέλλουσα Κρίση - δίκαια θεική κρίση του Χριστού - αλλά, και το θάρρος και την Πίστη (εμπιστοσύνη) και ελπίδα της σωτηρίας μας στο έλεος της ευσπλαχνίας Του, εάν τον πλησιάσουμε με μετάνοια Δαυιτική, «ως ο Δαυίδ βοώσοι».
Ο Απ. Παύλος θα πει για τον εαυτό του: «Χριστός ήλθεν εις τον κόσμον αμαρτωλούς σώσαι ως Πρώτος ειμί εγώ».
Φόβος και Τρόμος, Πόνος και λύπη (θλίψη) Χαρά και ελπίδα, με μια λέξη: «Χαρμολύπη».
Αυτός είναι ο αγώνας μας, αυτό είναι το νόημα της ζωής μας. Στο τέλος θα νικήσει το έλεος του Θεού, ο οποίος «Πάντας ανθρώπους θέλει σωθήναι και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν».
Γι' αυτό το «τέλος» μας προετοιμάζει το Τριώδιο: Να αξιωθούμε με «ταπείνωσιν τελωνικήν» να πλησιάσουμε τον μόνον «Καθαρόν και αναμάρτητον» για να «συσταυρωθούμε, συζήσουμε και συναναστηθούμε», μιμούμενοι το Παράδειγμά Του, την αυτοθυσία Του. «Πάτερ άφες αυτοίς ου γάρ οίδασι τι ποιούσι».
Δεν μας σώζουν «οι μεγαλόφρονες λογισμοί των κακίστων Φαρισαίων», «Ταις εξ έργων καυχήσεσι» καυχησιολογία των, η «αλαζονεία και επαρσίς των», αλλά ο εκ βάθους στεναγμός και η «υψοποιός ταπείνωσις» του Τελώνου: «ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».
Δίχως αυτή την ευχή του Τελώνου της Παραβολής να πώς μας εμπαίζει, χλευάζει, κοροϊδεύει και χορεύει ο σατανάς. Όλους μας κοροϊδεύει ο διάβολος λέει ο Ιερός Χρυσόστομος.
«Κάποιος υψηλόβαθμος (Χριστιανίζων, θρησκευόμενος) εισερχόμενος στο Ναό του Αγίου Γερασίμου στην Κεφαλονιά ήκουσε τις φωνές δαιμονισμένης κόρης. Πηγαίνοντας μπροστά της είπε:
«Εν ονόματι του Ιησού του Ναζωραίου έξελθε Πνεύμα ακάθαρτου». Και του απάντησε: Σκάσε βλάκα. Εσύ ποτέ δεν μ' έδιωξες από την καρδιά σου και θα με βγάλεις από αυτήν, στην οποία είκοσι χρόνια κατοικώ;».
(βλ. ΣΠΙΘΑ: Ιαν. 2009 φ. 669, σελ. 8)
Φύσηξε λίβας εξ Αθηνών και μας σάρωσε μας καθάρισε όπως ο άνεμος το σιτάρι από τα άχυρα. Αναπάντεχο καλό μας βρήκε... «πλυθήκαμε και υπέρ Χιόνα λευκανθήκαμε». Κι ας ταρακουνηθήκαμε από «σεισμούς, λοιμούς και λιμούς, καταποντισμούς Πυρός, μαχαίρας». Ξεσκεπάστηκε η Φαρισαϊκή υποκρισία και αδυναμία μας μπροστά στο λεγόμενο «ηθικό κακό».
Ο αείμνηστος Φιλόσοφος και Παιδαγωγός Ευάγγελος Παπανούτσος, έγραψε στο βιβλίο του ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ:
«Ο Ιησούς Χριστός λέει - θα γλυκοκουβέντιαζε με κάθε καλοπροαίρετο άθεο και άπιστο, ενώ με τους υποκριτές και τους ψεύτες δεν τα πήγε ποτέ καλά».
«Το στάδιο των αρετών - ήδη - ηνέωκται, οι βουλόμενοι αθλήσαι εισέλθετε, αναζωσάμενοι τον καλόν της νηστείας αγώνα...» (Κυριακή της Τυρινής).
Δεν είναι το Τριώδιον «καρναβαλισμός και κάθε αιχρολογίας και ασωτίας, ξεφαντώματα».
Είναι καλός της νηστείας αγώνας: «η των Κακών αλλοτρίωσις» (αποξένωση). «Τα αρχαία Παρήλθον ιδού γέγονεν καινά τα πάντα» (έγιναν όλα καινούργια).
«Προκαθάρωμεν εαυτούς, αδελφοί, Τη βασιλίδι των αρετών - Την αγάπη - Ιδού γάρ παραγέγονε πλούτον ημίν αγαθών κομίζουσα Των Παθών κατευνάζει τα οιδήματα (επουλώνει τις πληγές) και τω Δεσπότη καταλλάττει (συμφιλιώνει) Τους Πταίσαντας διό μετ' ευφροσύνης Ταύτην (την αγάπη) υποδεξώμεθα, βοώντες Χριστώ Τω Θεώ. Ο αναστάς εκ των νεκρών ακατακρίτους (δικαιωμένους) ημάς διαφύλαξον, δοξολογούντας σε τον μόνον αναμάρτητον».
(Δοξαστικό : Κυριακής Απόκρεω ή Μελλούσης Κρίσεως)
