Οι πραγματικές μας σχέσεις ως πολιτών, όπως καθημερινά τις ζούμε, έχουν δυο χαρακτηριστικά εύκολα αντιληπτά. Και κοινά διαπιστωμένα. Μερικές φορές φαίνονται να είναι αδρανείς, έως ακίνητες. Και άλλες φορές, πάλι, δείχνουν να «τρέχουν» με αιφνιδιαστικές κινήσεις. Όσο δύσκολο και κοπιαστικό, μερικές φορές, είναι να εκτιμηθεί η προηγούμενη εμπειρία μας, άλλο τόσο μάταιη είναι και μια ακριβής πρόβλεψη. Οι πραγματικές μας σχέσεις, ως πολιτών πάντα, είναι μια διαρκής πρόκληση αναστοχασμού. Το σήμερα, το «τώρα» τους, απαιτεί και την αποκωδικοποίηση των παρελθόντων, κατά το δυνατόν, αλλά και την πολιτική διακινδύνευση των μελλούμενων. Εκεί χωρεί και το δικαίωμα αλλά και το χρέος του πολίτη, εφόσον διατηρεί μια κριτική εγρήγορση.
Οι παραπάνω σκέψεις ελέγχονται με μια πολύ χειροπιαστή πραγματική σχέση: το συμφέρον, όπως όλοι το αναγνωρίζουμε. Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι επιχειρούμε να το προσεγγίσουμε, για χάρη του σχολιασμού, με ένα συνηθισμένο παράδειγμα. Τη σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ του ιδιοκτήτη και του ενοικιαστή ενός ακινήτου.
Με κοινή λογική και στοιχειώδη ορθολογισμό πρέπει να πραγματευθούμε ένα ακίνητο κατάλληλο για σύγχρονη διαβίωση. Αξιοβίωτο, κατά πως θα έλεγε και ο Τσαντίλης. Η σύγκρουση αναφύεται αμέσως: ο ενοικιαστής επιζητεί το χαμηλότερο ενοίκιο, και ο ιδιοκτήτης το μέγιστο κέρδος. Κάπως έτσι ξεκινάει η τόσο συνηθισμένη συναλλαγή. Με ταυτόχρονη επιδίωξη για μια μικρή αύξηση του ενοικίου, ή ένα μικρότερο ποσοστό κέρδους. Όλα συμβατικά και συμφωνημένα κατά τα ήθη των πραγματικών μας σχέσεων.
Ας μπούμε τώρα, προς στιγμή, στη θέση ενός παρατηρητή αποστασιοποιημένου από τους δυο και τη σύγκρουσή τους. Αυτή την πολιτική ευχέρεια, προκειμένου να ελεγχθεί η εγκυρότητα των πολιτικών μας κρίσεων, την παρέχει πλέον η ελληνική Πολιτεία σε όλους τους ελευθερόφρονες πολίτες της. Μας την επιβάλλει, θέλουμε δεν θέλουμε, και η ζωή...
Δηλαδή, ας μπούμε στη θέση ενός παρατηρητή-επιδιαιτητή της σύγκρουσης. Όχι για να επιλυθεί από «τρίτον» η σύγκρουση, αλλά για να γίνει πιο κατανοητή. Αυτός, το πρώτο που θα επισημάνει, κι ας φαίνεται αυτονόητο, είναι ο παράγοντας του χρόνου. Όχι, φυσικά, της συμφωνημένης, της συμβατικής χρονικής διάρκειας της σχέσης, αλλά της μακρόχρονης προοπτικής της. Και αμέσως μετά, το δεύτερο, τη σημασία των «προσώπων»: ιδιοκτήτη και ενοικιαστή. Γιατί το ίδιο συμφέρον, το πραγματικό συμφέρον, έχει έναν αντικειμενικό περιορισμό. Κοντολογίς, το «πρόσωπο» πεθαίνει ή μετακομίζει αλλού, ή πουλάει το ακίνητο. Υπόκειται, δηλαδή, στην αξεπέραστη συνθήκη της ανθρώπινης θνητότητας. Γι’ αυτό είναι δύσκολο να σκεφτεί με βάση ένα μακροπρόθεσμο, γενικό συμφέρον. Ένα συμφέρον που να διαρκεί πέρα από το εύκολα προβλεπτό, το συμφέρον ενός κόσμου που επιζεί των κατοίκων του. Εδώ τελειώνει και η συμβολή του... παρατηρητή. Μας αφήνει μόνους, μεταξύ μας, με τις πραγματικές μας σχέσεις. Και με μια σειρά ερωτημάτων.
Μια μικρή αύξηση του ενοικίου, ή ένα μικρότερο ποσοστό κέρδους, είναι για σήμερα ή αύριο. Μήπως, για να παραμείνει αξιοβίωτο το ακίνητο χρειάζεται κάποιον... εκσυγχρονισμό, ή κάποια... μεταρρύθμιση; Πριν εξεταστούν ριζικές λύσεις, όπως: «Δίδεται αντιπαροχή», ή «Πωλείται», ή χαρακτηρίζεται «Κατεδαφιστέον», ή «Διατηρητέο, ως μνημείο» κ.λπ.
Όταν ζητείται, από πολλές πλευρές και με ποικίλους τρόπους, να υποχωρήσει το ίδιον συμφέρον μπροστά στο «αληθινό» συμφέρον - δηλαδή το γενικό συμφέρον, το συμφέρον του κόσμου, σε αντιδιαστολή προς το ατομικό συμφέρον - η απάντηση είναι γνωστή. Επαληθεύεται το θυμόσοφο: «Το νιώθω το πουκάμισό μου, μα πιο πολύ το δέρμα μου...». Η απάντηση ίσως να μη φαίνεται ευγενική, ή και αρεστή. Είναι όμως ρεαλιστική, ειδικά στις μέρες μας. Η αντίθεση δημόσιου-ιδιωτικού είναι προφανής.
Εξ ίσου ισχυρή είναι και η υπενθύμιση που μας άφησε ο συνεργάτης... «παρατηρητής»: «Οι άνθρωποι φεύγουν, μα τα έπιπλα μένουν...». Το ερώτημα είναι αν ο τρόπος που ζούμε, το πολίτευμά μας, προβλέπει και εξασφαλίζει τρόπους ώστε το... «ακίνητο» να διατηρεί τη χρηστική του αξία. Και αν τα «έπιπλα», τα πράγματά μας, θα πιάσουν τόπο... Η συνέχεια είναι ανάγκη! Και πάλι προφανής η αντίθεση δημόσιου-ιδιωτικού.
Το κρισιμότερο ερώτημα, όμως, όπως το επιτρέπει ο σχολιασμός για το «ακίνητο» διατυπώνεται ως εξής: Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην αναμενόμενη διάρκεια της ιδιωτικής μας ζωής και στη διάρκεια ζωής του δημόσιου κόσμου. Πόσο προετοιμασμένοι και εκπαιδευμένοι είμαστε να χειριστούμε το... ακίνητο, το «δημόσιο πράγμα», την res publica(*) των Λατίνων; Και τον συγκερασμό δημόσιου/ιδιωτικού; Αν δεν απαντηθεί αυτό το ερώτημα ρεαλιστικά, σε διάρκεια χρόνου, και με μακρά θητεία δημοκρατικού κοινοβουλευτισμού η απάντηση θα καιροφυλακτεί: είναι η βία!
Η καταφυγή στο παράδειγμα του «ακίνητου» έγινε εξαιτίας δυο άλλων αφορμών. Και οι δυο, αν κρατηθούν οι αναλογίες, οδηγούν σε αντίστοιχα ερωτήματα.
Η πρώτη είναι το ξέσπασμα της βίας. Τραχύ, ελπίζεται έκτακτο. Απαιτητικό, όμως, στην εξήγησή του. Αποκαλυπτικό και για την κατάσταση του... «ακίνητου». «Θα το κάψουμε το μπο...έλο» ή θα γίνει πειστικό και αποδεκτό ότι ο ιδιοκτήτης και ο ενοικιαστής του «ακινήτου» είναι ένα, το ίδιο πρόσωπο; Και ότι το μέλλον είναι πιο μεγάλο από το σήμερα;...
Η δεύτερη αφορμή είναι κατάσταση ενδημική, κακοφορμισμένη. Ανακοινώθηκε, μέσα στη χαλασιά της επικαιρότητας, ότι τα έσοδα του δημοσίου από φόρους το 2008 είναι 40% λιγότερα από ό,τι το 2007. Ένα... Δημόσιο ακίνητο (κυριολεκτικά) που αυξάνει το ΑΕΠ του, απλόχερα χάνει εισοδήματα. Δανειζόμασταν, επί χρόνια, 40 δισ. κατά μέσο όρο, για να αυξήσουμε το ΑΕΠ κατά 10-16 δισ. Μα, ούτε για ανακαίνιση, ούτε για εκσυγχρονισμό, ούτε για επανίδρυση δεν μένει φράγκο. Ίσως δοθεί το «ακίνητο» για αντιπαροχή στο ΔΝΤ (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο)...Έως τότε, αν ποτέ γίνει, όσοι οι... αφελείς, θα αναρωτιόμαστε, χωρίς να χάνουμε την ελπίδα μας, πώς θα βρεθεί τρόπος αποτελεσματικός να χειριστούμε δίκαια τη res publica, το ακίνητό μας...
ΥΓ: Με το συμπάθιο για το λατινικούλι. Από... ζήλεια γράφηκε. Έγιναν της μόδας τα Λατινικά, από πολύφερνους, κεχαριτωμένες και προβεβλημένους της δημοσιάς...
xatzis@hotmail.com
