Οι Τρεις Ιεράρχες, Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Θεολόγος και Ιωάννης ο Χρυσόστομος, είναι αιώνιοι και αδιαφιλονίκητοι Διδάσκαλοι της Οικουμένης. Αν και έζησαν και έδρασαν πριν 17 αιώνες περίπου, οι ιδέες και οι αντιλήψεις τους για τα αιώνια παιδαγωγικά ζητήματα ενέχουν το στοιχείο της διαχρονικότητας και της οικουμενικότητας. Είναι ιδέες και αλήθειες παντοτεινές και αιώνιες, που έχουν άμεση σχέση με τη ζωή και την αγωγή, όπως άτρωτες παραμένουν οι ακατάλυτες ιδέες του Σωκράτη, του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα. Οι τρείς Ιεράρχες είναι πρότυπα αρετής ανεπανάληπτα, υποδείγματα αγάπης και φιλανθρωπίας μοναδικά, ωκεανοί μόρφωσης και σοφίας απέραντοι, βράχοι πίστης ακλόνητοι, πρότυπα παρρησίας και τόλμης ανυπέρβλητα. Στην ψυχή γενναίοι, στο πνεύμα πανίσχυροι, στο θάρρος αδάμαστοι, και στη φοβέρα των αρχόντων της κοσμικής εξουσίας γίνονται φάροι φωτεινοί, που φωτίζουν το δρόμο της τιμής και του καθήκοντος, οδηγούν φωτισμένα τα ανθρώπινα βήματα στη λεωφόρο της χαράς και της δημιουργίας, του πολιτισμού και της ευημερίας. Γίνονται αυτοί οι Τρεις μέγιστοι φωστήρες, οι απαράμιλλοι στύλοι της Ορθοδοξίας, οι μελίρρητοι ποταμοί της σοφίας, οι φωτισμένοι δάσκαλοι και παιδαγωγοί των νέων, του κόσμου οι υπέρλαμπροι φωστήρες, της επιστήμης οι αφοσιωμένοι σκαπανείς, των περάτων της γης οι αληθινοί καθοδηγητές, των ηθών οι ορθοί διορθωτές. Κατορθώνουν οι Τρείς Άγιοι στυλοβάτες της πίστεώς μας να συνδυάσουν με τρόπο θαυμαστό τη θεωρία με την πράξη και το λόγο με το έργο μέσα στη ζωή, γιατί πιστεύουν ότι χωρίς το συγκερασμό αυτόν κανείς δεν μπορεί να γίνει πιστευτός στις ιδέες που θέλει να κηρύξει και να επιβάλει στον κοινωνικό περίγυρο. Η δράση τους είναι πολυσχιδής: Θρησκευτική, πνευματική, κοινωνική, παιδαγωγική, φιλανθρωπική. Πλείστες από τις ιδέες τους έχουν αξία αδιαφιλονίκητη, κύρος ανεκτίμητο, είναι σύγχρονες και επίκαιρες, ακμαίες, χρήσιμες και ισχυρές με ανυπολόγιστη δύναμη. Θέλουν τη νεότητα κοσμημένη με της αρετής τα κάλλη και της παιδείας το αγλάισμα, την αληθινή πίστη στο Θεό, τη σεμνότητα, την ηθική. Μια νεότητα δυναμική, ενεργητική, απαλλαγμένη από τα φθοροποιά πάθη του εγωισμού, του μίσους, της κακίας και της ζηλοτυπίας. Συνιστούν πρόσθετα στη νεότητα να βιώνει τα ιδανικά της ελευθερίας του πνεύματος και της ψυχής, της αλληλοβοήθειας και συνεργασίας, της φιλανθρωπίας, της αυτοθυσίας και της αυταπάρνησης. Αγάπη ζητούν χωρίς όρια, απέραντη και καθολική, έχοντας σαν αιώνιο πρότυπο το παράδειγμα του Θεανθρώπου. Η Ελληνική και Χριστιανική κοινωνία με όλους τους παράγοντες αγωγής, γονείς, εκπαιδευτικούς, Εκκλησία και Πολιτεία, οφείλει να προσφέρει στην ελληνική νεότητα ότι ωραίο, υψηλό και πολύτιμο. Ο Μέγας Βασίλειος πρωτοπορώντας θέλει το Δάσκαλο «αρχέτυπου βίου, νόμου έμψυχον, κανόνα αρετής» γιατί αυτός είναι λειτουργός, απόστολος, δίκαιος, σοβαρός, αληθινός πλάστης ψυχών. Μάλιστα ο ίδιος ο Μ. Βασίλειος καθάριζε τη λέπρα των αρρώστων. «Τη φιλανθρωπία νικήσωμεν ου λόγω αλλά έργω». Θα νικήσουμε όχι με τη δύναμη των όπλων, τη βία, την αδικία, αλλά με την ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ της αγάπης έλεγε. Μια Αγάπη όχι ως θεωρία, αλλά ως τρόπο ζωής. Και οι τρεις «Άγιοι διαφωτιστές» του λαού κινούνταν σχεδόν στην ίδια σφαίρα φιλανθρωπίας. Στα νήπια και στους γέροντες προσφέρουν φιλανθρωπική πρόνοια και ιδρύματα. Στη νεότητα προσφέρουν παιδεία.
Μια παιδεία, όμως που δεν στηριζόταν τυπικά μόνο στα γράμματα και τα κείμενα και στην επιμελή φοίτηση των νέων στα σχολεία τους. Στηριζόταν στην αγάπη του ανθρώπου για τον άνθρωπο, στο σεβασμό και στην αξιοποίηση του κάθε ατόμου, που σε τελευταία ανάλυση αντανακλά από το πρόσωπό του το φως του Θεού. Ένα φως που το αποδεχόμαστε με πνεύμα ελευθερίας και αγάπης. Το πνεύμα του ολοκληρωμένου ελεύθερου ανθρώπου, το πνεύμα το ελληνοχριστιανικό. Ο Χριστιανισμός και ο Ελληνισμός είναι έννοιες αδιαχώρητες κι αδιάσπαστες. Συμβαδίζουν, συνυπάρχουν κι έχουν ένα κοινό στόχο, τον άνθρωπο.
Αγωνίζονται μαζί για την ποιοτική του ανύψωση, για την επικράτηση της ηθικής και του Δικαίου, της ειρήνης και της αδερφοσύνης των λαών, την ίση μεταχείριση στα καθήκοντα και δικαιώματα, την ισονομία, την ατομική και κοινωνική ευημερία, την τιμή, την αξιοπρέπεια, την ανεξαρτησία και την ελευθερία, την πίστη στο Θεό, στα ιδανικά και στον ίδιο τον άνθρωπο. Από την εποχή των Τριών Ιεραρχών έχουν περάσει αιώνες, έχουν σημειωθεί απειράριθμα γεγονότα, συγκλονιστικές κοσμοιστορικές εξελίξεις, αναρίθμητες κοσμογονικές αλλαγές.
Παρά ταύτα, οι τρεις ιεροί φωστήρες - παιδαγωγοί, σε πείσμα του χρόνου, παραμένουν διδάσκαλοι με οικουμενικές κι αξεπέραστες δυνατότητες. Εκπέμπουν φώς ανέσπερο, αιώνιο που θερμαίνει και ζωογονεί τον Ελληνικό και Χριστιανικό κόσμο με όλη την απεραντοσύνη του.
Αυτά, τα ελπιδοφόρα μηνύματα και τις σπάνιες αρετές τους, μας άφησαν αυτοί οι «τρεις μέγιστοι Ιεράρχες διαφωτιστές-παιδαγωγοί». Δηλαδή, παιδεία με Χριστομάθεια και Ελληνομάθεια σε αγώνα διηνεκή, για την επικράτηση του καλού του εντίμου, του αγαθού και του ωραίου, που απορρέουν από τις αδελφοποιημένες πηγές του Ελληνικού και Χριστιανικού πολιτισμού.
* Ο Γεώργιος Ν. Ξενόφος είναι πρώην στέλεχος ΥΠ.ΕΘ.Α., λογοτέχνης, λαογράφος, συγγραφέας.
