Ταν Πηνειού σέμναν χώραν κρηπίδ’ Ουλύμπου καλιστάν
όλβω βρίθειν φαμάν ήκους ευθαλεί τ’ ευκάρπεια
Ευριπίδης «Τρωάδες», στ. 214-217
Σε έξη χρόνια έρχεται η σειρά της Ελλάδος να προτείνει μία πόλη της ως πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2021. Προηγήθηκαν ως γνωστόν η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και η Πάτρα. Αρκετές πόλεις ερίζουν για τη θέση αυτή. Μεταξύ αυτών και η πόλη μας. Όλοι εδώ στη Λάρισα πιστεύουν αποδεδειγμένα ότι εμείς το αξίζουμε. Ο αρμόδιος αντιδήμαρχος Πολιτισμού Πάνος Σάπκας με την ιστορική εισήγησή του σε συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Λαρισαίων ανέδειξε, μέσα από ένα μεστό κείμενο οκτακοσίων περίπου λέξεων, τα πλεονεκτήματα της δικής μας υποψηφιότητας από απόψεως ιστορίας και πολιτισμού, μιας πόλεως με διάρκεια όχι απλώς αιώνων αλλά χιλιετιών.
Η έμπνευση της Μελίνας Μερκούρη να προβάλλεται κάθε χρόνο ο πολιτισμός μιας ιστορικής πόλεως από τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ενώσεως είχε το νόημα να γνωρίσει η Ευρώπη το παρελθόν της σε όλη την έκτασή της. Να συσφίξει μέσω του πολιτισμού τις μεταξύ των κατοίκων της σχέσεις, να φέρει στο φως των λαών της τα αγαθά κάθε ωραίου που η ανθρώπινη διάνοια είχε από αιώνες κατακτήσει. Ο όρος «πολιτισμός» (διεθνώς culture ή Kultur) στην ελληνική γλώσσα έχει κοινή ρίζα με τον όρο «πολιτική», από την οποία γραμματικώς διαφέρει κατά μία μόνο συλλαβή. Αυτό φαίνεται ότι δεν είναι τυχαίο, καθώς κοινή ρίζα και των δύο είναι η λέξη «πόλη». Και όταν αναφέρουμε τη λέξη «πόλη» στη γλώσσα μας δεν εννοούμε βέβαια μόνον τους χώρους και τα κτίρια, αλλά και το σύνολο των ανθρώπων που την κατοικούν, το σύνολο των πολιτών. Μας το τονίζει ο Περικλής στον Επιτάφιο: «Άνδρες γαρ πόλις». Με την αρχαιοελληνική αυτή σκέψη επομένως, ο όρος πολιτισμός δεν αφορά μόνον τα έργα της τέχνης, όπως πιστεύεται από πολλούς. Πολιτισμός είναι και η ποιότητα ζωής, είναι και ο κώδικας αξιών που διέπει τις σχέσεις των ανθρώπων των πόλεων, δηλαδή τις σχέσεις των πολιτών.
Αυτές τις έννοιες πρέπει η πόλη μας να προτάξει στον αγώνα για την διεκδίκηση της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2021. Δεν έχω την πρόθεση να αναφερθώ στη διαχρονική παρουσία και την ιστορική διαδρομή της Λάρισας, που την κατατάσσει σε μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης, ούτε στις προσωπικότητες που ανέδειξε, ούτε και σε άλλα ακόμα πιο σοβαρά όπλα, τα οποία γεμίζουν τη φαρέτρα των αρμόδιων φορέων της πόλεως που θα βρεθούν στον στίβο της διεκδίκησης. Ήδη όλα αυτά έχουν γραφεί. Θα προσθέσω μόνον μερικά απλά στοιχεία, τα οποία μπορεί μεν να μην είναι διεκδικητικοί κριοί, αλλά καταγράφουν τη διαχρονική αξία της Λάρισας στο κέντρο του εύφορου θεσσαλικού πεδίου.
Οι μυθολογικοί χρόνοι δίνουν μια αίγλη στην περιοχή μας. Το Δωδεκάθεο, ο θρόνος του νεφεληγερέτη Δία στην ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου, η μαγεία της Κοιλάδας των Τεμπών έχουν εμπνεύσει σπουδαίους ποιητές, ζωγράφους και γλύπτες. Έχουν οδηγήσει εδώ και αιώνες αρχαιολάτρες από όλα τα μέρη του κόσμου στις τοποθεσίες αυτές, με την προσδοκία να προσεγγίσουν τον μύθο εξιδανικευμένα.
Στην προμετωπίδα αναφέραμε τη γνώμη του Ευριπίδη, όπως την απαγγέλει ο χορός σε κάθε παράσταση των «Τρωάδων» «σαν τη σεμνή και όμορφη χώρα του Πηνειού που απλώνεται στους πρόποδες του Ολύμπου, εκεί όπου η φήμη λέει ότι είναι καρποφόρα και πολύ πλούσια». Ο δικός μας Αγήνορας Αστεριάδης αποτύπωσε το εδάφιο αυτό του χορικού στον τοίχο της αριστερής όχθης του Πηνειού καθώς ζωγράφιζε τον συναρπαστικό πίνακα «Η Πολιτεία», ο οποίος βρίσκεται στη Δημοτική Πινακοθήκη και αντίγραφο αντικρίζει καθημερινά στο γραφείο του ο καλός δήμαρχος μας Αποστόλης Καλογιάννης.
Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι ο Ιπποκράτης, πατέρας της ιατρικής, έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, περιέγραψε ιατρικά περιστατικά που αντιμετώπισε σε Λάρισα και Κραννώνα και πέθανε εδώ. Ρωμαϊκές λεγεώνες και μακεδονικές φάλαγγες διέσχισαν τα εδάφη της, διασταυρώθηκαν με τον Πηνειό και ξεδίψασαν από το νερό του, βυζαντινά στρατεύματα αντιτάχθηκαν τους εχθρούς της αυτοκρατορίας, ο σουλτάνος Μωάμεθ Δ΄ μετέφερε προσωρινά την Υψηλή Πύλη για δύο σχεδόν χρόνια στο λαμπρό ξύλινο παλάτι που κατασκεύασε πάνω στο λόφο της Γενί Σεχίρ (Λάρισας) των 300.000 τότε κατοίκων, ανήσυχοι περιηγητές και εραστές της κλασικής Ελλάδας ερεύνησαν και σύλησαν την περιοχή της. Ο μητροπολίτης της όχι μόνον είχε υπό τη δικαιοδοσία του πολλές επισκοπές, αλλά ήταν «υπέρτιμος και έξαρχος πάσης Ελλάδος».
Σε χειρόγραφο ελληνικό κείμενο του 10ου αιώνα το οποίο βρίσκεται σε βιβλιοθήκη του Λονδίνου, ο ανώνυμος συγγραφέας του σημειώνει χαρακτηριστικά ότι «…η Λάρισα αναφέρεται υπό πολλών σοφών υμνουμένη» και ο λόγιος Αλέξανδρος Ελλάδιος, αν και έμεινε στη γενέθλια πόλη του μόνον μερικά από τα πρώτα τρυφερά χρόνια της ζωής του, σε όλη τη διάρκεια του βίου του υπέγραφε ως Λαρισαίος (Larisiensis) και πάντα την ανέφερε με νοσταλγία σαν την γλυκύτατη πατρίδα του «Larissae quidem in Patria mea dulcissima».
Μπορεί κανείς να αναλώσει πολλές σελίδες για να καταγράψει την ιστορία της Λάρισας, να εκθειάσει τον πολιτισμό της, να αναφέρει τις προσωπικότητες που ανέδειξε σε μια περίοδο χιλιετιών. Εάν τελικά πολιτισμός είναι το σύνολο των τεχνικών και πνευματικών επιτευγμάτων, η ποιότητα ζωής και ο κώδικας αξιών που διέπει τις σχέσεις των ανθρώπων κάθε τόπου, τότε ποια πόλη μπορεί να ανταγωνισθεί στον τομέα αυτόν τη Λάρισα;
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
