Του Δρ. Ζήση Δ. Λυγούρα, πρ. Δ/ντή Α/θμιας Εκπ/σης ν. Λάρισας, πρ. Νομαρχιακού Συμβούλου
Το συναίσθημα της απογοήτευσης ανήκει στα πολιτισμικά αρχέτοπα της ανθρώπινης ύπαρξης και αναδεικνύεται σε βασικό παράγοντα της συμπεριφοράς του ανθρώπου κάθε φορά, που διαψεύδονται οι ελπίδες του και αποτυγχάνει στους σκοπούς και τους στόχους του.
Η απογοήτευση εντάσσεται στην κατηγορία των δυσάρεστων ψυχικών καταστάσεων και εκδηλώνεται απλά με τη δυσθυμία το θυμό τη μελαγχολία την κατάθλιψη και με ακραίες ψυχικές και ψυχολογικές συμπεριφορές, όπως είναι οι τάσεις αυτοκαταστροφής και η επιθετικότητα εναντίον των άλλων.
Τα αίτια της απογοήτευσης μπορούν να αναζητηθούν τόσο στην αναπτυξιακή πορεία της προσωπικότητας του ατόμου όσο και στην ποιότητα των σχέσεών του με τα πρόσωπα του στενού και του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος.
Ο άνθρωπος που στο μικρόκοσμο της προσωπικής του ζωής, από πολύ ενωρίς βιώνει την απόρριψη την μη αποδοχή, την έλλειψη ενός σταθερού πλαισίου αρχών και αξιών για την αντιμετώπιση των βιοσωματικών των ψυχικών και των πνευματικών του αναγκών θεωρείται βέβαιον πως δύσκολα θα αναπτύξει τους μηχανισμούς αυτοάμυνας ενάντια στην απογοήτευση.
Αντίθετα ο άνθρωπος, που ευθύς μετά τη γέννησή του, ως βρέφος, αργότερα ως νήπιο, ως παιδί και ως έφηβος βιώνει την ανθρώπινη θαλμπωρή και φροντίδα και οι ανάγκες του αντιμετωπίζονται συγκροτημένα, τότε αναπτύσσει βαθμιαία το δικό του σύστημα αυτορύθμισης της συμπεριφοράς του για την αντιμετώπιση όλων των δυσκολιών και μεταξύ αυτών και την απογοήτευση.
Η απογοήτευση στην κοινωνική της διάσταση έχει σχέση με τους φραγμούς και τα εμπόδια που βάζει το οικονομικό, το πολιτικό και το κοινωνικό σύστημα στην προσπάθεια του ατόμου για κοινωνική ανέλιξη.
Στην περίπτωση αυτή δεν αρκεί η προσωπική επάρκεια του ατόμου ούτε η θέληση και η βούλησή του για συμμετοχή και συνεισφορά στα δρώμενα του τόπου. Κι αυτό, γιατί οι αντίρροπες, οι αντιδραστικές κοινωνικές δυνάμεις είναι πιο ισχυρές και οδηγούν το άτομο στην κοινωνική του περιθωριοποίηση.
Η κοινωνική περιθωριοποίηση, ως συνέπεια και αποτέλεσμα του κοινωνικού αποκλεισμού και του κοινωνικού ρατσισμού συσσωρεύει την απογοήτευση η οποία οδηγεί σε κοινωνικές εκρήξεις και κοινωνικές συγκρούσεις.
Η ατομική και η κοινωνική απογοήτευση προκαλεί εντάσεις, επιθετικότητα και κοινωνικές εκρήξεις, γιατί δημιουργούν το συναίσθημα της απαξίωσης, «του δεν αξίζω τίποτε». Η αίσθηση της μηδαμινότητας που συνοδεύεται από την χαμηλή αυτοεκτίμηση αυτοεμπιστοσύνη και ανασφάλεια καθιστά το άτομο ανίκανο και ανίσχυρο να διαχειριστεί τις ενοχές και τις τύψεις της συνείδησης για τις λαθεμένες επιλογές και να αναζητήσει τη διέξοδο στην προσδοκία.
Η προσδοκία εκφράζει την προσμονή του ατόμου για κάτι το καλύτερο για κάτι που θα ανατρέψει την υφιστάμενη κατάσταση και θα επιφέρει την αλλαγή.
Στην προσδοκία, ως ενδόμυχη προσμονή, για καλύτερες ημέρες επενδύει τόσο το άτομο όσο και το κοινωνικό σύνολο.
Η προσδοκία για επιτυχία, για την επιθυμητή εξέλιξη των γεγονότων προδιαθέτει θετικά το άτομο, για να επιχειρεί νηφάλια και με βάση τα δεδομένα και τις συνθήκες της ζωής τις επιλογές και τις δράσεις του. Οι δυσκολίες δεν το φοβίζουν, γιατί τις θεωρεί ως μέρος της διαδικασίας για την επιτυχία των σκοπών και των στόχων του.
Σε κοινωνικό επίπεδο πολλά και σημαντικά διαδραματίζονται για τη δημιουργία της προσδοκίας.
Τα πολιτικά κόμματα προγραμματίζουν και σχεδιάζουν τις επιλογές τους, έτσι ώστε να δημιουργούν και να ενδυναμώνουν στο εκλογικό σώμα την προσδοκία για ένα καλύτερο μέλλον. Στον τομέα της οικονομίας η επιβολή των μέτρων που περιορίζουν το εισόδημα, δικαιολογείται από την επίκληση της προσδοκίας πως θα ακολουθήσουν καλύτερες ημέρες. Η προσδοκία επιφορτίζεται το βάρος για να αποδεχθεί ο άνθρωπος τη ματαιότητα της επίγειας ζωής και να κατευθύνει το νού και την καρδιά στην προοπτική της αιώνιας μεταθανάτιας ζωής. Στο βωμό της προσδοκίας οι γονείς είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τα πάντα, προκειμένου να ζούν την κοινωνική ανοδική ανέλιξη των παιδιών τους. Το νέο «επιχειρείν» θεμελιώνεται στην προσδοκία της επιτυχίας της προσπάθειας. Ο νέος – η νέα προσδοκούν τη λαμπρή επαγγελματική τους σταδιοδρομία, μετά το τέλος των βασικών και των μεταπτυχιακών τους σπουδών. Τέλος οι ξωμάχοι της ζωής προσδοκούν πώς τα παιδιά τους και η πολιτεία θα τους διασφαλίσουν μια ήρεμη Τρίτη Ηλικία.
Η προσδοκία αγκαλιάζει όλες τις πτυχές της ζωής και το ίδιο συμβαίνει και με την απογοήτευση.
Η απογοήτευση και η προσδοκία είναι οι δύο όψεις του αυτού νομίσματος και η μία προκαλεί την άλλη. Η διάψευση της προσδοκίας οδηγεί στην απογοήτευση και η απογοήτευση γεννά την προσδοκία.
Στο συνεχές αυτό παιχνίδι εναλλαγής αιτίας και αίτια του ο άνθρωπος έχει την επιλογή να αποδεχθεί ή όχι πώς η απογοήτευση και η προσδοκία συνιστούν την αρνητική και τη θετική εμπειρία της ζωής και πώς από τον ίδιο εξαρτάται να μάθει να διαχειρίζεται τον πόνο τις ενοχές και τις τύψεις της αποτυχίας όχι ως κάτι το καταστρεπτικό και το μη αναστρέψιμο αλλά ως ευκαιρία για ένα νέο ξεκίνημα.
Η αξιοποίηση της απογοήτευσης ως ευκαιρίας για ένα νέο ξεκίνημα, θα προφυλάξει τον άνθρωπο από τις ψυχοπνευματικές διαταραχές, που εκδηλώνονται ως απλή δυσθυμία, για να καταλήξει στη μελαγχολία, την κατάθλιψη και σε ακραίες μορφές αυτοκαταστροφής.
Η θετική αξιοποίηση της απογοήτευσης, σε συνδυασμό με τη δημιουργία προσδοκίας (ιών), πώς με τις νέες επιλογές και τις δράσεις η ζωή θα βελτιωθεί ο άνθρωπος θα αποκτήσει την αυτοκυριαρχία, την ισχυρή αυτοεκτίμηση και την αυτοεμπιστοσύνη, που χρειάζεται, για να ξεπεράσει τη μιζέρια της άρνησης του συνειδητού κοινωνικού αποκλεισμού και της περιθωριοποίησης.
Ο άνθρωπος θα πρέπει να πιστέψει πώς τίποτε στη ζωή δεν είναι οριστικό και αμετάκλητο και πώς η απογοήτευση και η προσδοκία στο παιχνίδι της ζωής μπορούν να εναλλάσσονται, αλλά ο ίδιος μπορεί, εφόσον το θέλει και το επιχειρεί, να ορίζει την κατεύθυνση και την προοπτική για την καλύτερη ζωή του.
