Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί έντονος προβληματισμός για το μέλλον του αγροτικού τομέα στη χώρα μας. Ο φόβος κατάρρευσης του τομέα είναι διάχυτος στον αγροτικό πληθυσμό αλλά και στην κοινωνία. Η αβεβαιότητα του γεωργικού εισοδήματος επηρεάζει αρνητικά την σκέψη των αγροτών, οι οποίοι βλέπουν μόνο τους κινδύνους που συνεπάγονται οι μεταβολές στην Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο Παγκόσμιο περιβάλλον και αδυνατούν να δουν και να αξιολογήσουν και τις ευκαιρίες που διανοίγονται στην παγκόσμια αγορά.
Η συμπεριφορά αυτή των αγροτών είναι δικαιολογημένη διότι δεν υπήρξε μέχρι σήμερα σοβαρή και ειλικρινής προσπάθεια ενημέρωσης και κατανόησης του νέου περιβάλλοντος των διεθνών αγορών και προσαρμογής σε αυτό.
Συνηθισμένοι στον κρατικό προστατευτισμό δεν έχουν επαρκώς αντιληφθεί ότι, με βάση τις συμφωνίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (Π.Ο.Ε.1995), τις οποίες έχουν αποδεχθεί και υπογράψει μέχρι σήμερα 153 χώρες (το 2001 και η Κίνα έγινε μέλος του ΠΟΕ ) και την ισχύουσα Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ε.Ε. (27 χώρες):
* Η αγορά και των αγροτικών προϊόντων έχει απελευθερωθεί.
* Η προστασία στα σύνορα έχει καταργηθεί (δεν επιβάλλονται πλέον δασμοί και ποσοτικοί περιορισμοί, εφαρμόζονται μόνο μη δασμολογικά μέτρα που αφορούν τεχνικές προδιαγραφές, την ασφάλεια και την υγιεινή των τροφίμων).
* Εξαγωγικές ενισχύσεις δεν επιτρέπονται.
* Δεν επιτρέπονται οι ενισχύσεις στην παραγωγή, η στήριξη τιμών μέσω παρέμβασης κ.λπ.
* Επιτρέπονται οι ενισχύσεις στις επενδύσεις, τα μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος, οι ενισχύσεις για την αγροτική έρευνα και οι αποδεσμευμένες από την παραγωγή ενισχύσεις ( ενιαία ενίσχυση εκμετάλλευσης, κάποιες στρεμματικές ενισχύσεις, κάποιες ποσοστώσεις, κρατικές ενισχύσεις ήσσονος σημασίας ( de minimis) και άλλες ουδέτερες ενισχύσεις.
* Γενικά οι Κοινοτικές ενισχύσεις είναι αποσυνδεδεμένες απ’ τον όγκο και το είδος της παραγωγής.
Τα ανωτέρω δεδομένα καθορίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούν να δραστηριοποιηθούν και να λειτουργήσουν πλέον οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις ως επιχειρηματικές παραγωγικές μονάδες.
Ο σύγχρονος γεωργός για τις επιλογές του και τις αποφάσεις του θα πρέπει να στηριχθεί :
1) Στις ευκαιρίες και απειλές του νέου οικονομικού περιβάλλοντος, τα ισχυρά και ασθενή σημεία της επιχείρησής του.
2) Στους παραγωγικούς πόρους που διαθέτει ή μπορεί να εξασφαλίσει (έδαφος, κλίμα, νερό, εργασία, εισροές, εξοπλισμό, υποδομές, γεωτεχνική υποστήριξη, επαγγελματικές ικανότητες).
3) Στα δεδομένα της αγοράς για την οποία προορίζει τα προϊόντα που θα παράγει («αγορά στόχος», τοπική – εθνική – διεθνής - παγκόσμια).
4) Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει έναντι των ανταγωνιστών του στην «αγορά στόχος».
Σε μια όχι απόλυτα ελεύθερη οικονομία (μικτή οικονομία) ο ρόλος του κράτους είναι μεν εποπτικός και παρεμβατικός αλλά όχι προγραμματικός της παραγωγής.
Τον προγραμματισμό της παραγωγής αναλαμβάνουν οι επιχειρήσεις με κριτήρια αγοράς, οι οποίες αναλαμβάνουν και τον επιχειρηματικό κίνδυνο των επιλογών τους.
Ο αγρότης - επιχειρηματίας δηλαδή είναι εκείνος που θα πρέπει να γνωρίζει τις τάσεις της αγοράς, να είναι σε θέση να τις προβλέπει πριν εκδηλωθούν και να δρομολογεί τις ενέργειές του. Επιπλέον να έχει την ικανότητα να γνωρίζει πώς να παράγει ένα αγροτικό προϊόν (ενδιάμεσο ή τελικό) μέχρι και να το εμπορεύεται, ενώ πρέπει να γνωρίζει τι συμβαίνει σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο για τα αγροτικά θέματα.
Είναι ακόμη σημαντικό να γνωρίζει ότι ο ανταγωνισμός δεν είναι μόνο τιμολογιακός (χαμηλή τιμή-φθηνά προϊόντα) αλλά και μη τιμολογιακός δηλαδή σε χαρακτηριστικά του προϊόντος πέραν της τιμής (προέλευση, μέθοδος παραγωγής, πιστοποιημένη ποιότητα, τοπικά παραδοσιακά προϊόντα, παραγωγική και γαστρονομική ιστορία, τυποποίηση, συσκευασία κ.α.).
Αυτό σημαίνει προσανατολισμός της αγροτικής παραγωγής προς την Αγορά.
Δύσκολη όμως η επιχειρηματική σκέψη χωρίς βοήθεια.
Βοήθεια για την προσαρμογή αυτή πρέπει να προσφέρει το κράτος με την κατασκευή έργων υποδομής, παροχή επαρκούς πληροφόρησης και εκπαίδευσης (γεωτεχνικοί σύμβουλοι, επαγγελματική κατάρτιση), αναμόρφωση της πολιτικής γεωργικής γης και άλλα θεσμικά μέτρα και παρεμβάσεις.
Κρατική καθοδήγηση προς συγκεκριμένους κλάδους παραγωγής δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να υπάρξει, ούτε και εγγύηση για επιχειρηματική επιτυχία.
Η δημιουργία Αγροτικού Επιμελητηρίου με ενσωμάτωση σε αυτό και του Μητρώου Αγροτών και Αγροτικών Επιχειρήσεων (ο όρος αγροτική εκμετάλλευση πρέπει να εγκαταλειφθεί πλέον), κατά το πρότυπο του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου, θα μπορούσε να προσφέρει μεγάλη βοήθεια στην προσαρμογή και λειτουργία των Αγροτικών Επιχειρήσεων με κριτήρια αγοράς (έρευνες και μελέτες, πρόσβαση σε τράπεζες πληροφοριών για τις αγορές στόχους, διαθέσιμα προϊόντα, καταναλωτικές τάσεις εσωτερικά και διεθνώς, στενή παρακολούθηση των εξελίξεων κ.α.).
Η οργάνωση των αγροτών σε συλλογικά, συνεκτικά, ομοιογενή και ευέλικτα σχήματα (ομάδες παραγωγών, εταιρίες), με καθετοποίηση της παραγωγής (παραγωγή και εμπορία τελικού προϊόντος αντί της παραγωγής πρώτης ύλης προς περαιτέρω επεξεργασία) και ισχυρή διαπραγματευτική ικανότητα, είναι η απάντηση στην απαιτούμενη από τις σημερινές συνθήκες αναδιάρθρωση της δομής παραγωγής, που πρέπει να προηγηθεί της αναδιάρθρωσης των κλάδων παραγωγής.
Με βάση τα παραπάνω ο ίδιος ο αγρότης (ως επιχειρηματίας πλέον) και όχι κάποιος άλλος, μπορεί ελεύθερα να επιλέξει για την επιχείρησή του τους κλάδους παραγωγής που κρίνει εφικτούς και συμφέροντες.
* Ο Αθανάσιος Νικάκης είναι γεωπόνος, τέως δ/ντής Προγραμματισμού και Ανάπτυξης Ν.Α. Λάρισας και πρώην στέλεχος Ειδικής Υπηρεσίας Διαχείρισης Ε.Π.Α.Α.Α.Υ.
