Σωματική κακοποίηση νοείται οποιαδήποτε και καθ’ οποιοδήποτε τρόπο διατάραξη της ανατομικής ακεραιότητας των ιστών του σώματος του παιδιού. Η κακοποίηση αναφέρεται στη βλάβη που υφίσταται το παιδί από σκόπιμες ή μη σκόπιμες πράξεις και παραλείψεις των γονέων ή κηδεμόνων που είναι υπεύθυνοί για την φροντίδα του. Χαρακτηριστικά αναφέρονται πράξεις ιδιαίτερης σκληρότητας π.χ. εγκαύματα από αναμμένα τσιγάρα ή ηλεκτρικό σίδερο, χτυπήματα στα γενετικά, στον εγκέφαλο, στα μάτια, στο σώμα που πολλές φορές προξενούν αναπηρίες ή και θάνατο.
Για να κακοποιηθεί ένα παιδί πρέπει να συντρέξουν τρεις λόγοι: γονείς –παιδί-κρίση που δημιουργείται.
Στον παράγοντα γονείς σημασία έχει ο τρόπος που ανατράφηκαν οι ίδιοι σαν παιδιά, δηλαδή αν μεγάλωσαν με το πρότυπο της μητρικής στοργής ή και οι ίδιοι κακοποιήθηκαν. Η κοινωνική απομόνωση των γονέων είναι ένα άλλο στοιχείο που ευνοεί την κακοποίηση.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι το παιδί. Είναι το παιδί της πολύ μικρής ηλικίας που αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις, προσδοκίες των γονέων και το βλέπουν διαφορετικό από τα άλλα. Να είναι το παιδί το υπάκουο σε όλα, αυτό που δεν φέρνει αντιρρήσεις σε ό,τι ζητούν οι γονείς, Να πετυχαίνει τέλος υψηλές αποδόσεις σε διάφορες δραστηριότητες (αθλητικές, ψυχαγωγικές).
Ο τρίτος παράγοντας, η κρίση δηλαδή που δημιουργείται στην οικογένεια οφείλεται σε εξωτερικούς παράγοντες εξαιτίας επαγγελματικών αποτυχιών, οικονομικών προβλημάτων ωθούν τους γονείς να αποφορτίζουν τα νεύρα τους στα παιδιά. Η ασυνεννοησία, η διάσταση χαρακτήρων των γονέων δημιουργούν αγεφύρωτη κρίση στην οικογένεια, έτσι το παραμικρό λάθος του παιδιού είναι σοβαρός λόγος για τους γονείς να το κακοποιήσουν αβάσταχτα.
Τα παιδιά που κακοποιούνται σωματικά παρουσιάζουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις, ψυχολογικές δυσλειτουργίες, προβλήματα συμπεριφοράς, διαταραγμένη συναισθηματική-αντιληπτική και κοινωνική ανάπτυξη. Το παιδί υφίσταται συναισθηματικό πόνο, πανικό και εμφανίζουν μηχανισμούς άμυνας π.χ. άρνηση, προβολή, η αποφυγή. Παρουσιάζουν ένα «παγωμένο βλέμμα» και χαρακτηρίζονται από αρνητισμό, πείσμα, έλλειψη ανταπόκρισης και κατάθλιψη.
Τα διαγνωστικά χαρακτηριστικά της κακοποίησης είναι η καθυστέρηση αναζήτησης βοήθειας, οι γονείς δίνουν κοινωνικό ιστορικό με ασάφειες που δεν ταιριάζουν με την κλινική εικόνα, σημάδια κακοποίησης (ρήξη χειλών, εγκαύματα, κατάγματα, εκχυμώσεις). Η γονέας μιλά για το παιδί με τρόπο που δείχνει απόρριψη, το παιδί μιλά για τις κακώσεις ή δίνει αταίριαστη εξήγηση γι’ αυτές, χαρακτηριστική συμπεριφορά αποστροφής του παιδιού από τον γονέα.
Οι επιπτώσεις της σωματικής κακοποίησης του παιδιού προσχολικής ηλικίας εντοπίζονται στη νοητική ανάπτυξη του παιδιού, η οποία επηρεάζεται σημαντικά. Από έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι συνδέεται περισσότερο με τη διαδικασία της κακοποίησης και όχι με τη σοβαρότητα των τραυμάτων.
Τα κακοποιημένα παιδιά παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα ανοχής, παρορμητικότητα, έλλειψη εμπιστοσύνης και καχυποψία στους ενήλικες. Διακατέχονται από θυμό προς τον ενήλικα που τα κακοποιεί.
Έχει παρατηρηθεί μεγάλη συχνότητα αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς από τα κακοποιημένα παιδιά η οποία συμπεριλαμβάνει αυτοακρωτηριασμό, απόπειρες αυτοκτονίας.
Γενικότερα η σοβαρότητα των επιπτώσεων της κακοποίησης εξαρτάται από τον χρόνο και τη συχνότητά της. Τα παιδιά αυτά έχουν αυξημένη τάση να γίνουν βίαιοι γονείς,
Τα τελευταία 70χρόνια χρόνια στο διεθνή χώρο οι υπηρεσίες παιδικής προστασίας ασχολούνται με οικογένειες που κακοποιούν τα παιδιά.
Έτσι το πρώτο βήμα στη θεραπεία του γονέα είναι η όσο το δυνατόν πληρέστερη διεπιστημονική διαγνωστική εκτίμηση από ομάδα ειδικών που θα προτείνουν λύσεις στα διάφορα ψυχοσωματικά προβλήματα και θα έχουν και προληπτικό ρόλο.
Χρειάζεται ακόμα μία συστηματική θεραπεία συνεργασίας ενός μέλους ή των μελών της οικογένειας με έναν ειδικό ψυχοθεραπευτή που είτε μόνος είτε ως μέλος μιας επιστημονικής ομάδας αναλαμβάνει τη στήριξη της οικογένειας και αναπτύσσει κλίμα εμπιστοσύνης με την οικογένεια και προστατεύει το παιδί από περαιτέρω κακοποίηση και γενικότερα βοηθά στη βελτίωση των οικογενειακών συνθηκών.
Η ατομική ή οικογενειακή θεραπεία βοηθά στην ανάλυση της συμπεριφοράς, των συνθηκών διαβίωσης και των συναισθημάτων που οδήγησαν τους γονείς να κακοποιήσουν ή να ανεχθούν μία κακοποίηση και το παιδί να μιλήσει για τις τραυματικές εμπειρίες.
Ο Γεώργιος Μπέλτσιος είναι κοινωνικός λειτουργός
