*Ο φυσικός -με κατεύθυνση στη φυσική της ατμόσφαιρας- Χρήστος Γ. Λάμαρης και ο ιατρός –με λογοτεχνικές και αστρονομικές ανησυχίες- Χρίστος Χ. Λιάπης γράφουν για το φαινόμενο των διαττόντων αστέρων που παρατηρούνται κάθε Αύγουστο
Σύμφωνα με τον γνωστό αφορισμό του Ουμπέρτο Έκο «Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις» και μπορεί τα σημαίνοντα και τα σημαινόμενα της ενημέρωσης να λιγοστεύουν τον συγκεκριμένο μήνα, όμως ο αυγουστιάτικος νυχτερινός ουρανός, με τα πεφταστέρια και τις συναστρίες του, προσφέρεται για γοητευτικές ενατενίσεις και για ακόμη γοητευτικότερες σημειολογικές αναφορές. Αναφορές που έλκουν την καταγωγή τους από καιρούς χαμένους στα ακρότατα της ανθρώπινης ιστορίας, τότε που οι αρχαίοι πολιτισμοί έστρεφαν το βλέμμα τους στους πολύφωτους ουρανούς του παρελθόντος και στους αστερισμούς τους έβλεπαν να αντικατοπτρίζονται οι θεοί, οι ήρωες, τα τέρατα και οι δαίμονες που κρύβει μέσα στις σκοτεινιασμένες γωνίες της ψυχής του το γένος των θνητών.
Για να ζεστάνουνε αυτόν τον προαιώνιο φόβο τους απέναντι στις εσώτερες συγκρούσεις τους και στο άγνωστο μέλλον που, με τα άπειρα ενδεχόμενά του, έστεκε πάνω από τη μοίρα των ανθρώπων σαν σκοτεινός ουρανός με τα αμέτρητα αστέρια του, οι πρόγονοί μας ανάψανε τις μυστικές φωτιές της αστρολογίας και προσπαθήσανε να αποκρυπτογραφήσουνε, μέσα από τον ουράνιο χάρτη, τις μελλοντικές τροχιές του πεπρωμένου, χαλκεύοντας αυθαίρετους αστρικούς κανόνες, σχήματα και ζώδια. Κι ύστερα, με τη σπίθα της επιστημονικής αλήθειας, όταν ο Κέπλερ και ο Νεύτωνας θεμελιώσανε με στέρεους νόμους την ουράνια κίνηση των πλανητών, ανάψανε τον λύχνο της αστρονομίας και τιθασεύσανε τις τροχιές των πλανητών, ενώ τα ραδιοτηλεσκόπια και οι δορυφόροι μας ξεκλείδωσαν τα μυστικά της ύλης από τις μακρινές γωνιές των γαλαξιών.
Όσο όμως και αν προσπαθήσαμε να καρφώσουμε στέρεα τα αστέρια στους ουρανούς της ορθολογικής μας βεβαιότητας, κάποια από αυτά, κάθε Αύγουστο επιμένουν να αφήνουν τους ουράνιους θρόνους τους και να γκρεμίζονται στη γη, αφήνοντας πίσω τους μια στιγμιαία αναλαμπή στο διάβα της τροχιάς τους και αφήνοντας ελεύθερη τη λαϊκή φαντασία και παράδοση να λέει πως αν δεις ένα αστέρι να πέφτει και κάνεις μια ευχή, αυτή πάντα πιάνει.
Πραγματικά, κάποιες βραδιές, του Καλοκαιριού, με κορύφωση το διάστημα 9 – 14 Αυγούστου, η γη περνά μέσα από τα ουράνια απομεινάρια της φωτεινής ουράς του κομήτη Σουίφτ Τατλ (109P/Swift-Tuttle), τα οποία, καθώς πέφτουν πάνω της, καίγονταν στην ατμόσφαιρά της χαρίζοντας, σ’ όσους έχουν το κουράγιο να ξενυχτήσουν, το θέαμα μιας βροχής διαττόντων αστεριών. Τα ουράνια αυτά σωματίδια, που στην πραγματικότητα δεν είναι αστέρια, ονομάζονται Περσείδες γιατί το ακτινοβόλο τους σημείο προβάλλεται στον αστερισμό του Περσέα. Όποια από αυτά είναι αρκετά μεγάλα ώστε να φτάσουν στην επιφάνεια της Γης ονομάζονται μετεωρίτες, ενώ όσα είναι τόσο λαμπρά που φαίνονται να σχίζουν τον ουρανό ονομάζονται βολίδες.
Και για να ταξινομήσουμε, λίγο τα πράγματα, καθώς οι αστρονομικές ορολογίες αρχίζουν να μας μπερδεύουν περισσότερο και από τις γητειές της αστρολογίας, Μετέωρο ονομάζεται στην αστρονομία κάθε ουράνιο σώμα το οποίο, όταν συναντήσει τη Γη, έλκεται από αυτή και κινείται προς την επιφάνειά της με ολοένα και μεγαλύτερη ταχύτητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον έντονο ιονισμό των μορίων του αέρα και, συνήθως, τη συνεπακόλουθη φωτεινή ακτινοβολία.
Τα μετέωρα χωρίζονται σε:
-Διάττοντες: Είναι κατηγορία μετεώρων πολύ μικρών διαστάσεων (περίπου όσο ένας κόκκος άμμου), τα οποία παρατηρούνται συχνότερα από όλα τα μετέωρα.
-Βολίδες: Είναι αρκετά σπάνιες, διαρκούν περισσότερο, φωτίζουν αρκετά έντονα και συνήθως συνοδεύονται από έκρηξη.
-Μετεωρίτες: Είναι μετέωρα με αρκετά μεγάλες διαστάσεις ώστε να μην εξαερωθούν τελείως, κατά τη διαδρομή τους στην ατμόσφαιρα, και μερικά μέρη τους καταφέρνουν να φτάσουν, τελικά, στην επιφάνεια. Συνήθως αποκαλούμε (εσφαλμένα) μετεωρίτη και το τμήμα που φτάνει στη Γη, ενώ αυτό θα έπρεπε να ονομάζεται ορθότερα μετεωρόλιθος ή αερόλιθος, όπως για παράδειγμα ο αερόλιθος της Μέκκας.
Όσο όμως και αν προσπαθούμε να καθυποτάξουμε με τις επιστημονικές μας κατηγοριοποιήσεις τις τροχιές και τις ιδιότητες των ουρανίων σωμάτων, τα βλέμματά μας θα στρέφονται πάντοτε με κρυφή προσδοκία προς τα πεφταστέρια του Αυγούστου, σιγοψιθυρίζοντας τις ευχές μας. Με την ίδια προσδοκία που έκανε τον μικρό μαθητή Μέλιο, τον λογοτεχνικό ήρωα του Μενέλαου Λουντέμη, να μετρά τα άστρα στο ομώνυμο μυθιστόρημα. Με την ίδια προσδοκία που και οι δύο υπογράφοντες του άρθρου, συμμαθητές από τα χρόνια του Γυμνασίου, έβλεπαν στις φλεγόμενες τροχιές των μετεωριτών, να διαγράφονται οι μελλοντικές πορείες τους στους δρόμους της ζωής και της επιστήμης. Οι δρόμοι και οι τροχιές της προόδου και της ευτυχίας που κάθε νέος άνθρωπος οραματίζεται για τη μελλοντική του ζωή αλλά και για το μέλλον της κοινωνίας και ολόκληρης της χώρας.
«...πριν από πολλά χρόνια, τον καιρό που ο έρωτας της δημιουργίας τάραζε με σπασμούς τα ακρότατα του σύμπαντος, ένας κομήτης δίχως όνομα, μια φωτεινή, ρομαντική μάζα από βρόμικο πάγο, σκόνη και πέτρα, που αργότερα οι αστρονόμοι θα του έδιναν το πεζό όνομα Σουίφτ Τατλ, ξεκίνησε το αέναο ταξίδι του γύρω απ’ τον ήλιο, περιδιαβαίνοντας ανάμεσα σ’ αστέρες και πλανήτες. Έκτοτε, κάθε φορά που πλησιάζει ξανά τον φλεγόμενο ηλιακό δίσκο, χάνει ένα-ένα τα κομμάτια της φωτεινής ουράς του, που σκορπίζουν στο στερέωμα γεμίζοντας τον ουρανό με αστραφτερά, παγωμένα δάκρυα που τα ονομάζουμε Περσείδες….» όπως γράφει στο σπονδυλωτό μυθιστόρημά που επεξεργάζεται αυτόν τον καιρό, ο Χρίστος Λιάπης, υπό τον τίτλο «Τα δάκρυα του Περσέα».
Χρήστος Γ. Λάμαρης, Φυσικός ΑΠΘ. christoslamaris@gmail.com
Χρίστος Χ. Λιάπης, Ιατρός υπ. Διδάκτωρ ΕΚΠΑ chliapis@yahoo.gr
Ενδεικτικές βιβλιογραφικές αναφορές και φωτογραφία
http://www.astronomy.com/asy/default.aspx
http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/www_info/webstars.html#comets
http://www.astronomynow.com/
