Η γλώσσα μας, ως προφορικός και γραπτός λόγος, ανέκαθεν αποτελούσε ζωντανό εργαλείο επικοινωνίας, που επηρεάζει ποικιλότροπα τη ζωή μας όσο βαθύτερα, μάλιστα, και καλύτερα την κατακτούμε, άλλο τόσο μας αποκαλύπτεται και μας επηρεάζει.
Αποτελεί , καταρχήν, από μόνη της φορέα πολιτισμού και κουβαλά ιστορία αιώνων, γεγονός που, στο βαθμό που τη γνωρίζει κανείς καλά και τη χρησιμοποιεί σωστά, καθιστά τον καθένα μας περισσότερο ή λιγότερο πολιτισμένο και γνώστη της ουσίας των πραγμάτων. Το κακό μ’ αυτή, τόσο πλούσια και πολύμορφη καθώς είναι, έχει να κάνει με τη δυσκολία να την κάνουμε κτήμα μας στην ολότητά της.
Και αυτό γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στη μακραίωνη πορεία της, ως ζωντανό εργαλείο επικοινωνίας και με μεγάλη προσαρμοστικότητα στο εκάστοτε κοινωνικό γίγνεσθαι, δέχονταν επιδράσεις και αλλαγές και εξελίσσονταν συνεχώς, με αποτέλεσμα να μιλάμε σήμερα για Αιολική, Δωρική, Ιωνική, Αττική διάλεκτο και για Αρχαία Ελληνική γλώσσα γενικότερα, για ελληνιστική κοινή και Νεοελληνική γλώσσα, για καθαρεύουσα και δημοτική, για επιστημονική, τεχνητή και δημώδη, για ιδιωματισμούς και ντοπιολαλιές, ακόμη και για γλώσσα του σώματος.
Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος δυσκολίας κατάκτησης απ’ τον καθένα μας. Αρκούμαστε, ως εκ τούτου, οι περισσότεροι να μαθαίνουμε, άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο καλά, την καθιερωμένη γλώσσα της εποχής μας, μ’ ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις γνωστικές και πολιτιστικές μας αντιλήψεις. Πέραν τούτων και επειδή η γλώσσα χρησιμοποιήθηκε κατά καιρούς απ’ την πολιτική εξουσία ως μέσο διαφοροποίησης και χειραγώγησης του λαού, (προοδευτικός ο δημοτικιστής- συντηρητικός ο καθαρευουσιάνος), δεν ήταν λίγες οι φορές στο παρελθόν, που τέθηκε επί τάπητος το γλωσσικό ζήτημα και ταλαιπωρήθηκε η κοινωνία μας αναφορικά με το σε ποια μορφή της γλώσσας πρέπει να μιλάμε και να γράφουμε. Θύμα αυτής της ιστορίας υπήρξε και ο γράφων.
Εξήντα ένα χρονών σήμερα με συνοδεύει πάντα στη ζωή μου το πρόβλημα, που αντιμετώπισα κατά την περίοδο της εφηβείας μου ως μαθητής και κατόπιν φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Γεννημένος σε αγροτική περιοχή του νομού μας από γονείς αγρότες η μητρική μου γλώσσα υπήρξε ανάλογη και την κουβαλώ πάντα ζωντανή μέσα μου. Στο Δημοτικό του χωριού μου έμαθα να γράφω απλά και λιτά στην καθομιλουμένη. Στο Γυμνάσιο και Λύκειο όμως, όπου διδασκόμασταν συστηματικά και τα Αρχαία Ελληνικά, οι καθηγητές μας απαιτούσαν κατ’ εντολή της πολιτείας να χρησιμοποιούμε στις εκθέσεις μας την καθαρεύουσα, γι’ αυτό και διόρθωναν ως λάθη καταλήξεις και λέξεις ή φράσεις διατυπωμένες στη δημοτική. Βρισκόμασταν, δηλαδή, στη δυσάρεστη θέση αλλιώς να μιλάμε και αλλιώς να γράφουμε.
Ήταν, βλέπετε, η εποχή, που η παιδεία στον τόπο μας και μαζί της η Ελλάδα ολόκληρη ταλαιπωρούνταν εκτός των άλλων, γιατί απ’ την πνευματική και πολιτική ηγεσία του τόπου άλλοι πίστευαν και αγωνίζονταν μετά μανίας να διδάσκεται η καθαρεύουσα στα σχολεία και στα πανεπιστήμια και άλλοι η δημοτική.
Ήμουν τυχερός, ωστόσο, γιατί η Φιλοσοφική Ιωαννίνων, θυγατρική, τότε, της Θεσσαλονίκης, είχε ταχθεί υπέρ της δημοτικής, σε αντίθεση με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, που υπερασπίζονταν σθεναρά την καθαρεύουσα, οπότε σχετικά νωρίς βρήκα τις ισορροπίες μου μιλώντας και γράφοντας στη μορφή της γλώσσας, που με διευκόλυνε περισσότερο.
Τελικά, η γλωσσική μου παιδεία με κάνει, πλέον, να πιστεύω ότι η γλώσσα είναι μία, ζωντανή και ενιαία, και αξίζει τον κόπο και πρέπει να μάθει κανείς όσο το δυνατόν περισσότερα γι’ αυτήν. Κατά περίπτωση μπορεί, άνευ παρεξηγήσεως, να χρησιμοποιεί τη μορφή, που εξυπηρετεί καλύτερα την επικοινωνία όχι μόνο τη δική του με τους άλλους αλλά και των άλλων μ’ αυτόν. Τώρα, μάλιστα, που η δημοτική είναι και συνταγματικά κατοχυρωμένη ως επίσημη γλώσσα του κράτους, τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα.
Ο ίδιος καταφέρνω να απολαμβάνω στιγμές πλήρους ελευθερίας έκφρασης και επικοινωνίας, ειδικά στον προφορικό λόγο, όταν μακριά από συμβατικότητες και καθωσπρεπισμούς, αλλά χωρίς ακρότητες αφήνω τον εαυτό μου να εκφρασθεί χρησιμοποιώντας τη γλώσσα, όπως τη νιώθω, ένα μίγμα δηλαδή κατά βάση δημοτικής με στοιχεία μητρικής, εκκλησιαστικής, καθαρεύουσας, συνοδευόμενη και από ανάλογη γλώσσα του σώματος.
Με λυπεί, ωστόσο, το γεγονός ότι στις μέρες μας, ενώ θα έπρεπε η γλώσσα μας να βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός μας, οι πολλοί, με τη στάση τους απέναντί της, την έχουν καταδικάσει να πάσχει απ’ την αρρώστια της λεξιπενίας και να κινδυνεύει να συρρικνωθεί λόγω και της ξενομανίας μας.
Είναι, βέβαια, και αυτό σημείο των καιρών το επισημαίνω, όμως, μήπως και αφυπνισθούμε και πάρουμε τα μέτρα μας, αφού τον αφανισμό μιας γλώσσας, τον συνοδεύει, συνήθως, και ο αφανισμός του λαού της.
