Κάποτε γνωρίζαμε τη σημασία των λέξεων. Μερικές φορές μπορούσαμε να προσεγγίσουμε και τη μεταφορική τους σημασία. Κι όταν ήταν τελείως άγνωστες υπήρχαν τα λεξικά. Ερμηνευτικά, ορθογραφικά, ετυμολογικά, συνώνυμα, αντώνυμα, παράγωγα, σύνθετα. Έτσι ανατρέχαμε σε αυτά και όλες οι απορίες επιλύονταν. Αυτές λοιπόν οι άγνωστες λέξεις αποτυπώνουν σκέψεις, συναισθήματα, ιδέες. «Γράφουν» ποίηση, πεζό λόγο, επιστήμες και κυρίως καταγράφουν την Ιστορία. Σήμερα όμως κάποιες νέες, «άγνωστες» λέξεις γράφουν οι ίδιες ιστορία και ορίζουν τις εποχές της, εποχή του Μνημονίου, του ΔΝΤ και της Τρόικας.
Αυτές οι νέες λέξεις είναι «άλλες» λέξεις, σκληρές, ύπουλες και τελείως άγνωστες ως προς τη σημασία τους. Είναι ουσιαστικά, που φαινομενικά ανήκουν στο κλιτικό μας σύστημα, όμως στην πραγματικότητα τίποτα δεν είναι έτσι. Έχουν βέβαια καταλήξεις αλλά έχουν αβέβαιη κατάληξη. Κλίνονται αλλά κλείνουν αγωνία, φόβο, απόγνωση. Οι αριθμοί τους δεν είναι μόνο δύο αλλά δισεκατομμύρια (ευρώ - χρέη). Έχουν γένη αλλά είναι αγενή προς πολίτες αξιοπρεπείς και κάποτε περήφανους. Δεν έχουν τέσσερις πτώσεις, αλλά ίσως μόνο μία: «Πτώση». Τα ρήματα έχουν μόνο ένα χρόνο το Συντελεσμένο Μέλλοντα (θα έχω..., δεν θα έχω...).
Έτσι ακούμε καθημερινά λέξεις άγνωστες: αναδιάρθρωση, αναδιαρρύθμιση, Πτωχευτικός Κώδικας, Προπτωχευτική Διαδικασία, εξυγίανση, Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας, πρωτογενή Πλεονάσματα, Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ελεγχόμενη χρεοκοπία, ανάταξη εσόδων, αξιοποίηση, Τρόικα, επιμήκυνση, αγορές και βέβαια Μνημόνιο. Μνημόνιο λοιπόν: η λέξη παράγωγη από το ρήμα μιμνήσκω. «Ενεργητικό = ενθυμίζω, αναμιμνήσκω, φέρω εις την μνήμην. Μέσο = ενθυμούμαι, αναλογίζομαι, μνημονεύω, φροντίζω, περιποιούμαι» (Ομηρικό Λεξικό Ι. Πανταζίδου). Από το ίδιο ρήμα μιμνήσκω παράγεται και η λέξη μνήμα = τάφος, ενθύμημα ενταφιασμού (ραψ. Ψ, στχ. 619). Άραγε η «άγνωστη» λέξη Μνημόνιο με ποια από όλες συγγενεύει;
Κάθε βράδυ όμως (7 μ.μ., 8 μ.μ., 9 μ.μ.) κάποιοι προσπαθούν να ξεδιαλύνουν τις απορίες μας. Γεμίζουν τα παράθυρα της τηλεόρασης σαν κουκλοθέατρα, όπου μαριονέτες κινούν χέρια, υψώνουν φωνή, κραυγάζουν, μορφάζουν, απαξιώνουν ή εξυψώνουν και δίνουν λόγο σε ασήμαντους. Προσπαθούν να μας διαφωτίσουν να γνωρίσουμε τις «άγνωστες λέξεις». Πιστεύουν ότι οι ίδιοι γνωρίζουν, έχουν βρει τις ρίζες τους και την πραγματική τους σημασία. Κάθε βράδυ, λοιπόν, ανοίγουν οι αυλαίες κι εμείς θεατές αυτής της θεατρικής παράστασης τους παρακολουθούμε σε αυτή την προσπάθειά τους. Οι δικές τους όμως λέξεις δεν πείθουν, δεν καθησυχάζουν, δεν δείχνουν την αλήθεια. Αντίθετα συσκοτίζουν περισσότερο και μετατρέπουν τις «άγνωστες λέξεις» σε γρίφους. Κι έτσι αυτές οι «άλλες» λέξεις γίνονται δίχτυ που μας σφίγγει κάθε μέρα. Ακούγονται πλέον σαν απειλή, σαν εφιάλτης, σαν κόλαση. Γίνονται όλες ένα κουβάρι και την επόμενη μέρα, τις ίδιες ώρες, τα ίδια πρόσωπα θα προσπαθήσουν πάλι να ξετυλίξουν τις «άγνωστες λέξεις» Αλλά γι’ αυτές δεν υπάρχει πια σωτηρία, κανείς «ειδικός» δεν μπορεί να ερμηνεύσει την πολυσημία τους. Τι θα σημαίνει άραγε αύριο η «άγνωστη» λέξει αξιοποίηση; Η ερμηνεία της κάθε μέρα μπορεί να είναι διαφορετική. Ίσως πρόκειται για ένα νέο σχήμα λόγου για να διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον των τηλεθεατών.
Υπάρχει όμως κάποιο άλλο σχήμα λόγου που χρησιμοποιείται συχνά σήμερα: το σχήμα «κατ’ ευφημισμόν» δηλαδή γίνεται χρήση μιας λέξης με ωραία σημασία, για να ονομαστούν πράγματα άσχημα ή βλαβερά. Π.χ. Ειρηνικός ωκεανός = ταραγμένος ωκεανός. Τα τρία «Δεν» = τρία «Ναι». Χρήματα υπάρχουν = χρήματα δεν υπάρχουν.
Θα κλείσω λοιπόν κι εγώ το κείμενό μου με το ίδιο σχήμα του ευφημισμού, χρησιμοποιώντας δηλαδή καλές λέξεις αλλά εννοώντας ακριβώς τις αντίθετες: ελπίζουμε, αισιοδοξούμε, ονειρευόμαστε, κάνουμε σχέδια, οραματιζόμαστε, ευτυχούμε, νιώθουμε εθνική περηφάνια, υπομένουμε και κυρίως αντέχουμε.
* Η Στέλλα Παπαπολυμέρου είναι φιλόλογος.
