Τη μέρα της Αποκριάς της Τυρινής στρωνόταν το Μεσημεριανό Τραπέζι που εκείνα τα χρόνια ξεχώριζε τις δύο Κυριακές της Κρεατοφάγου και της Τυρινής. Τα κρέτα τρωγόταν της κρεατοφάγου και της τυροφάγου πίτες, τυρί, αυγά. Βέβαια αυτός ο ξεχωρισμός διατηρούνταν τα πολύ παλιά χρόνια. Αργότερα και στα χρόνια τα δικά μου οι δύο Κυριακές μπερδεύτηκαν και της Τυρινής έτρωγαν τα πάντα. Η πιο μεγάλη προετοιμασία γινόταν για το βραδινό τραπέζι που ήταν όχι στενό οικογενειακό, αλλά συγγενικό, μαζευόταν όλο το γενεοαλογικό δένδρο του σπιτιού. Φυσικά το τραπέζι γινόταν μετά από άλλα γεγονότα της Μέρας. Και ποια ήταν αυτά που αποτελούν τα έθιμα της Αποκριάς. Μετά τη Λειτουργία της Εκκλησίας και το μεσημεριανό τραπέζι, καιρού επιτρέποντος νωρίς τις απογευματινές ώρες στηνόταν μεγάλος χορός στο κεντρικότερο σημείο, πλατεία της εποχής εκείνης το λεγόμενο «Γερμπέτσι» με επιδείξεις χορού των νιόπαντρων και αρραβωνιασμένων χωρίς να αποκλείονται κι άλλα ζευγάρια... Ο μεγάλος χορός της χρονιάς με άντρες στην πρώτη σειρά και πίσω τους τις γυναίκες και κορίτσια μεγάλα της παντρειάς και τρίτη σειρά τα μικρότερα κορίτσια που ανάλογα μ’ αυτούς που χόρευαν μπροστά έπαιρνε τη σειρά και το μικρότερο κοριτσάκι από το συγγενολόι. Και ο μπαρμπα - Γιώργος ο Νάτσικας με τον νταϊρέ (νταούλι) δεν πρόφτανε να τρέχει ένα γύρω για τα κεράσματα και προπαντός όταν χόρευαν τα νιόπαντρα ζευγάρια ή τα αρραβωνιασμένα. Γέμιζε ο νταϊρές από κέρματα και χοροπηδούσε ο μπαρμπα- Γιώργος... και ο χορός διαρκεί ώρες ολόκληρες μέχρι το ηλιοβασίλεμα και όλο το χωριό είναι εκεί γύρω άντρες-γυναίκες και παιδομάνι και χαίρονται τη μέρα αυτή του γλεντιού... Αλλά ξαφνικά η οικογένεια των Νταμαναίων οι επονομαζόμενοι «Γερμανοί» θα κάνουν το δικό τους έθιμο. Με δική τους επινόηση έχουν στις τσέπες τους τις φωτοβολίδες – τα βεγγαλικά της Αποκριάς και από διάφορα σημεία που βρίσκονται πετάνε τις φωτοβολίδες μέσα στο χορό και αφού στριφογυρίζουν πετιούνται 20 και 30 μέτρα ψηλά και σκάζουν στον αέρα χωρίς να προκαλούν ατυχήματα... Αυτή η στιγμή είναι και η διάλυση του επίσημου χορού. Ο κόσμος όμως δεν αποχωρεί γιατί αμέσως ξεπετάγονται στον ελεύθερο χώρο της Πλατείας οι κύκλοι χορού ένας μεγάλων αντρών και ένας κύκλος γυναικών με επικεφαλής την παππαδιά και τότε αρχίζει ο Διονυσιακός χορός, ένας χορός τρέλας-πραγματικά Διονυσιακός χορός, εμφανίζονται οι Διονυσιακοί καρνάβαλοι. Μια αρκούδα με τον Αρκουδιάρη-ο Γιατρός με τα φάρμακα, η γκαμήλα με τον γκαμηλέρη και άλλοι, παραλλαγές σάτυρων με κέρατα και προβιές στα κεφάλια ανακατεύονται μέσα στον κόσμο και κάτω από τα τύμπανα ενός ταμπούρλου αυτοσχεδίου χορεύουν και ο καθένας με την ειδικότητα ο γιατρός αφουγκράζεται δήθεν αρρώστους, η αρκούδα χορεύει αλλά και πατάει κορμιά και ο δήθεν παππάς ευλογεί κ.λπ.
Αλλά και ο χορός με τις γερόντισσες και τους γέρους συνεχίζεται, χορεύουν με τα σατυρικά και τα καυστικά τραγούδια όπως: Παπαδιά από τη Μαγούλα που χει το... σαν την πεζούλα.
Ανταπαντούν οι γυναίκες: Ο παππάς από τη Μαγούλα κυνηγούσε μια γαιδούρα δώ την έχει κεί την έχει, στάσου μωρέ βλογημένη τώρα πούναι κουρδωμένη και άλλα πολλά παρόμοια σατυρικά τραγούδια και το σημαντικότερο στους γέροντες που χοροπηδούσαν αλλάζουν μορφές στα πρόσωπα τους βάζουν προσωπίδες με κέρατα σαν τους σατύρους του Διονύσου κρατώντας και από ένα φαλό στο χέρι και τον επιδείκνυαν: και οι γυναίκες αλαλάζοντας από τις τρελές Μαινάδες περιτριγύριζαν τους σάτυρους να τους ξεμαλλιάσουν!! Πραγματικά όλες αυτές οι εκδηλώσεις δεν διέφεραν σε τίποτε από τους Διονυσιακούς χορούς της Αρχαιότητας. Αλλά γι’ αυτά θα διηγηθούμε σε ειδικό κεφάλαιο!!
Όταν πια όλα αυτά τελείωναν και διαλυόταν το πανηγύρι, αποχωρούσε ο γυναικόκοσμος και οι άντρες μικροί και μεγάλοι μαζεύονταν στην Ποταμιά δίπλα από την πλατεία που ήταν καταπράσινο λιβάδι και άρχιζαν τα αθλήματα – παλαίστρια – άλμα απλούν και τριπλούν!!
Ορίζονταν ελλανόδικος επιτροπή από τους γεροντότερους με έναν πρόεδρο για να κρίνει τους πρωταθλητές και να τους στεφανώνει με ένα δάφνινο στεφάνι. Έτσι τελείωνε το γιορτινό γλέντι της μέρας για να επακολουθήσουν τα νυχτερινά έθιμα της εποχής εκείνης με την γραφικότητά τους! Μόλις βραδιάσει οι νεόνυμφοι θα περάσουν από τον Νουνό και τους στενούς συγγενείς, τους φιλούσαν το χέρι καθώς και όλης της οικογενείας γονατίζοντας μπροστά τους, τους φιλούσαν το χέρι ζητώντας συγχώρεση και ο Νουνός τους κερνούσε ένα νόμισμα σχετικής αξίας. Το ίδιο γινόταν και με τα μικρά παιδιά αγόρια και κορίτσια μέχρι 10 χρονών, γύριζαν πρώτα από τον Νουνό κι ύστερα από πολλά συγγενικά σπίτια ιδιαίτερα από τους παππούδες και τις γιαγιάδες-από παντού χειροφιλήματα και κεράσματα, προπαντός η συγχώρεση. Τι σήμαιναν αυτές οι επισκέψεις. Ήταν η βραδυά της «Συγχώρεσης»!! Όταν όλα αυτά τελείωναν στρώνονταν το μεγάλο οικογενειακό Τραπέζι με όλα τα καλούδια! Τραπέζι συγγενικό και πριν πάρουν τη θέση του ο καθένας ξεκινούσαν οι μεγαλύτεροι του σπιτιού και θυγατέρες και γονάτιζαν μπροστά στους γέροντες Γονείς ως και τα μικρά παιδιά και φιλούσαν τα χέρια και ζητούσαν «Συγχώρεση» από τους μεγάλους!!
Μετά το γλεντοκόπι του οικογενειακού Τραπεζιού, όλοι μαζί βγαίναν έξω από την αυλόπορτα σε ένα πλατύ ξέφωτο και άναβαν την Αποκριάτικη Παραδοσιακή Φωτιά της γειτονιάς, όπου προεξάρχοντος του Γεροντότερου ή της γερόντισσας, άρχιζε ο χορός αλλά με σατυρικά αποκριάτικα τραγούδια... όλα επιτρέπονταν αυτή τη βραδυά! Και αν υπήρχε μαντολίνο – κλαρίνο ή ακόμα και γκάιδα και τζαμπουράς έπαιζαν και στηνόταν ένας μεγάλος χορός που κρατούσε ως τα μεσάνυχτα! Απεσταλμένος από κάθε φωτιά και τέτοιες φωτιές ήταν πολλές σε όλους τους Μαχαλάδες, γύριζαν από φωτιά σε φωτιά για να συγκρίνουν και να φέρουν το Μήνυμα σε ποια φωτιά γινόταν το καλύτερο γλεντοκόπι. Συνήθως οι απεσταλμένοι ή ντύνονταν μασκαράδες με μια προσωπίδα για να μην αναγνωρίζονται – συνήθως με τομάρια – ή βάφονταν με κάρβουνο στα πρόσωπά τους και προσπαθούσαν σε κάθε φωτιά να φιλήσουν κάποιον ή κάποια για να τους μαυρίσουν ή με τα χέρια που ήταν κατάμαυρα να μαυρίσουν όποιον χαιρετούσαν!!
Και σε αυτή την περίπτωση έχουμε Διονυσιακό ξεφάντωμα τόσο με τα μορφοποιημένα πρόσωπα καθώς και με τους τρελούς και έξαλλους χορούς και τα σατυρικά τραγούδια!!
Και μια περίπτωση ιδιόμορφη σάτυρας με τη γνωστή στο χωριό την παλιά εποχή την Κατερίνη Φάκα Μάνα της η Παπακώσταινα που θεωρούνταν το πειραχτήρι των γυναικών και τις έλουζε με αισχρόλογα τις γυναίκες που δεν λέγονται! Και η Κατερίνη πολλά διδάχθηκε από τη μάνα της!
Έτσι στα κατοπινά χρόνια εμφανίζεται σε ένα δικό της ρόλο για τη βραδυά των Απόκρεω!! Από μέρες προετοιμάζεται χωρίς τη βοήθεια κανενός και στιχουργεί ένα δικό της πρωτότυπο σατυρικό Ευαγγέλιο, και γυρίζοντας από φωτιά σε φωτιά, απαγγέλλει με θρησκευτική ευλάβεια σαν είδος Ευαγγελίου αλλά πολύ απείχε από τις Ευαγγελικές ρήσεις! Σατύριζε τους πάντες και τα πάντα. Σατύριζε άντρες και γυναίκες του χωριού με τα τρωτά του καθενός και της καθεμιάς, ακόμα και τους πολικάντηδες του χωριού ή και τους μεγάλους «πολιτικούς» εκείνης της εποχής. Η ευθυμία και το γέλιο που σκορπούσε η σάτυρα αυτή η Αποκριάτικη ήταν κάτι το πρωτόγνωρο. Όσοι τα ζήσαμε όλα αυτά θα τα θυμόμαστε!! Δυστυχώς τα Ευαγγέλια της Κατερίνης δεν περισώθηκαν, παρά τις έρευνες που έγιναν στο σπιτικό της!!
Τα γλέντια της Αποκριάς τελειώνουν περίπου τα μεσάνυχτα και όταν γύριζαν στα σπίτια τους ξαναστρωνόταν στο τραπέζι για να αποτελειώσουν ό,τι απόμεινε από τα βραδυνά φαγητά για να μην υπάρξει τίποτα για την επόμενη πρώτη μέρα της Σαρακοστής την Καθαρά Δευτέρα σαν πειρασμός αφού ούτε λάδι δεν έπρεπε να φάνε εκτός από το «Μπουρανί» και την Αρμιά «ξυνό λάχανο»!!
Της Καθαράς Δευτέρας
Ήσυχη μέρα για τα χωριά τον παλιό καιρό. Αργότερα εισέδωσαν και στα πιο ήσυχα χωριά το βάψιμο – Καρναβάλια και άλλα έθιμα φερμένα από άλλα μέρη όπως από τον Τύρναβο με το γνωστό Μπουρανί και τον Φαλλό του Διονύσου που οι ρίζες του προέρχονταν από την Αρχαιότητα από τα γνωστά Διονυσιακά ξεφαντώματα... Ωστόσο ένα δύο έθιμα του χωριού μας την Καθαρά Δευτέρα έχουν τη δική τους αξία και ένα από αυτά έχει καθαρά τις ρίζες στην Αρχαιότητα! Η «Τσινοφωλιά». Σε κάθε χωριό υπήρχαν γιαγιάδες μεγάλης ηλικίας οι λεγόμενες «Μπάμπες». Όπως στις νέες κοπελιές υπάρχουν δεσμοί με ιδιαίτερες φιλίες μεταξύ τους, έτσι και στις Μπάμπες υπήρχαν παρόμοιοι δεσμοί: Η κάθε μία κάτι περίμενε από την φιλενάδα της το πρωινό της Καθαράς Δευτέρας γι’ αυτό και ήταν προετοιμασμένες να ανταποκριθούν στο πρώτο χτύπημα της πόρτας... Η Τσινοφωλιά έχει το λόγο. Στην κυριολεξία Τσινοφωλιά σήμαινε μια φωλίτσα από τα πουλάκια – τσιόνια, τα λέγανε που πλέγαν τις φωλίτσες στα δέντρα από ίνες μαλλιών, ή και από ψιλά ξυλαράκια και χνούδια από διάφορα δέντρα ή θάμνους! Ωστόσο η Τσινοφωλιά της Καθαροδευτέρας είχε μεταφορική έννοια για τις γιαγιάδες! Ξυπνούσε η γιαγιά πρωί – πρωί το αγόρι του σπιτιού, πριν ανατείλει ο ήλιος, το ντυνε με τα ολοκαίνουρια ρούχα και με ειδική παραγγελία τόστελνε σε μια φιλενάδα της: «Πήγαινε παιδίμ στη μανιά» την τάδε... και να της πείς να σου δώσει την Τσινοφωλιά της «έτσι μ’ είπε η μανιάμ’» και έφευγε το παιδάκι τρέχοντας για την αντίστοιχη Μανιά!! Χτυπούσε διακριτικά την πόρτα και άνοιγε η Μανιά και τον ρωτούσε: Τι θέλεις πιδίμ; «Μούπε η Μανιάμ’ να μ’ δώσεις την τσινοφωλιά!» Και απαντούσε η λεγόμενη μανιά:
«Γιατί πδίμ δεν σου δινε τη θκιά της την τσινοφωλιά!!... Έχει αυτή μια άσπρη κάτασπρη και φουντωτή Τσινοφωλιά!» Καταλαβαίνουμε τώρα ο καθένας πως περιέπαιζε η μια γιαγιά την άλλη... Μια αφού τελείωνε ο διάλογος έπαιρνε η γιαγιά το αγόρι από το χέρι και το περνούσε από το κατώφλι της πόρτας με το δεξί το πόδι πάντα για να φέρει την τύχη στο σπιτικό! Το οδηγούσε στον νουντά της και είχε έτοιμη την Τσινοφωλιά που περίμενε το αγόρι. «Μια φέτα με ζάχαρη». Την έπαιρνε ο μικρός και τρεχάλα στη γιαγιά του, να της πεί όσα ειπώθηκαν με τη φιλενάδα της... Το έθιμο της «Τσινοφωλιάς» ήταν πλατιά διαδεδομένο στο χωριό και τα αγόρια γύριζαν από σπίτι σε σπίτι και κουβαλούσαν τις «Τσινοφωλιές» τις φέτες με ζαχαρίτσα στις δικές τους, που κι αυτές με τη σειρά τους δίναν σε άλλα παιδιά τη δική τους «Τσινοφωλιά»....
Το Μπουρανί της Καθαροδευτέρας είναι γνωστό σε όλα σχεδόν τα χωριά της Θεσσαλίας και ιδιαίτερα το «Μπουρανί του Τυρνάβου». Εκεί γινόταν πράγματα και θάματα. Από μέρες οι γνωστοί καλλιτέχνες κατασκεύαζαν τους γνωστούς από την Αρχαιότητα «Φαλλούς» και ενώ στηνόταν το καζάνι και το γευόταν όλοι οι περιστατικοί, αλλά υποχρεωτικά φιλούσαν και τον ομορφοφτιαγμένο φαλλό.... Κάποτε συνέβη κάτι το απρόσμενο. Πέρασε από τον Τύρναβο ένας Εισαγγελέας, δεν μπορούσε να γλιτώσει από το πανάρχαιο αυτό έθιμο «δηλαδή να φιλήσει τον Φαλλό».... Αντέδρασε αλλά δεν το απέφυγε και τους απείλησε να τους μηνύσει... και όταν οδηγήθηκαν στο Δικαστήριο... ο πρόεδρος τους αθώωσε με το αιτιολογικό όπως «Το έθιμο είναι πάνω από τον Νόμο»...
Συνηθιζόταν τον παλιό εκείνο καιρό την Καθαροδευτέρα το κάθε σπιτικό να μαγειρεύει το «Μπουρανί» που δεν ήταν τίποτα άλλο από άγρια λάχανα ψιλοκομμένα βρασμένα με λίγο αλεύρι για να χυλώσουν τα λάχανα, χωρίς μια σταγόνα λάδι γιατί πώς αλλιώς θα εννοούνταν Καθαρή Δευτέρα. Αυτό το φαγητό έπρεπε να ετοιμάσει η κάθε νοικοκυρά για το Μεσημεριανό Τραπέζι, το Μπουρανί. Χρειαζόταν όμως τα άγρια λάχανα, τα αγριολάπατα αυτά θα πούμε στη συνέχεια. Πρωι-πρωί με την Ανατολή του Ηλίου την Καθαροδευτέρα μαζευόντουσαν όλα τα ανύπαντρα κορίτσια του χωριού από 15 χρονών και πάνω στην πλατεία κοντά σ’ ένα παλιακό πηγάδι και όλα έχουν από ένα τρουβά και έναν σουγιά. Περιμένουν όμως ώσπου νάρθουν και 4-5 μεγαλογυναίκες και κυρίως τα πειραχτήρια του χωριού που θα συνοδεύουν τα κοριτσόπουλα-τις «παρθένες» κατά την αρχαιότητα !! Θα τις συνοδεύσουν στα χωράφια σαν «Άγγελοι Φύλακες» για να μαζέψουν τα αγριολάχανα για το Μπουρανί. Όλα έτοιμα για να ξεκινήσουν.... Γύρω από το χωριό υπάρχουν χωράφια, αλλά η επιλογή είναι μία, κι αυτή θα’ναι πέρα από το ποτάμι. Και τότε το ποτάμι είχε αρκετό νερό τρεχάμενο, σήμερα το ίδιο το ποτάμι είναι ένα ξεροπόταμο, δεν έχει σταγόνα αυτόν τον ανοιξιάτικο καιρό που συμπίπτει η Καθαρά Δευτέρα... Αλλά γιατί επέλεγαν τα κορίτσια την περιοχή πέρα από το ποτάμι. Η πομπή ξεκινάει μπροστά περνούν 2-3 μεγαλογυναίκες, το ίδιο και στην ουρά άλλες 2-3 μεγαλογυναίκες.... Τραγουδώντας φτάνουν στο ποτάμι. Περνούν πρώτες οι γυναίκες και στέκουν όρθιες και ρίχνουν ματιές προς όλες τις κατευθύνσεις και αφού δεν δούν κανένα κακό μάτι, δηλαδή αντρικό μάτι, τότε δίνουν το σύνθημα και ρίχνονται τα κορίτσια στο ποτάμι με ανεβασμένα τα φουστάνια που πολλές φορές πλένονται και βέβαια ξεφωνίζουν λαχταρισμένα από το κρύο νερό !! Βέβαια οι φύλακες Άγγελοι παρακολουθούν παντού ένα γύρω κι αν κάποιος άντρας εμφανιστεί φωνάζουν «Τα φουστάνια» και τα κορίτσια κατεβάζουν τα φουστάνια. Κι όταν περάσει το «κακό μάτι» ξαναρχίζουν ή προχωρούν γιατί δίνεται το σύνθημα να περάσουν το ποτάμι. Από κεί και πέρα ξεχύνονται στα χωράφια και στα περιβόλια τραγουδώντας το «Γιάννενα γιανάκενα να μην πας για λάχανα θα σου βρούν τα βάσανα»... Καμιά φορά παίζουν, κυνηγιούνται και κυλιούνται στα χωράφια φυσικά μαζεύουν και τα λάχανα. Έτσι αφού ευχαριστηθούν από την αναγεννημένη φύση και αφού μαζέψουν και τα λάχανα γυρίζουν με τα σακούλια και τους τρουβάδες γεμάτους λάχανα τα παραδίδουν στις μανάδες τους να τα καθαρίσουν και να τα βράσουν για το «Μπουρανί».... Αλλά θα διερωτηθεί ο καθένας γιατί δίνουμε τόση σημασία σ’ όλη αυτή τη πρωινή διαδρομή των κοριτσιών;
Έχει μεγάλη σημασία γιατί όπως αναφέραμε την Καθαρά Δευτέρα – Μέρα Αρχής της Άνοιξης έρχονται σε επαφή με τη Μάνα Φύση, νάρθουν σε επαφή μαζί της, αλλά για την επαφή αυτή είναι απαραίτητος ο εξαγνισμός, πράγμα που γίνεται με το πέρασμα από το ποτάμι και το πλύσιμό τους. Έτσι μόνο είναι δυνατή η γονιμοποίηση των παρθένων κοριτσιών που έρχονται σε επαφή με τη φύση, έχει τις ρίζες και την καταγωγή από την Αρχαιότητα. Τότε γινόταν ολόκληρη Ιεροτελεστία για τα κορίτσια που οι ιέρειες τα συνόδευαν στη Φύση περνώντας από ένα ποτάμι να καθαρισθούν να εξαγνισθούν ώστε να γίνει η «Γονιμοποίηση». Η επαφή με τον άντρα θεωρούνταν εντελώς τυπική πράξη γιατί πίστευαν πώς η Γονιμοποίηση είχε γίνει με την επαφή της παρθένου με τη Φύση κι αυτά στην περίοδο της Μητριαρχίας. Κάτι παρόμοιο θα το δούμε και σε ένα άλλο έθιμο επαφής με τη φύση που συμβόλιζε κι’ αυτό τη Γονιμοποίηση της παρθένας ερχόμενη σε επαφή με τη Φύση. Σήμερα αυτά ξεχάστηκαν και η Τσινοφωλιά και ή έξοδος των κοριτσιών στη Φύση. Την Καθαρά Δευτέρα. Τώρα κανένας δεν τα θυμάται κι όμως η παράδοση με τα αξιόλογα έθιμα απλά αλλά τόσο σημαντικά, θάπρεπε να γραφούν για να μείνουν τουλάχιστο σαν στοιχεία της παλαιάς εποχής, σαν μια παράδοση των προγόνων που τα κράτησαν δεκάδες αιώνες από την Αρχαιότητα μέχρι τα χθες έστω και με ορισμένες παραλλαγές... Τέλειωσαν οι χειμωνιάτικες γιορτές, οι παραδοσιακές που σχετίζονται με πολλές από τις γιορτές της Αρχαιότητας αφιερωμένες στο Διόνυσο εξ ου και τα «Διονύσια».
Καλή Σαρακοστή
