Το Τριώδιον είναι ένα Λειτουργικό βιβλίο της Εκκλησίας, το οποίο περιέχει τις κατανυκτικές ακολουθίες, που μας προετοιμάζουν πνευματικά για τη μεγάλη Αναστάσιμη εορτή του Πάσχα. Μια διάβαση (πέρασμα) από τη δουλεία και σκλαβιά των παθών της προγονικής (Αδαμικής) και προσωπικής μας αμαρτίας και ανομίας, στην «εν Χριστώ» Ελευθερία. Ελευθερία υπαρξιακή (σώματος και ψυχής) – να λυτρωθούμε από αδυναμίες Πάθη και ελαττώματα βαθιά ριζωμένα μέσα μας.
Λέγεται Τριώδιον – το βιβλίο αυτό – γιατί πολλοί από τους κανόνες του, έχουν μόνο τρεις ωδές. Ένας άρτιος κανόνας έχει (8-9 ωδές). Η κάθε ωδή: (3-5) τροπάρια ή ύμνους.
Το Τριώδιο, είναι περίοδος: νηστείας, καθαρής «η των κακών αλλοτρίωσις» αγρυπνίας προσευχής, μετάνοιας και εξομολόγησης. Όλες οι αρετές δεν είναι ο σκοπός της ζωής μας, αποτελούν τα μέσα για να πετύχουμε το σκοπό μας, που είναι: να γίνουμε τέλειοι και άγιοι με την «κατά Χάριν» δωρεά του αίματός της «Εσταυρωμένης Αγάπης μας», Κυρίου και Θεού μας Ιησού Χριστού.
Αρχίζει από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και κορυφώνεται από Καθαρά Δευτέρα μέχρι και το Μ. Σάββατο. Μας προτρέπει να μην αμελήσουμε το σκοπό μας, να αναδειχθούμε παιδιά του Θεού και κληρονόμοι της Βασιλείας Του. Αν δεν επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, τι νόημα έχει τούτη η ζωή;...
«Αυτός ο κόσμος είναι λίγος για τον άνθρωπο», τον «εν σμικρώ, μέγα»! (Τον μεγάλο, μεγαλύτερο απ’ όλο το Σύμπαν, μέσα στη μικρότητά του), λέγει ο Αγ. Γρηγόριος Θεολόγος, ο Ναζιανζηνός.
Δώρον Θεού, «Θεοδώρητον» είναι το ΤΡΙΩΔΙΟΝ. Μια πινακίδα, ένας οδοδείκτης αλάνθαστης, Θεοδώρητης μετάνοιας: «Δεύτε λαοί, σήμερον (αύριο ίσως είναι πολύ αργά) υποδεξώμεθα, των νηστειών το χάρισμα, ως Θεοδώρητον καιρόν της μετανοίας εν ταύτη (με τη μετάνοια) του Σωτήρα ιλεωσόμεθα» (θα πάρουμε το έλεός του), (ωδή α΄: Καθαρής Δευτέρας, Τριώδιον Αγ. Θεοδώδου Στουδίτου).
«Πώς την εμήν, νύν αποκλαύσομαι έκπτωσιν; Ποίαν αρχήν Ποιήσομαι, της σωτηρίας μου, ο ασώτως βιώσας; Οικτίρμον, οίς Πέρ οίδας κρίμασι, σώσον με» (ωδή α΄ : Ιωσήφ του Στουδίτου, υμνογράφου).
Οι τρεις πρώτες Κυριακές: Τελώνου και Φαρισαίου, Ασώτου, και Μ. Κρίσης, λέγονται και «Προσφώνηση». Είναι το ενακτήριο πολεμικό σάλπισμα, επίθεσης κατά των Παθών της ανομίας. Ο Προθάλαμος της πνευματικής μας προθέρμανσης και εκπαίδευσης: «Το στάδιον των αρετών των έωκται, οι βουλόμενοι αθλήσαι εισέλθετε...». Ξεδιπλώνονται τρεις μεγάλες αρετές: α) η «υψοποιός ταπείνωση» του Τελώνη με την ειλικρινή προσευχή της μετανοίας του: «ο Θεός ιλάσθητί μοι Τω αμαρτωλώ» (Τύπτοντας το στήθος του). Συγχρόνως η υπερφίαλη υποκρισία του Φαρισαίου, αυτού του «αυτοθεού»... «σταθείς προς εαυτόν», καθρεφτίζονταν στον εαυτόν Του, δικαιώνονταν μόνος του και εκτόξευε το μίσος της κακίας του και φθόνου, σαν άλλος ιοβόλος όφις, κατά του κατακρεοργούμενου μέχρι κοκάλων, αμαρτωλού Τελώνη, που χαίρονταν για όσα άκουγε... ήταν αληθινά: «άρπαγας, άδικος, μοιχός», αλλά περίμενε, υψούμενος «μέχρι τρίτου ουρανού» ν’ ακούσει τη δίκαια και αδέκαστη φωνή του Δίκαιου Κριτή, Πατέρα του: «κατέβη ούτος (ο Τελώνης) δεδικαιωμένος» από τον Θεόν, στο σπίτι του, παρά ο άλλος (ο Φαρισαίος).
«Ποιοι είναι» - οι ψευδοπροφήτες, γραμματείς και Φαρισαίοι; - «του βίου μεν όντας διεφθαρμένου, προσωπείον δε αρετής περικειμένους. Φοβηθώμεν τοίνυν αγαπητοί και πολλήν επιμέλειαν ποιησώμεθα βίου».
(Ιερός Χρυσόστομος). Ο υποκριτής έχει «προσωπείον», κακότητα και φθόνο διότι ενώ βλέπει το άχυρο στο μάτι του αδελφού του, δεν βλέπει το δοκάρι που είναι καρφωμένο στο δικό του μάτι ... είναι γι’ αυτό: άδικος άσπλαχνος και γελοίος. «Φοβηθώμεν αδελφοί και πολλήν επιμέλειαν ποιησώμεθα βίου».
«Μη προσευξώμεθα Φαρισαικός αδελφοί ... αλλά τελωνικώς δια νηστείας κράζοντες ιλάσθητι ημίν ο Θεός, τοίς αμαρτωλοίς». «Τελωνικώς», γιατί την ώρα εκείνη που ο Τελώνης έλεγε το «ιλάσθητι», διέθετε θερμότητα και μαγεία, που δεν είναι τίποτε άλλο από τη θερμότητα και το μυστήριο του πνεύματος του Θεού, που κατοικούσε μέσα του.
β) Η ανέκφραστη, ασύλληπτη αγάπη του Πατέρα στον άσωτο γιό του : «νεκρός ην και ανέζησε, απολωλός και ευρέθη» ... και «κατεφίλησεν αυτόν», (με το φίλημα, άπλωμα των χεριών Του στο Σταυρό, σαν ένα σφιχτό αγκάλιασμα, όλης της ανθρωπότητας).
γ) Η δικαιοσύνη της Μέλλουσας Κρίσης του Κυρίου, «όταν έλθη εν τη δόξα αυτού ...». Δεν είναι μόνον Αγάπη, αλλά και Δίκαιος, αλάνθαστος Κριτής, που θα «αποδώσει εκάστω κατά τα έργα αυτού». «Επείνασα και εδώκατέ μοι φαγείν ...», - «Πορεύσθε απ’ εμού οι κατηραμένοι ...», όσοι λέγετε ... «οικονομία, κρίση, ύφεση ... υγεία για εύκολο χρήμα, εξουσία, φιλοπρωτία (η νόμιμη θυγατέρα του τρομερού εγωισμού) και εφαρμόζετε: «Το εμόν και το σόν» (το δικό μου και το δικό σου» (Ι. Χρυσόστομος). Και προχωρείτε ακόμα περισσότερο : «Τα δικά μου, δικά μου και τα δικά σου πάλι δικά μου». Επίκαρον πάντοτε το ΤΡΙΩΔΙΟΝ:
«Τα πλήθη των πεπραγμένων μοι δεινών εννοών ο Τάλας τρέμω τη φοβερά ημέρα της Κρίσεως αλλά θαρρών εις το έλεος της ευσπλαχνίας σου, ως ο Δαβίδ βοώ σοί ελέησόν με ο Θεός κατά το μέγα σου έλεος».
Όλο το Τριώδιο είναι ένας επαναευαγγελισμός σωτηρίας. Ένας πακτωλός ποιητικής, «εκ βαθέων», λυρικής έκφρασης συναισθημάτων : αγωνίας και αγονίας, (άγχους, φόβου και ακαρπίας). Πόνου και λύπης, ενοχής και ευθύνης, (προσωπικής). Χαρά και ελπίδα, απόγνωση και ανόρθωση, Χάρη Θεική και ελευθερία, αξιοπρεπής, ισότητα και δικαιοσύνη, «απροσωποληψία» και δικαίωση, μετάνοια και εξομολόγηση, πτώση και ανάσταση.
. Ποτέ, σκέτη «απόγνωση», απογοήτευση και «μοιρολατρεία», αλλά πάντα, βεβαιότητα ελπίδας, χαράς και αισιοδοξίας με μια λέξη : μια «επί γής», «Χαρμολύπη» έως ότου έλθει με τη βασίλισσα των αρετών, την Αγάπη, το τέλειον : « ... η αγάπη ουδέποτε εκπίμπτει» (Α΄ Κορινθ. ΙΓ΄ 7-8).
«Μόνος εγώ, τη αμαρτία, δεδούλωμαι μόνος εγώ, τοις πάθεσι, θύραν τον έωξα, ευδιάλλακτε Λόγε (καλοσυνομιλητή Λόγε). Επίστρεψόν με, σώσον τη ευσπλαχνία σου».
«Μόνος εγώ ...», κανένας άλλος δεν ευθύνεται για το κατάντημά μου ... (όχι προφάσεις εν αμαρτίαις).
«Εάν μόνος σου δεν βλάψεις τον εαυτόν σου, κανένας δεν μπορεί να σου κάμει κακό» (Ιω. Χρυσόστομος).
Μόνον «πρόσεχε σ’ εαυτώ», «γρηγορείτε και προσεύχεσθε» πάντες, όπως «ιλαμπροφόροι προφθάσωμεν» λάμπουσαν αφθαρσίαν τω κόσμω». Αμήν.
