Οι διανοούμενοι δεν αποτελούν μια ιδιαίτερη κοινωνική τάξη, εντούτοις όμως τυγχάνουν ειδικής προσοχής εξ αιτίας της γνώσης, όχι κατ΄ ανάγκην επιστημονικής, την οποία κατέχουν και του τρόπου με τον οποίο εντάσσονται στο σύνολο της εξουσίας και καταφέρνουν συχνά να διαμορφώνουν και να περνούν σημαντικά μηνύματα στο κοινωνικό σώμα, φυσικά υπέρ του συστήματος στο οποίο οργανικά είναι ενταγμένοι.
Στην Ευρώπη και κυρίως στη Γαλλία και την Ιταλία, γίνεται λόγος για τον οργανικό διανοούμενο, που εντάσσεται σε ένα αριστερό κόμμα και σε συνθήκες αυτονομίας προσπαθεί να ανεβάσει το επίπεδο των μελών του κόμματος στο οποίο ανήκει, έτσι ώστε το κόμμα να αποτελεί «συλλογικό διανοούμενο».
Όμως τα πράγματα στο χώρο των διανοουμένων ως ειδικής κοινωνικής ομάδας, που μεσολαβεί ανάμεσα στο λαό και την εξουσία, είτε με τη μορφή της κριτικής, είτε με την υπεράσπιση του συστήματος, έχει δύο όψεις:
Η μία αφορά στον αμφιλεγόμενο ρόλο του κρατικού διανοούμενου στην περίοδο της ανόδου του Ναζισμού και του Φασισμού στην Ευρώπη.
Η άλλη αφορά στις μεγάλες φυσιογνωμίες των διανοουμένων, που είναι συνδεδεμένες με αγώνες αντιφασιστικούς, εθνικοαπελευθερωτικούς και αντιολοκληρωτικούς, που έδιναν μάχες στην πρώτη γραμμή για αξίες και κοινωνική δικαιοσύνη.
Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι διανοούμενοι έχουν εγκαταλείψει την πρώτη γραμμή και δεν φαίνονται να κινητοποιούν πλέον τον κόσμο. Απορφανισμένοι από αγώνες, περιστρέφονται γύρω από τα συμφέροντα και τις ανασφάλειές τους, χωρίς κριτική προς το κατεστημένο. Από αντίλογοι έγιναν ομόλογοι. Είναι μαχαίρι που δεν κόβει. Η εξάρτησή τους από το κράτος, στη θαλπωρή του οποίου απέκτησαν κύρος και υψηλές θέσεις, μπορεί με τα συνήθη αξιολογικά μέτρα να αποτελεί πρόοδο, στην ουσία όμως σημαίνει εγκατάλειψη του αγώνα, οπισθοχώρηση και αποτυχία. Πολλοί κάνουν λόγο για αποστασία και άλλοι για την προδοσία των διανοουμένων.
Σε αντίθεση με αυτό τον τύπο του εξαρτημένου διανοούμενου, υπάρχει ο τύπος του αγροτικού διανοούμενου, που ζει και δρα έξω από το σύστημα της εξουσίας, κοντά στα αγροτικά στρώματα, στα μικρά και ανερχόμενα αστικά κέντρα.
Είναι αυτοί που φέρνουν σε επαφή την αγροτική μάζα, τόσο με την τοπική και την κρατική διοίκηση, όσο κυρίως με τα νέα πολιτικά και ιδεολογικά ρεύματα στη χώρα και τον κόσμο.
Είναι αυτοί που έφεραν τους αγροτικούς πληθυσμούς σε επικοινωνία με μεταρρυθμιστικές τάσεις και κινήματα, αυτοί που ίδρυσαν τους πρώτους κοινωνικούς ομίλους στην περιφέρεια της χώρας, που δημιούργησαν στη ύπαιθρο εστίες από αγρότες, τεχνίτες και επαγγελματίες, με έντονη και ανατρεπτική ιδεολογία, πράγμα που δεν συνέβαινε με τις κοινωνικές ομάδες της Αθήνας, που ήταν λιγότερο ριζοσπαστικές, χωρίς σταθερούς δεσμούς με τις λαϊκές μάζες, αλλά με περισσότερο επεξεργασμένες θέσεις στα θέματα της συγκυρίας.
Δεν είναι υπερβολή να τονιστεί ότι η ανασυγκρότηση της χώρας κατά το πρόσφατο παρελθόν κυρίως, είναι το αποτέλεσμα της δράσης αυτής της κοινωνικής ομάδας .
Παρακάτω αναφέρονται τρεις χαρακτηριστικές ιστορικές περίοδοι όπου οι αγροτικοί διανοούμενοι έδωσαν μάχες στην πρώτη γραμμή, μαζί με τους αγρότες και τους εργάτες και έβαλαν τις βάσεις για την ανόρθωση της χώρας.
- Το αγροτικό θαύμα του μεσοπολέμου.
Μετά τη μικρασιατική καταστροφή (1922-1923). Η χώρα έπρεπε να αποκαταστήσει 1.500.000 πρόσφυγες στις νέες χώρες. Σε συνθήκες απόλυτης καταστροφής οι πρόσφυγες με τον ανώτερο πολιτισμό τους και τις νέες τεχνικές, σε αρμονική συνύπαρξη με τους εγχώριους εργατικούς πληθυσμούς και κάτω από την καθοδήγηση εμπνευσμένων γεωτεχνικών και στελεχών του δημοσίου δημιουργούν ένα εκρηκτικό παραγωγικό σύνολο που φέρνει στη ύπαιθρο τον άνεμο της αναδημιουργίας. Τα ρακένδυτα στρώματα αποκτούν κλήρο. Μέσα στη δεκαετία 1928-1938 επιτυγχάνεται το αγροτικό θαύμα, όπου ο όγκος της αγροτικής παραγωγής υπερδιπλασιάζεται. Είναι το γνωστό έπος του «σίτου». Μία πραγματική εποποιία χάρη σε ιδεολόγους πολιτικούς, σε συντεταγμένους κρατικούς φορείς με προσωπικό μετρούμενο στα δάκτυλα, με οραματιστές και πραγματιστές της επιστήμης και της οικολογικής γεωργίας, η οποία θεμελιώθηκε στη Ελλάδα ήδη από το 1938, από τον Γ. Παπαδάκη.
- Η ανασυγκρότηση της χώρας μετά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο.
Η ηθικά και οικονομικά κατεστραμμένη χώρα ανασυγκροτείται και η ύπαιθρος μετατρέπεται σε ένα απέραντο εργοτάξιο με τις ενισχύσεις της εξωτερικής βοήθειας και με το επιστημονικό προσωπικό της χώρας και τους διανοούμενους της περιφέρειας στην πρώτη γραμμή να καθοδηγούν τους αγρότες και το εργατικό δυναμικό στην εκτέλεση τεχνικών, δασοτεχνικών, αντιπλημμυρικών και εγγειοβελτιωτικών έργων. Μιλάμε για τους ηρωικούς δασκάλους του 50 και του 60, όπου η ομοσπονδία τους η ΔΟΕ, συμμετείχε στα συνέδρια του αγροτικού και του συνεταιριστικού κινήματος, για τη δημιουργία στέρεης αντίληψης, για το περιβάλλον, το δάσος και τη γεωργία. Για τους γεωτεχνικούς, τους δασολόγους τις γεωπονικές και δασοτεχνικές σχολές. Τους τεχνικούς και τους μηχανικούς των Πολυτεχνείου που με τις επεξεργασίες του Τεχνικού Επιμελητηρίου, κατηύθυναν την εκτέλεση σημαντικών τεχνικών έργων, π.χ. διωρύγων (Κόρινθος), φραγμάτων και σιδηρών κατασκευών.
- Η περίοδος της μεταπολίτευσης
Είναι η περίοδος όπου οι φοιτητές του κινήματος του «ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ» ξεχύνονται στην ύπαιθρο, έρχονται σε επαφή με τα πρωτοπόρα κοινωνικά στρώματα του χωριού και της πόλης, μεταλαμπαδεύουν τα μηνύματα από τα κινήματα της Ευρώπης και της Αμερικής και δημιουργούν μια ανεπανάληπτη υποδομή, στο πολιτισμό, στην αυτοδιοίκηση, στο συνεταιριστικό κίνημα και τον αθλητισμό. Είναι η υποδομή πάνω στην οποία αργότερα, πάτησαν και πλούτησαν οι εγκάθετοι του κομματικού συστήματος και βεβαίως τη χρεοκόπησαν.
Το δυναμικό αυτό στην ύπαιθρο είναι ακόμη παρόν. Μάλιστα είναι εμπλουτισμένο από επιστήμονες τελευταίας γενιάς, των ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων και μπορούν να κινητοποιήσουν ξανά την κοινωνία πάνω σε ένα νέο σχέδιο ανασυγκρότησης, αρκεί να παραμερίσουν οι κολλητοί, που δεν έχουν αφήσει ούτε ένα τετραγωνικό χιλιοστό δημόσιου ενδιαφέροντος ακάλυπτο.
Ας κάνει μια στάση λοιπόν ο πρωθυπουργός στην ύπαιθρο και ας αναζητήσει αυτό το δυναμικό, που τον στήριξε χωρίς προαπαιτούμενα και ανταλλάγματα. Θα διαπιστώσει τη διαφορά ήθους και αξιοπρέπειας σε σχέση με τους μανιακούς της κεντρικής εξουσίας, οι οποίοι χωρίς αγώνες και χωρίς όραμα, δεν έχουν επεξεργαστεί κανένα σχέδιο ανάταξης της χώρας και αδίκως κατέχουν τις επιτελικές θέσεις της οικονομίας και της κοινωνίας.
