Του Δημοσθένη Ν. Μαμμωνά,
πρ. Γεν. Γραμματέα Κοινωνικών Ασφαλίσεων
(Εισήγηση στο 2ο Διεθνές Συνέδριο του ECONOMIST με θέμα «Social security reform: Will it work?»)
1. Το θεσμικό πλαίσιο του 2007 (Νόμος 3586)
Μόλις το καλοκαίρι του 2007 ψηφίστηκε ένα νέο σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο για την αξιοποίηση της περιουσίας των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης, με κύριους στόχους την απόλυτη διαφάνεια και τη μετρήσιμη αποδοτικότητα της διαχείρισης των περιουσιακών στοιχείων των Ταμείων.
Κύρια χαρακτηριστικά του: α) η δυνατότητα ανάθεσης των ρόλων του «συμβούλου επενδύσεων» ή του «διαχειριστή» σε επαγγελματίες της αγοράς, κατόπιν των αναγκαίων διαγωνιστικών διαδικασιών, β) η λειτουργία μιας Επιτροπής Επενδυτικής Πολιτικής που δίνει τις γενικές κατευθύνσεις και μιας Επιτροπής Ελέγχου, για το δειγματοληπτικό έλεγχο νομιμότητας των πράξεων διαχείρισης, γ) η κατοχύρωση της αυτονομίας και αυτοτέλειας των Δ.Σ. των Ταμείων κατά τη λήψη των αποφάσεων διαχείρισης των αποθεματικών τους.
Έως το καλοκαίρι του 2009 είχε εκδοθεί το σύνολο των κανονιστικών πράξεων (Υπουργικών Αποφάσεων και εγκυκλίων), οι οποίες απαιτούνταν για την πλήρη λειτουργία αυτού του θεσμικού πλαισίου. Σε συνδυασμό με τη συντήρηση και επικαιροποίηση του διαδικτυακού τόπου www.periousia.gr, όπου καταγράφονται τα αποθεματικά αλλά και κάθε πράξη διαχείρισης, το εν λόγω πλαίσιο αποτελούσε εγγύηση για την αποτελεσματικότερη και διαφανέστερη αξιοποίηση της περιουσίας των Ταμείων.
2. Το νέο ασφαλιστικό του 2010
Με το Νόμο 3863/10 το προαναφερθέν πλαίσιο αναθεωρήθηκε μερικώς, αλλά κατά τρόπο ουσιαστικό. Παρά τις διακηρύξεις του Υπουργείου για ανάγκη απλής βελτίωσης του προηγούμενου θεσμικού πλαισίου, παρατηρούνται οι εξής ουσιώδεις τροποποιήσεις:
α) Τίθεται εν αμφιβόλω η αρχή της αυτοτέλειας και αυτονομίας των Δ.Σ. των Ταμείων, μάλλον υπό το φόβο της ενδεχόμενης αδυναμίας ελέγχου και εποπτείας των αποφάσεων αυτών (απόηχος της υπόθεσης των ομολόγων). Πλέον, μόνον τα ποσά προς επένδυση σε κινητές αξίες, αποφασίζονται από τα Διοικητικά Συμβούλια μετά από εισήγηση των υπηρεσιών τους.
β) Μεταφέρονται όλα τα ομόλογα που έχουν στην κατοχή τους οι Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης προς φύλαξη στην Τράπεζα της Ελλάδος.
γ) Επενδύσεις σε Αμοιβαία Κεφάλαια (Α/Κ) γίνονται μόνο σε μερίδια της ΑΕΔΑΚ Ασφαλιστικών Οργανισμών. Τίθενται, έτσι, σοβαρά θέματα παραβίασης της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού και προμήθειας υπηρεσιών από το Δημόσιο. Η διαδικασία για υφιστάμενες επενδύσεις των Ταμείων σε μερίδια Α/Κ περιγράφεται λανθασμένα και, για το λόγο αυτό, προέκυψαν προβλήματα πρακτικής εφαρμογής της διάταξης.
δ) Καταργείται η Υπουργική Απόφαση για την έγκριση πώλησης ακινήτων, καθώς και ο έλεγχος του Υπουργείου που διενεργείται πριν την κατακύρωση αποτελέσματος για την αγορά ή την πώληση ακινήτου, αφήνοντας έτσι τεράστια περιθώρια αδιαφάνειας.
ε) Ο Νόμος αναθέτει στην εταιρία ΕΔΕΚΤ-ΑΕΠΕΥ την επιλογή των εταιριών αξιοποίησης ακινήτων, οι οποίες στη συνέχεια θα έχουν τη δυνατότητα να συνάπτουν συμφωνίες – πλαίσια με τα Ταμεία. Η εταιρία αυτή δεν έχει την τεχνογνωσία για τέτοια έργα, ούτε καν περιλαμβάνεται στους καταστατικούς της σκοπούς το εν λόγω έργο. Συνεπώς, με ποια κριτήρια πραγματοποιήθηκε η επιλογή και με ποιο κόστος θα παρέχει τις υπηρεσίες που προβλέπονται στο Νόμο;
στ) Ο Νόμος προέβλεπε την, εντός μηνός από την έναρξη ισχύος του, απευθείας ανάθεση στην εταιρία ΕΔΕΚΤ-ΑΕΠΕΥ της διαχείρισης της συνολικής περιουσίας των Ταμείων και την εν συνεχεία ανάθεση από την ΕΔΕΚΤ-ΑΕΠΕΥ της διαχείρισης τμημάτων της περιουσίας αυτών σε τρίτους. Επίσης, ορίζεται η εν λόγω εταιρία, ως αποκλειστικός χρηματοοικονομικός σύμβουλος των Ταμείων και παραδίδονται σε αυτήν προς διαχείριση όλες οι κινητές αξίες που κατέχουν τα Ταμεία. Η ΕΔΕΚΤ-ΑΕΠΕΥ αναθέτει τη διαχείριση σε εξωτερικούς διαχειριστές μέχρι σήμερα άνευ διαγωνισμού και από το Νόμο δεν προκύπτει διαφοροποίηση τακτικής.
Επιπλέον, με την ανάθεση υπηρεσιών και χρηματοοικονομικού συμβούλου στην ΕΔΕΚΤ-ΑΕΠΕΥ, το ίδιο νομικό πρόσωπο θα έχει ταυτόχρονα δύο ιδιότητες (την ιδιότητα του διαχειριστή και του χρηματοοικονομικού συμβούλου), γεγονός, που αναμφισβήτητα παραβιάζει τους κανόνες δεοντολογίας για την ορθή λήψη αποφάσεων. Τέλος, απαγορεύεται σε όλα τα Ταμεία να «προμηθευτούν» υπηρεσίες συμβούλου από την ελεύθερη αγορά.
3. Δομική παθογένεια του Συστήματος: η μη εφαρμογή της κείμενης νομοθεσίας
Η μέχρι τώρα μη εφαρμογή του προαναφερθέντος θεσμικού πλαισίου αποδεικνύει με τον εναργέστερο τρόπο τη βασική παθογένεια του ελληνικού Ασφαλιστικού Συστήματος: τη μη τήρηση της υφιστάμενης νομοθεσίας. Σήμερα, 6 μήνες μετά την ψήφισή του, πληροφορούμαστε από επίσημη απάντηση του Υπουργείου ότι οι διαδικασίες εφαρμογής του Νόμου «βρίσκονται σε εξέλιξη, χωρίς να έχουν ακόμη ολοκληρωθεί, καθώς η τροποποίηση του θεσμικού πλαισίου επενδύσεων συνέπεσε χρονικά με τον ορισμό νέων Διοικήσεων των Φορέων».
Καλείται λοιπόν το Υπουργείο Εργασίας, να απαντήσει σε συγκεκριμένα ερωτήματα, σε μία εποχή, κατά την οποία ακόμη και στρατηγικές επιλογές του νομοθέτη (βλ. εμπιστοσύνη στους Τίτλους του Ελληνικού Δημοσίου) αμφισβητούνται:
α) έχει επεξεργαστεί τις αναγκαίες νομοθετικές ή κανονιστικές τροποποιήσεις που θα «ξεμπλοκάρουν» την εφαρμογή του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου;
β) έχει σχεδιάσει ή, τουλάχιστον, έχει αναθέσει σε ειδικούς ένα στρατηγικό σχέδιο απεξάρτησης από τα Ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, στην περίπτωση του απευκταίου αλλά διόλου ευκαταφρόνητου κινδύνου «κουρέματος» του δημόσιου χρέους στο άμεσο ή απώτερο μέλλον;
γ) γίνονται άραγε ρευστοποιήσεις αυτών σήμερα και σε ποιες τιμές ή μήπως οι αποτιμήσεις τους είναι σήμερα τόσο απαγορευτικές ώστε να οδηγούμαστε σε περαιτέρω κρατική χρηματοδότηση Ταμείων (π.χ. πρόσθετη επιχορήγηση ΟΓΑ, δανειοδότηση ΙΚΑ για είσοδο στην αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της ΕΤΕ κ.λπ.), παρά τις ρητές περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις προς την τρόικα των δανειστών μας;
Ας μην ξεχνάμε, πέραν της οικονομικής λειτουργίας των Ταμείων ως επενδυτικών βραχιόνων, μέσω των οποίων αυξάνεται η συνολική ρευστότητα της ελληνικής οικονομίας και ως θεσμικών επενδυτών με ρόλο εξομαλυντικό στις αγορές χρήματος, το βασικό προορισμό της περιουσίας τους: είναι ένας «κουμπαράς» που θα σπάσει κάποια στιγμή για την καταβολή συντάξεων και λοιπών χρηματοδοτικών παροχών στα δύσκολα. Και τα δύσκολα μάλλον είναι πολύ κοντά εάν δεν έφτασαν ήδη...
