Από τον Κων/νο Οικονόμου
Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ: Tα δώρα και οι μάγοι της γέννησης δεν εμφανίζονται σε κανένα άλλο κανονικό Eυαγγέλιο παρά μόνο στο Κατά Ματθαίον και, επίσης, σε μερικά από τα λεγόμενα απόκρυφα Eυαγγέλια. Ο Ματθαίος απευθυνόταν στους εξ Ιουδαίων προσήλυτους πιστούς και είχε στόχο να εξαλείψει κάθε αμφιβολία περί του Ιησού ως αναμενόμενου Μεσσία και να επιβεβαιώσει ότι ήταν σταλμένος από τον Θεό να εκπληρώσει τις προφητείες των Γραφών. Η προσκύνηση των μάγων, σοφών ανδρών που δεν ανήκαν στο πολιτισμικό περιβάλλον του Ιησού, αποδείκνυε, λοιπόν, τη θεϊκή του ιδιότητα και τον ξεχωριστό προορισμό του: οι μάγοι ήταν ουσιαστικά οι πρώτοι εθνικοί που αναγνώρισαν και λάτρεψαν τον Ιησού. Mάλιστα κατά τον Mεσαίωνα λατρεύονταν και οι ίδιοι ως άγιοι. Το απόκρυφο Πρωτευαγγέλιο Ιακώβου, που επικεντρώνεται στη Θεοτόκο (γέννηση, παιδική ηλικία, μνηστεία με τον Ιωσήφ και τη γέννηση του Ιησού) αναφέρεται στην προσκύνηση των μάγων, με μια μικρή διαφορά σε σχέση με τον Ματθαίο. Δεν κάνει λόγο για οικία όπου βρισκόταν το θείο βρέφος, αλλά για σπήλαιο, καθώς και ότι εκεί τον προσκύνησαν οι μάγοι. Εκτός από σμύρνα, λίβανο και χρυσάφι, ο κάθε μάγος δώρισε και από ένα κομμάτι χρυσάφι, τονίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη βασιλική πτυχή της γέννησης. Από τα παραπάνω ευαγγέλια άντλησε πολλά το αραβικό Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, που ανάγεται σε συριακό πρωτότυπο του 5ου ή 6ου αι. Οι μάγοι οδηγήθηκαν στον Ιησού από έναν άγγελο και όχι από ένα αστέρι. Δίνεται μάλιστα μια επιπλέον λεπτομέρεια. Η Θεοτόκος, για να ανταποδώσει τα δώρα των μάγων τους χάρισε, επειδή δεν διέθετε κάτι άλλο, ένα κομμάτι από το σπάργανο του Ιησού, που οι μάγοι μετέφεραν στον τόπο τους και εκεί διαφυλάχθηκε ως κειμήλιο.
Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΜΑΓΩΝ: Ο απολογητής Ιουστίνος (┼165), θεωρούσε ότι οι μάγοι κατάγονταν από την Αραβία, όπως και ο Τερτυλλιανός (τέλη 2ου αι.), ο οποίος τους απέδιδε και βασιλική ιδιότητα. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος, πίστευε ότι οι μάγοι ήταν Πέρσες. Ο σύγχρονός του Αθανάσιος, επίσκοπος Αλεξανδρείας, διέδιδε ότι ήταν Αιγύπτιοι. Ο θεολόγος και μάρτυρας Ωριγένης, από την Αλεξάνδρεια, ήταν αυτός που για πρώτη φορά (αρχές 3ου αι.) δήλωσε τον αριθμό των μάγων: ήταν τρεις, όσα και τα δώρα τους. Σχετικά καθυστερημένα, τον 6ο αι., οι μάγοι απέκτησαν τα ονόματά τους: Κάσπαρ ή Γάσπαρ, Μελχιώρ και Βαλτάσαρ. Η πρωτοχριστιανική παράδοση ήταν συγκεχυμένη σχετικά με τις λεπτομέρειες της γέννησης του Ιησού και της ταυτότητας των μάγων, διότι οι χριστιανοί της πρώτης γενιάς έδωσαν μεγαλύτερη έμφαση στον σταυρικό θάνατο και στην ανάσταση, ενώ τα ευαγγέλια είχαν περισσότερο κηρυγματικό και διδακτικό χαρακτήρα. Προφανώς οι Μάγοι ήταν σοφοί που είχαν πρόσβαση σε αστρονομικές ή υπερβατικές γνώσεις, διέθεταν κύρος και ασκούσαν πολιτική επιρροή στην πατρίδα τους. Πιθανόν να ήταν Πέρσες ιερείς του Zωροαστρισμού. Οι Πέρσες πάντως τους θεωρούσαν ομοεθνείς τους και μάλιστα η παράδοση αναφέρει ότι το 614 μ.Χ., όταν ο στρατός του Χοσρόη Β΄ κατέλαβε και λεηλάτησε την Iερουσαλήμ, δεν κατέστρεψε τον Ναό της Γεννήσεως επειδή στην είσοδό του είχε μια εικόνα με θέμα την προσκύνηση των μάγων.
Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΔΩΡΩΝ: Τι σήμαιναν, άραγε, τα Δώρα τα οποία οι Μάγοι προσέφεραν στον ενσαρκωμένο Θεό; Λίβανος, σμύρνα, χρυσός είναι τα δώρα που έφεραν «οι μάγοι εξ Aνατολής» στο θεϊκό βρέφος. Ο λίβανος είναι μια ευώδης ρητίνη που συλλέγεται με τομή στον λεπτό φλοιό του δέντρου βουσουελλία η καρτέρειος (φύεται στις αμμώδεις εκτάσεις της Αραβίας, της Σομαλίας, των Ινδιών και του Λιβάνου). Χρησιμοποιήθηκε σαν θυμίαμα για κοσμική και λατρευτική χρήση από τα πανάρχαια χρόνια (Αιγύπτιοι, Βαβυλώνιοι, Εβραίοι). Eυώδης ρητίνη είναι και η σμύρνα, που εκκρίνεται από τον φλοιό του φυτού μύρα η κομμιοφόρος (ή και άλλων συγγενών φυτών που φύονται στην Αραβία και την Αιθιοπία). H σμύρνα χρησιμοποιούνταν ευρύτατα στην ιατρική, ενώ, όταν ο Ιησούς ήταν στον σταυρό, Τού χορηγήθηκε σμύρνα ως καταπραϋντικό του πόνου, ενώ, κατά την παράδοση, με σμύρνα και αλόη αλείφθηκε το σώμα του όταν εξέπνευσε. Η επιλογή των συγκεκριμένων δώρων δεν είναι χωρίς σημασία. Eίναι δώρα πολύτιμα, τόσο για τη χρηστική τους αξία όσο και για την υψηλή συμβολική αξία που τα περιβάλλει. Το χρυσάφι, με τη λάμψη του και τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του, είναι δώρο για βασιλικές γεννήσεις, ο λίβανος ήταν δηλωτικός της θεϊκής ιδιότητας του Ιησού («Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιόν σου» Ψαλμός του Δαβίδ) ενώ η σμύρνα της θνητής (Ειρηναίος Λουγδούνου - 2ος αι.). Για τη σμύρνα μάλιστα προσθέτει ο Δαμασκηνός: «Την σμύρναν επήγαν ως τριήμερον νεκρόν, όπου έμελλε να γίνη, διότι τον Χριστόν με σμύρναν τον ήλειψαν και τον έθηκαν εις τον τάφον, καθώς το ιερόν Ευαγγέλιον μαρτυρεί».
ΤΙ ΑΠΕΓΙΝΑΝ ΤΑ ΔΩΡΑ ΤΩΝ ΜΑΓΩΝ: Σύμφωνα με την Ορθόδοξη Παράδοση, προ της Κοιμήσεώς της, η Θεοτόκος παρέδωσε τα Δώρα μαζί με τα Άγια Σπάργανα του Χριστού, την Τίμια Εσθήτα και την Αγία Ζώνη της στην Εκκλησία των Ιεροσολύμων όπου και παρέμειναν μέχρι το έτος 400 μ.Χ. περίπου. Τότε ο αυτοκράτορας Αρκάδιος τα μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί παρέμειναν μέχρι την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους το έτος 1204 μ.Χ. Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν για λόγους ασφαλείας, μαζί με αλλά ιερά κειμήλια, στη Νίκαια της Βιθυνίας, προσωρινή πρωτεύουσα του Βυζαντίου, όπου και παρέμειναν για εξήντα περίπου χρόνια. Με την εκδίωξη των Σταυροφόρων επί αυτοκράτορος Μιχαήλ Παλαιολόγου επεστράφησαν στην Κωνσταντινούπολη όπου και παρέμειναν μέχρι την Αλωση του 1453. Μετά την Άλωση η Μάρω, χριστιανή σύζυγος του σουλτάνου Μουράτ Β' (1421-1451) και μητριά του Μωάμεθ Β' του Πορθητού, τα μετέφερε αυτοπροσώπως στην Ιερά Μονή Αγίου Παύλου στο Αγιον Όρος. Η Μονή αυτή της ήταν γνωστή επειδή ο πατέρας της, Γεώργιος Βράγκοβιτς δεσπότης της Σερβίας, έκτισε το καθολικό της εις τιμήν του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Κατά την αγιορείτικη παράδοση, καθώς η Μάρω ανέβαινε από τον αρσανά (λιμάνι) στη Μονή, η Θεοτόκος την εμπόδισε με υπερφυσικό τρόπο να πλησιάσει στη Μονή και να παραβιάσει το άβατον του Αγίου Όρους. Αυτή υπάκουσε και παρέδωσε τα Τίμια Δώρα στους μοναχούς, οι οποίοι και έστησαν στο σημείο εκείνο της θεομητορικής παρουσίας ένα Σταυρό που σώζεται μέχρι σήμερα και λέγεται «Σταυρός της Βασιλίσσης».
Το σουλτανικό έγγραφο με τις σχετικές πληροφορίες παραδόσεως των Τιμίων Δώρων φυλάσσεται στο αρχείο της Μονής του Αγίου Παύλου. Ο χρυσός βρίσκεται υπό την μορφή είκοσι οκτώ σκαλισμένων επιπέδων πλακιδίων, ποικίλων σχημάτων και διαστάσεων περίπου 5 επί 7 εκ. Κάθε πλακίδιο έχει διαφορετικό σχέδιο πολύπλοκης καλλιτεχνικής επεξεργασίας. Ο λίβανος και η σμύρνα διατηρούνται ως μίγμα με μορφή εξήντα δύο σφαιρικών χανδρών μεγέθους μικρής ελιάς. Η αυθεντικότητα των Τιμίων Δώρων στηρίζεται κατά ένα μέρος στην προφορική παράδοση και κατά το υπόλοιπο στην ιστορία. Όμως η αυθεντικότητα των Τιμίων Δώρων επιβεβαιώνεται από την άρρητη ευωδία που ορισμένα απ' αυτά αδιαλείπτως και ορισμένα κατά καιρούς αναδίδουν και η ιαματική καί θαυματουργική χάρις που μέχρι τις μέρες μας αναβλύζουν.
* Ο Κων/νος Α. Οικονόμου είναι δάσκαλος του 32ου Δημ. Σχολείου Λάρισας kao@in.gr www.scribd.com/oikonomoukon
Βιβλιογραφία: Α’ Λόγος, Δαμασκηνού Μοναχού
Άγιος Νικοδήμος Αγιορείτης: «Πνευματικά Γυμνάσματα»
