Αθανασίου Ν. Καρατόλια
Το όνομα της αρχαίας Φθίας συνδέεται με το λυκαυγές του Ελληνικού Έθνους και τις παραδόσεις. Η πόλη Φθία βρισκόταν στη σημερινή ακρόπολη των Φαρσάλων κατά τη γνώμη των περισσοτέρων αρχαιολόγων του κόσμου.
Πρώτος ταύτισε τη Φάρσαλο με την αρχαία Φθία ο ιστορικός Φερεκύδης (6ος αιώνας π.Χ.). Αλλά και οι μεταγενέστεροι Έλληνες της κλασικής εποχής τοποθετούσαν την Ομηρική Φθία στη Φάρσαλο.
Ο δραματικός ποιητής Ευριπίδης στην «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» παρουσιάζει τον ίδιο τον ήρωα τον Αχιλλέα να λέγει: «...που των Αχαιών ενθαδ' ο στρατηλάτης... την γαρ λιπήν Φάρσαλον ηδέ Πηλέα μένω λεπταίς ταισίδ' Ευριπίδου πνοαίς, Μυρμιδόνας ίσχων». (στ. 712, 801, 813, 814). Στην «Ανδρομάχη» όπου προλογίζει η πρωταγωνίστρια του δράματος μεταξύ άλλων λέγει: «Φθίας δε τήσδε και πόλεως Φαρσαλίας σύγχορτα ναίω πεδί, ... ενθ' οίκον έσχε. τον δε παις Αχιλλέως, Πηλέα δ' ανάσσειν γης εά Φαρσαλίας ζώντος γέροντος σκήπτρον ου θέλων λαβείν».
Ο Ευστάθιος (Ιλ. Α' 155) λέγει: «Φθίην ήγουν τα νυν κατά τινάς λεγόμενα Φάρσαλα, την του Αχιλλέως πατρίδα, εριβώλακα λέγει (ο ποιητής) ήγουν μεγαλόβολον...».
Ο Θουκυδίδης και ο Στράβων τοποθετούν τη Φθία στην αρχαία Φάρσαλο.
Στη Φάρσαλο, τη διάδοχο της Φθίας, γίνονταν αγώνες προς τιμή του Αχιλλέα. Ο αθλητής Θεαγένης ο Θάσιος, ολυμπιονίκης στο αγώνισμα «παγκράτιον» στην 75η Ολυμπιάδα που έγινε το έτος 476 π.Χ., θέλησε να συμμετάσχει στους αγώνες που γίνονταν στη Φάρσαλο για να τιμήσει ο ίδιος τον Αχιλλέα. Αγωνίστηκε στο αγώνισμα «Δόλιχο», επειδή ο Αχιλλέας ήταν «ωκύπους» και κατά τον Όμηρο ήταν ο ταχύτερος ήρωας της Ιλιάδας.
Οι Φαρσάλιοι είχαν τοπικές λατρείες, οι οποίες συνδέονταν με το όνομα του Αχιλλέα και με άλλα μέλη της οικογενείας του. Ο Νικόλαος Βερδελής, αρχαιολόγος, γράφει: «Του Εθνικού τούτου φρονήματος των Φαρσαλίων έχομεν ποικίλας εκδηλώσεις. Τοιουτοτρόπως δια να τιμήσουν τον Αχιλλέα, τον οποίον θεωρούν ως ιδικόν των ήρωα ανέθεσαν κατά τη μεγαλυτέραν ακμήν της πόλεως, ήτοι τον 4° π.Χ. αιώνα, τον ανδριάντα του εις τους Δελφούς και μαζί με αυτόν και τον ανδριάντα του επιστήθιου φίλου του Πατρόκλου, κατά τους αυτούς δε χρόνους έκοψαν και νομίσματα με τις παραστάσεις των δύο τούτων ηρώων και ανήγειραν ανδριάντα του Ομήρου, του υμνητού του ήρωός των. Ο Όμηρος τον εκόσμησε με τις υψηλότερες και ευγενέστερες φυσικές αρετές. Ο άρχοντας των Φαρσάλων Μένων ονόμασε τη θυγατέρα του Φθίαν, τη μετέπειτα μητέρα του βασιλιά Πυρρού».
Ο Αλεύας ο Ξανθός από τη Λάρισα διαίρεσε τη Θεσσαλία σε τετραρχίες. Η Περιφέρεια της ισχυρής τότε Φαρσάλου ονομάστηκε «Φθιώτις» από την πόλη Φθία.
Ο Γερμανός Stahlin, ένας από τους μεγαλύτερους ερευνητές της τοπογραφίας και της αρχαιολογίας της Θεσσαλίας, με αδρά επιχειρήματα υποστήριξε ότι πλην της περιοχής Φθίας, υπήρχε κατά την αρχαιότητα και ομώνυμη πόλη Φθία στο χαμηλό βραχώδες ύψωμα πάνω από τις πηγές του Απιδανού ποταμού. Σ' αυτό οδηγήθηκε από τα πλεονεκτήματα της θέσης, τα οποία είναι πρόσφορα για την εγκατάσταση εκεί μιας ακρόπολης και από τα αποτελέσματα των ανασκαφών που έκανε ο ίδιος.
Την επικράτεια του Αχιλλέα με πρωτεύουσα τη Φθία (Φάρσαλο) την περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα (682-685).
«οι τ' Άλου, οι τ' Αλόπην, οι τε τρηχίν' ενέμοντο οι τ' είχον Φθίην ηδ' Ελλάδα καλλιγύναικα Μυρμιδόνες δε καλεύντο και Έλληνες και Αχαιοί των αυ πεντήκοντα νέων ην άρχος Αχιλλεύς».
Δηλαδή ο Αχιλλέας ήταν κυρίαρχος (ήρχε) των κατοίκων της Άλου, της Αλόπης, της Τρηχίνας, της Φθίας, της καλλιγύναικας Ελλάδας και περιελάμβανε στο βασίλειό του τρεις διακεκριμένες φυλές τους Μυρμιδόνες, τους Έλληνες και τους Αχαιούς (της Αχαΐας Φθιώτιδας). Η περιοχή του Αλμυρού δύναται να γίνει αποδεκτή ως Χώρα της επικράτειας της Φθίας και όχι ως πόλη Φθία.
Ο Άγγλος περιηγητής Ληκ και άλλοι περιηγητές παραδέχονται ότι στην Ακρόπολη των Φαρσάλων βρίσκεται η πρωτεύουσα του Αχιλλέα Φθία.
Η Φθία είναι ιστορικά τεκμηριωμένη, γιατί η συντριπτική πλειονότητα των ντόπιων και ξένων ιστορικών, αρχαιολόγων, φιλολόγων, φιλοσόφων, αρχαίων και νέων συγγραφέων και περιηγητών, την τοποθετούν στη Φάρσαλο, στο λόφο όπου υπάρχει σήμερα ο ναός της Αγίας Παρασκευής. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Φάρσαλος είναι διάδοχος της Φθίας.
