Δημοκρατία είναι μορφή πολιτεύματος, όπου φορέας της πολιτικής εξουσίας και απόλυτος κυρίαρχος είναι ο λαός. Σύμφωνα με τον στοιχειώδη ορισμό της Δημοκρατίας του Νομπέρτο Μπόμπιο, ως Δημοκρατικό καθεστώς εννοούμε κατά πρώτο λόγο ένα σύνολο διαδικαστικών κανόνων για τη διαμόρφωση συλλογικών αποφάσεων που προβλέπει και διευκολύνει την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή των ενδιαφερομένων. Αυτή η συμμετοχή συντελείται με τρεις τρόπους από τον καθένα μας: (α) ως οικονομικώς δρώντα άτομα, (β) ως <τυπικοί> πολίτες με κομματική προτίμηση και συμβατικές πολιτικές – αστικές υποχρεώσεις και δικαιώματα, τέλος (γ) ως ευαισθητοποιημένοι ή ενεργοί πολίτες στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών. Η έννοια της Δημοκρατίας περιλαμβάνει τις παρακάτω αρχές: Αρχή της ελευθερίας, η οποία σημαίνει το δικαίωμα του κάθε πολίτη να αυτοκαθορίζεται. Γιατί μόνο με αυτό το δικαίωμα, είναι δυνατή η συμβολή στον καθορισμό της βούλησης του συνόλου στο οποίο μετέχει. Αρχή της ισότητας, που αποτελεί το πλέον διακηρυγμένο ιδανικό της εποχής μας, αποτελεί το ήθος του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτή διαχωρίζεται σε α) ισότητα δικαίου, σημαίνει ισότητα έναντι του νόμου και άρνηση της αυθαιρεσίας. β) ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. (γ) κοινωνική ισότητα. (δ) πολιτική ισότητα ή πολιτικής συμμετοχής, εκφράζεται με τα πολιτικά δικαιώματα και τους ίσους νομικούς και κοινωνικούς όρους για την άσκηση αυτών. Αρχή της πλειοψηφίας – πλειονοψηφίας, είναι βασική αρχή της λειτουργίας της Δημοκρατίας. Αρχή της λαϊκής κυριαρχίας:
Το αιρετό των βασικών οργάνων της πολιτείας, συνδέεται με ορισμένη θητεία στην άσκηση του δικαιώματος που αναλαμβάνουν. Η αρχή αυτή έμμεσα εκφράζει βασικά τη λαϊκή κυριαρχία, η οποία και μόνο αυτή είναι η βάση, στην οποία στηρίζεται η νομιμοποίηση της άσκησης πολιτικής εξουσίας απ’ αυτά. Η πολιτική ευθύνη της κυβέρνησης. Η νομιμότητα της δράσης της διοίκησης.
Η διάκριση των λειτουργιών – εξουσιών. Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Το κράτος δικαίου.
Το κοινωνικό κράτος. Η αμιγής Δημοκρατία χωρίζεται κατά τον τρόπο της άσκησης της διοίκησης από το λαό σε: Α) Άμεση, όπου όλοι συγκεντρώνονται στο ίδιο μέρος και ασκούν άμεσα την πολιτική εξουσία. Είναι μια επιπλέον μορφή λήψης αποφάσεων ως προς την αντιπροσωπευτική Δημοκρατία διά μέσου της οποίας ο πολίτης καλείται να τοποθετηθεί ο ίδιος σε πολύ συγκεκριμένα. Θέματα – διλήμματα συμμετέχοντας σε δημοψηφίσματα. Είναι τόσο περιοριστικό το πεδίο εφαρμογής των δημοψηφισμάτων, θεματικά και από πλευράς διάρκειας, ακόμη κι όπου αυτά λαμβάνουν χώρα, ώστε η άμεση Δημοκρατία δεν μπορεί να συμπεριλαμβάνεται ως μέρος της συμμετοχικής Δημοκρατίας. Εξάλλου είναι ουσιαστικά κενό γράμμα στην Ελλάδα τα τελευταία 36 χρόνια. Β) Αντιπροσωπευτική, όπου ο λαός ασκεί την εξουσία με αντιπροσώπους που εκλέγει. Πρόκειται για μια μορφή και μια μέθοδο της Δημοκρατίας (μεταξύ περισσότερων υφισταμένων). Έτσι ο πολίτης ασκεί μόνον εμμέσως επιρροή επί των συζητήσεων και αποφάσεων που αφορούν τα συμφέροντα και τις απόψεις του για τον κόσμο. Και Γ) Μικτή, όπου γίνεται συνδυασμός των παραπάνω και σήμερα μπορεί να απαντάται σε μερικά καντόνια της Ελβετίας κ.α. Το αντιπροσωπευτικό σύστημα. Η γένεση του αντιπροσωπευτικού συστήματος οφείλεται στη διαπίστωση, διαχρονικά, του ανέφικτου της άμεσης Δημοκρατίας στα σύγχρονα κράτη, λόγω της εξέλιξης, του μεγέθους και της πολυπλοκότητας της λειτουργίας αυτών. Είναι φυσική μετεξέλιξη της άμεσης Δημοκρατίας που ιστορικά μέσα από γεγονότα και θεσμούς που δημιουργήθηκαν, προετοίμασαν την έλευση της σύγχρονης Δημοκρατίας. Οι διατάξεις του Συντάγματος που ορίζουν ότι «οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το έθνος» άρθρα 51 παρ. 2 και 60 παρ. 1 «οι βουλευτές έχουν απεριόριστο το δικαίωμα της γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση» έχουν γίνει αντικείμενο μεγαλύτερης παρεξήγησης από κάθε άλλη διάταξη του Συντάγματος, που ρυθμίζει το λεγόμενο αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα. Είναι φανερό ότι η γνώμη και η ψήφος των βουλευτών αποτελεί έκφραση της λαϊκής θέλησης, με την οποία εκδηλώνεται η λαϊκή κυριαρχία και αποτελεί θεμέλιο του πολιτεύματος, άρθρο 1 παρ. 2 του Συντάγματος. Ο Αριστοτέλης κάνει συστηματική έρευνα για τη χρησιμότητα, που μπορεί να έχει η συνταγματική τάξη και το αντιπροσωπευτικό σύστημα. Η έννοια της αντιπροσωπευτικής αρχής ήταν γνωστή στις πόλεις – κράτη της αρχαίας Ελλάδας. Ακόμα και στις μέρες μας υπάρχουν συστήματα που λειτουργούν με την άμεση Δημοκρατία, (σε μικρά ελβετικά καντόνια), όπου δεν υπάρχουν δύσκολες και περίπλοκες σχέσεις. Το τραγικό της υπόθεσης κρύβεται ασφαλώς στις διαρκείς – κατά καιρούς – παραβιάσεις αυτών των δημοκρατικών θεσμών στο σύνολό τους – από τα αρμόδια – συντεταγμένα όργανα των διοικήσεων εξουσίας – με «ιδιοτελή συμφέροντα» στο ενεργητικό τους, που καθιστούν «διάτρητο, υποβαθμισμένο και τραυματισμένο» πολλές φορές τούτο το θεσμό της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα, το να υπολειτουργεί και να αποδυναμώνεται αισθητά η «η λαϊκή της κυριαρχία...» που θεωρείται «το Α και το Ω» σε μια ευνομούμενη – κατά το κοινώς λεγόμενο – κοινωνία και Πολιτεία. Στις μέρες μας, ορατός είναι ο κίνδυνος αλλοίωσης της παραδοσιακής λειτουργίας του αντιπροσωπευτικού κοινοβουλευτικού συστήματος από τις υπερεθνικές τάσεις των σύγχρονων πολιτικών και κοινωνικοοικονομικών οργανισμών, (ΕΕ, ΝΑΤΟ), που παίρνουν αποφάσεις με εξωκρατικά όργανα και οι οποίες εφαρμόζονται στην εσωτερική περιοχή του κράτους – μέλους τους. Αναπόφευκτα στο μέλλον θα οδηγηθούμε στον περιορισμό της περιοχής των αποφάσεων του κρατικού αντιπροσωπευτικού σώματος. Ο κοινοβουλευτισμός στις υπερεθνικές αυτές κοινότητες αναπτύσσεται με εξαιρετικά αργό ρυθμό. Εδώ μπορεί να γίνει αναφορά στην αποτυχημένη προσπάθεια, μέχρι στιγμής, να ισχύσει κοινό Ευρωπαϊκό Σύνταγμα και η προσπάθεια κοινής Ευρωπαικής Συνθήκης. Κλείνοντας μ’ ένα ρητό: «Κάθε αληθινή Δημοκρατία δεν είναι και δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο από ένα αντιπροσωπευτικό σύστημα του λαού, με σκοπό να ενώσει τους πολίτες και με τους αντιπροσώπους τους να εξασφαλίσουν τα δικαιώματά τους».
