* Της Κατερίνας Ζαχείλα
προέδρου του Σωματείου «Δράση για τη Θεσσαλία»
Σχετικά με την πράσινη ανάπτυξη, αυτό που νομίζω ότι συμβαίνει είναι ότι το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα προσπαθεί να επινοήσει έναν νέο κλάδο οικονομικής δραστηριότητας ώστε να δώσει διέξοδο στο συσσωρευμένο κεφάλαιο. Ομολογουμένως αν το σκεφτεί κανείς εκτενεστέρα, είναι μια τακτική που έχει λογική... Δημιουργείς μια ανάγκη, οι βιομηχανίες τρέχουν να καλύψουν τη ζήτηση, επενδύονται μέχρι πρότινος «εγκλωβισμένα» κεφάλαια, η μηχανή της οικονομίας δουλεύει, η καπιταλιστική κρίση ξεπερνιέται ή μετατίθεται σε μελλοντικό χρόνο. Φαίνεται αυτή τη μέθοδο να έχουν εδώ και καιρό προκρίνει ως στρατηγική τους επιλογή οι Δημοκρατικοί στις ΗΠΑ και γενικά τα κόμματα της Σοσιαλιστικής Διεθνούς.
Η πράσινη οικονομία είναι, φυσικά, καπιταλιστικής φύσεως, οπότε για τον εργάτη δεν πρόκειται να αναιρεθεί στο ελάχιστο η έκταση της εκμετάλλευσης που υφίσταται.
Αυτό είναι τόσο αυτονόητο και ξεκάθαρο που δεν χρειάζεται περαιτέρω τεκμηρίωση. Το ενδιαφέρον, όμως, είναι ότι η πράσινη ανάπτυξη δείχνει να μην είναι τόσο επωφελής για το περιβάλλον. Πράγμα εκ πρώτης όψεως περίεργο, αφού μας πλασάρεται περίπου ως το συνώνυμο της οικολογικής σκέψης.
Αν το καλοσκεφτούμε, η πράσινη ανάπτυξη είναι μια εκτεταμένη και ελεγχόμενη καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων: τεχνολογίες και εφευρέσεις ώριμες και αποδεδειγμένα αποτελεσματικές, όπως π.χ. ο κινητήρας εσωτερικής καύσης, ξαφνικά δαιμονοποιούνται και προκρίνεται ως υψηλό ιδεώδες η απόσυρση και η αντικατάστασή τους με άλλες. Χαρακτηριστική η περίπτωση του ιδανικού της ηλεκτροκίνησης για τα αυτοκίνητα, που εδώ και κάποια χρόνια αποτελεί την κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας αυτοκινητοβιομηχανίας, δημιουργώντας, φυσικά, και την ανάλογη κουλτούρα στο επίπεδο της ανθρώπινης συνείδησης. Ας μην ξεχνάμε όλο αυτό το status των υβριδικών αυτοκινήτων, με τους αστέρες του Χόλυγουντ να επιβάλλεται να έχουν οπωσδήποτε ένα Prius για να θεωρηθούν politically correct, ενώ για να έρθουμε και στα καθ' ημάς, ο ίδιος ο πρωθυπουργός μας κυκλοφορούσε κι αυτός με υβριδικό για να καλλιεργήσει την εικόνα του περιβαλλοντικά ευαίσθητου πολιτικού.
Φυσικά, η αλήθεια είναι πολύ πιο περίπλοκη. Η ηλεκτροκίνηση των αυτοκινήτων, τα συνθετικά καύσιμα, οι ανεμογεννήτριες, τα φωτοβολταϊκά κτλ δεν είναι εξ ορισμού οικολογικές τεχνολογίες. Υπάρχει, πράγματι, η δυνατότητα να είναι τέτοιες, μονάχα, όμως, υπό συγκεκριμένες και πολύ αυστηρές προϋποθέσεις. Που αν δεν τηρηθούν, μπορούν να αποδειχθούν μακράν πιο επιζήμιες για το περιβάλλον ακόμα και από τις συμβατικές τεχνολογίες.
Ας πάρουμε για παράδειγμα την ηλεκτροκίνηση των αυτοκινήτων. Επί της ουσίας δεν επιλύει το πρόβλημα της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων και της συνεπακόλουθης έκλυσης ρύπων, απλώς το μεταθέτει από τον κινητήρα του αυτοκινήτου στο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Για να ήταν «καθαρή» τεχνολογία, θα έπρεπε, μεταξύ άλλων, να είχαμε φροντίσει να αντικαταστήσουμε τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια που καίνε άνθρακα, πετρέλαιο και αέριο με άλλα που χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (μια αντικατάσταση που είναι εξαιρετικά συζητήσιμο το αν είναι ρεαλιστική). Αν αυτό δεν συμβεί, τότε ουσιαστικά το ηλεκτρικό αυτοκίνητο καθίσταται πολύ πιο ρυπογόνο, αφού ο ηλεκτρισμός που καταναλώνει δεν είναι παρά ορυκτό καύσιμο «από δεύτερο χέρι», επιβαρυμένο με όλες τις αναπόφευκτες ενεργειακές απώλειες. Με άλλα λόγια, θα ήταν πολύ πιο αποδοτικό -και κατά συνέπεια πιο οικολογικό- αν έκαιγε πρωτογενώς βενζίνη στον κινητήρα του. Υπό αυτή την έννοια, θα ήταν πιο λογικό να επενδύει κανείς στη βελτίωση της απόδοσης των κινητήρων εσωτερικής καύσης και των καταλυτών που δεσμεύουν τους ρύπους παρά στην ηλεκτροκίνηση. Ίσως όμως αυτό να μη συνεπάγεται τόσο δραματικές αλλαγές στην παραγωγή όσο αυτές που χρειάζεται το καπιταλιστικό σύστημα για να εξασφαλίσει την πολυπόθητη πίστωση χρόνου.
Το παραπάνω είναι απλώς ένα παράδειγμα. Θα μπορούσαμε να μιλάμε για ώρες σχετικά με το πώς η καλλιέργεια ενεργειακών φυτών καταναλώνει περισσότερο πετρέλαιο από αυτό που τελικά εξοικονομεί, για την καταστροφή οικοσυστημάτων που δύναται να προκαλέσει η δημιουργία ηλιακών και αιολικών πάρκων. Δόξα τω Θεώ να λέμε που υπάρχει άφθονη βιβλιογραφία που επισημαίνει τις αντιφάσεις της «πράσινης ανάπτυξης». Οι λύσεις που βασίζονται στη λογική «και η πίτα ολόκληρη και ο σκύλος χορτάτος» είναι a priori ύποπτες. Εδώ, δηλαδή, ουσιαστικά το καπιταλιστικό σύστημα πλασάρει τη φενάκη ότι μπορεί να συντηρηθεί ή ακόμα και να διευρυνθεί η κατανάλωση χωρίς να έχουμε περιβαλλοντικό κόστος. Αρκεί απλά να υιοθετήσουμε «συγκεκριμένες τεχνολογίες και πρακτικές». Ακόμα και κάποιος χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις στην επιστήμη της Οικολογίας θα μπορούσε να υποψιαστεί τον ανορθολογισμό που κρύβει ένα τέτοιο ιδεολόγημα.
Δεν ισχυρίζομαι, φυσικά, ότι το οικολογικό πρόβλημα είναι ανυπόστατο ή ότι θα πρέπει να είμαστε αδιάφοροι για το περιβάλλον, κάθε άλλο. Χρειάζεται όμως ο κόσμος να καταλάβει την επιστημονική και πολιτική διάσταση του προβλήματος. Να καταλαβαίνει πως το να αλλάζει κάθε πέντε χρόνια αμάξι, ψυγείο ή κλιματιστικό με κάποιο άλλο, δήθεν πιο «φιλικό προς το περιβάλλον» μοντέλο δε βοηθάει κανέναν άλλον πέρα από τις εταιρίες. Από άποψη κατανάλωσης ενέργειας και πρώτων υλών, θα ήταν πολύ πιο οικολογικό αν, αντί να «απαξιώνει ηθικά» αυτές τις συσκευές, τις κράταγε για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Και, βεβαίως, να μην τσιμπάμε στο οικολογικό life style που θέλει, για να είσαι «οικολόγος» ή να διαθέτεις σώνει και καλά υβριδικό αυτοκίνητο.
