* Δρ Αργύρης Β. Ντόβας
τ. Διευθυντής Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας
& Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας.
Εισαγωγή: «Stress» είναι το σύνολο των αλλαγών, που συμβαίνουν στον ανθρώπινο οργανισμό, ως αποτέλεσμα αντίδρασης ή άμυνάς του, όταν απειλείται ή κινδυνεύει από κάποιο ερέθισμα ή κατάσταση. Τα ερεθίσματα μπορεί να είναι φυσικά, ψυχικά, γνωστικά και συναισθηματικά. Επίσης, μπορεί να είναι πραγματικά ή φανταστικά και να προέρχονται από το εξωτερικό ή το εσωτερικό περιβάλλον του ατόμου.
Στις περιπτώσεις, κατά τις οποίες ο ανθρώπινος οργανισμός βρίσκεται σε κατάσταση «stress», εμφανίζεται μία σειρά παθολογικών εκδηλώσεων από τα διάφορα όργανα και συστήματα. Μεταξύ των εκδηλώσεων αυτών περιλαμβάνονται: η ταχυκαρδία, η αύξηση της αρτηριακής πίεσης, η ταχύπνοια, η έντονη εφίδρωση των παλαμών και η σημαντική αύξηση της τάσης σε πολλές μυικές ομάδες. Αν η κατάσταση «stress» παραταθεί χρονικά (εξαιτίας των ερεθισμάτων που την πυροδοτούν) και το άτομο δεν λάβει μέτρα για τη σωστή διαχείρισή της, υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσει στην εκδήλωση διάφορων παθολογικών καταστάσεων (π.χ. καρδιοπάθειες, αρτηριακή υπέρταση, αλλεργίες, βρογχικό άσθμα, ημικρανίες, πεπτικές διαταραχές, δερματοπάθειες). Με τον τρόπο αυτό, οι μηχανισμοί επίδρασης του «stress» στα διάφορα οργανικά συστήματα συμμετέχουν σημαντικά στην εκδήλωση διαφόρων νοσημάτων.
Ποια όργανα και συστήματα επηρεάζονται από το «stress»: Τα οργανικά συστήματα, που επηρεάζονται κυρίως, είναι: α) Το Ανοσοποιητικό, β) Το Καρδιαγγειακό, γ) Το Πεπτικό, δ) Η Σεξουαλική λειτουργία, ε) Το Μυοσκελετικό Σύστημα και στ) Το Δέρμα.
α) Ανοσοποιητικό: Το άγχος, καθώς και τα διάφορα συναισθήματα, ανάλογα με το είδος τους (αρνητικά ή θετικά), επηρεάζουν δυσμενώς ή ευμενώς τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Επιστημονικές μελέτες έδειξαν ότι άτομα με υψηλότερα επίπεδα άγχους ή αρνητικά συναισθήματα παρουσίασαν σοβαρότερες ιογενείς λοιμώξεις και μεγαλύτερη ευαισθησία έναντι των ιών του κοινού κρυολογήματος, σε σύγκριση με τα άτομα χωρίς άγχος ή με θετικά συναισθήματα. Έχει διαπιστωθεί ότι μία βραχυχρόνια στρεσογόνος κατάσταση ενισχύει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Αν όμως παραταθεί χρονικά, προκαλεί καταστολή των ανοσολογικών αποκρίσεων. Τόσο η κυτταρική όσο και η χυμική (παραγωγή αντισωμάτων) ανοσία, διαταράσσονται από τη μακροχρόνια δράση των στρεσογόνων παραγόντων, καθιστώντας τον άνθρωπο ευάλωτο στις λοιμώξεις από ιούς, βακτήρια, μύκητες και παράσιτα, αλλά και ευπαθέστερο στις περιβαλλοντικές τοξίνες και στην ατμοσφαιρική ρύπανση.
Γενικά, η επίδραση του «stress» στο ανοσοποιητικό σύστημα περιλαμβάνει ποικίλους μηχανισμούς, μέσω των οποίων διευκολύνεται η εκδήλωση πολλών παθολογικών καταστάσεων, από το κοινό κρυολόγημα και τα αυτοάνοσα νοσήματα, μέχρι το ΑΙDS και τις κακοήθεις νεοπλασίες. Σημαντικό ρόλο, στη μείωση της λειτουργικότητας του ανοσοποιητικού και στην ευπάθεια των ατόμων με «stress», παίζει η βράχυνση του μήκους τμημάτων του DNA, που βρίσκονται στα χρωμοσώματα των κυττάρων του ανοσοποιητικού και που ονομάζονται τελομερίδια. Η βράχυνση του μήκους των τελομεριδίων οφείλεται στην αυξημένη έκκριση κορτιζόλης και κατεχολαμινών, εξ αιτίας του «stress», που καταστέλλουν τη δράση της τελομεράσης, ενός ενζύμου, το οποίο προφυλάσσει τη λειτουργική ακεραιότητα των κυττάρων του ανοσοποιητικού.
β) Καρδιαγγειακό σύστημα: Είναι διαμορφωμένη η επιστημονική άποψη ότι το άγχος, το οποίο συνδέεται με προβλήματα στην εργασία ή στις διαπροσωπικές σχέσεις, αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση της στεφανιαίας νόσου, καθώς και των καρδιακών και εγκεφαλικών επεισοδίων, αφού έχει προηγηθεί μία σιωπηλή περίοδος αυξημένων τιμών της αρτηριακής πίεσης (ιδιοπαθής αρτηριακή υπέρταση).
γ) Πεπτικό: Το «stress» μπορεί να αποδιοργανώσει τη λειτουργία του γαστρεντερικού σωλήνα και να προκαλέσει διάφορα συμπτώματα (κοιλιακός πόνος, διάρροια, μετεωρισμός, δυσκοιλιότητα, αίσθημα ατελούς κένωσης, παρουσία βλέννας στα κόπρανα). Στα κυριότερα νοσήματα, που σχετίζονται με το «stress», περιλαμβάνονται: η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, το πεπτικό έλκος, η λειτουργική δυσπεψία, το σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου, η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος του Crohn.
Δεν έχει διευκρινισθεί πλήρως η φύση των μηνυμάτων, που διαβιβάζονται από τον εγκέφαλο στον γαστρεντερικό σωλήνα. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι το «stress» διαταράσσει τη φυσιολογική ροή των μηνυμάτων αυτών, καθώς και ότι οι στρεσογόνες ορμόνες καθιστούν τα κύτταρα του στομάχου και του εντέρου πιο ευαίσθητα στο άλγος και ότι διαταράσσουν την κινητικότητα του γαστρεντερικού σωλήνα.
δ) Μυοσκελετικό σύστημα: Η αυξημένη μυική τάση, οι μυικοί σπασμοί, η αυχεναλγία και η οσφυαλγία, αποτελούν ιδιαίτερα συχνές καταστάσεις, οι οποίες συνδέονται με περιόδους χρόνιου «stress» και με την αίσθηση αδυναμίας, που νιώθουν πολλά άτομα, όταν αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τους διάφορους στρεσογόνους παράγοντες στη ζωή τους.
ε) Δέρμα: Σύμφωνα με τα αποτελέσματα επιστημονικών μελετών, το άγχος σχετίζεται με το 40% των δερματικών παθήσεων. Οι δερματίτιδες και το έκζεμα, συχνά αποτελούν άμεση συνέπεια αγχωδών καταστάσεων. Άλλες δερματοπάθειες, όπως: η ψωρίαση, η κνίδωση, η ακμή και ο απλός έρπητας, προκαλούνται ή επιτείνονται από το χρόνιο «stress».
στ) Σεξουαλική λειτουργία: Η πρώιμη εκσπερμάτιση, η στυτική δυσλειτουργία, η μειωμένη σεξουαλική διάθεση, ακόμη και οι διαταραχές της γονιμότητας ( σε άνδρες και γυναίκες), έχουν συνδεθεί με την ύπαρξη παρατεταμένης- μη επαρκώς διαχειριζόμενης- στρεσογόνου κατάστασης. Η ύπαρξη, μάλιστα, οποιασδήποτε από τις παραπάνω σεξουαλικές διαταραχές, είναι δυνατόν να αυξήσει περισσότερο τα επίπεδα του άγχους, οδηγώντας τελικά σε έναν φαύλο κύκλο.
ζ) Άλλες επιπτώσεις του «stress»: Σε μακροχρόνιες περιόδους άγχους, τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα οδηγούν στη συσσώρευση λίπους (ειδικά γύρω από τη μέση) και στην παχυσαρκία. Αυτή η συσσώρευση λίπους πιθανώς αποτελεί απάντηση του οργανισμού στον κίνδυνο ανεπάρκειας της τροφής. Στον πρωτόγονο άνθρωπο, βασικό στρεσογόνο ερέθισμα ήταν η αδυναμία ανεύρεσης τροφής. Έκτοτε, παρά την εντυπωσιακή κοινωνική και τεχνολογική ανέλιξη του ανθρώπου, φαίνεται ότι ορισμένα βιολογικά συστήματα παραμένουν και απαντούν στα στρεσογόνα ερεθίσματα με τους ίδιους αρχέγονους τρόπους εκείνης της πρωτόγονης εποχής.
Οι στρεσογόνοι παράγοντες επηρεάζουν και τη ρύθμιση του σακχάρου του αίματος. Η αδρεναλίνη παρεμποδίζει τη δράση της ινσουλίνης, με αποτέλεσμα η γλυκόζη να παραμένει αυξημένη στην κυκλοφορία, σε καταστάσεις «stress». Στις περιπτώσεις, όπου ο άνθρωπος βιώνει παρατεταμένες περιόδους άγχους και έχει προδιάθεση στην εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη, είναι δυνατόν η νόσος να εκδηλωθεί, εξαιτίας των αυξημένων επιπέδων κορτιζόλης στο αίμα. Επίσης, το άγχος επιδεινώνει την κλινική εικόνα των ασθενών, που ήδη πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη.
Τέλος, το χρόνιο «stress» σχετίζεται με πολλές ψυχοπνευματικές εκδηλώσεις (αϋπνία, διαταραχές μνήμης, αίσθημα κόπωσης, ευερεθιστότητα, απάθεια, μειωμένη συγκέντρωση, κοινωνική απομόνωση, καθώς και αύξηση ή μείωση της όρεξης), καθώς επίσης και με την εκδήλωση ψυχικών νοσημάτων (π.χ. κατάθλιψη), λόγω των αυξημένων επιπέδων κορτιζόλης στο αίμα και των διαταραχών των νευροδιαβιβαστών σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης, που αποτελούν χαρακτηριστικά ευρήματα του χρόνιου άγχους.
