Από την Έφη Ι. Χαστά
Είναι αναμφισβήτητο πλέον γεγονός ότι η φιλελεύθερη πολιτική που είχε ακολουθηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση από το 1975 κι έπειτα, με τη χορήγηση μεγάλων χρηματικών δανείων ως επιχορηγήσεις και προγράμματα στήριξης χωρίς να υπάρχει επαρκής εποπτικός έλεγχος οδηγεί πλέον τον ευρωπαϊκό Νότο σε νέα δύσκολα μονοπάτια οικονομικών και πολιτικών αποφάσεων. Ωστόσο ο άκρατος καπιταλισμός, χωρίς να συνοδεύεται από καμία μορφή αποτελεσματικής κρατικής παρέμβασης, που διέπει το παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, δείχνει τον αδυσώπητο χαρακτήρα του και σε ανεπτυγμένες οικονομίες του πλανήτη με τη γενικευμένη παγκόσμια κρίση του 2008. Η ιστορία και η πορεία της Ισλανδίας αποτελεί ενδεχομένως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα.
Η Ισλανδία αποτελεί την πρώτη ανεπτυγμένη χώρα η οποία τα τελευταία τριάντα έτη ζητάει οικονομική στήριξη από το Δ.Ν.Τ. Το Νοέμβριο του 2008 υπογράφεται οικονομική συμφωνία ύψους $ 4.6 δισεκατομμυρίων. Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα συμμετέχουν και οι σκανδιναβικές χώρες της Ευρώπης. Πόσο αμελητέο εμφανίζεται το ποσό αυτό δανεισμού σε σχέση με την οικονομική ενίσχυση της Ελλάδος! Όμως δεν πρέπει να παραβλέπεται η αντιστοιχία σε σχέση με τον πληθυσμό ο οποίος ανέρχεται μόλις στους 400.000 κατοίκους!
Ας ξεδιπλώσουμε όμως την ιστορία από την αρχή. Το ερώτημα το οποίο γεννάται είναι πώς η ισλανδική οικονομία η οποία στηρίζεται σε έναν υγιή και αξιόπιστο τραπεζικό τομέα φτάνει στη χρεοκοπία; Στη χώρα επικρατούσε ένα ασταθές μίγμα τεσσάρων παραγόντων. Η Ισλανδία είναι μία μικρή χώρα, με έναν τεράστιο τραπεζικό τομέα, με το δικό της νόμισμα και με περιορισμένες ικανότητες. Ο τραπεζικός τομέας της χώρας λόγω και της κατάλληλης νομισματικής πολιτικής με την κατάλληλη ρύθμιση του επιτοκίου, συγκεντρώνει επενδύσεις, ποσά, μετοχές κυρίως ξένων επενδυτών. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις αρχές του 2007 η αξία των ξένων κεφαλαίων που κατέχουν οι ισλανδικές τράπεζες ανέρχεται στο 900% του ΑΕΠ της χώρας! Οι τράπεζες οι οποίες εμφανίζονται να είναι επαρκώς κεφαλαιοποιημένες προχωρούν στη δημιουργία θυγατρικών τραπεζών σε Αγγλία και Κάτω Χώρες και για την προσέλκυση των εκεί καταθετών υπόσχονται πολύ υψηλά επιτόκια κατάθεσης.
Το Φθινόπωρο του 2008 λόγω της γενικευμένης παγκόσμιας κρίσης, ο τραπεζικός τομέας στην Ισλανδία πλήττεται σφοδρά. Η δύναμη των ισλανδικών τραπεζών οι οποίες στηρίζονται κυρίως σε ξένα κεφάλαια και καταθέσεις καταποντίζεται. Τον Οκτώβριο του 2008 και μέσα σε διάστημα μίας εβδομάδας καταρρέουν οι τρεις μεγαλύτερες ισλανδικές τράπεζες, οι Glitnir, Landsbanki, Kaupthing. Το εγχώριο νόμισμα, krona, υποτιμάται κατά 70% ενώ το χρηματιστήριο της χώρας σημειώνει πτώση 80%.
Παράλληλα οι κυβερνήσεις της Αγγλίας και των Κάτω Χωρών αρχίζουν να ζητούν αποζημιώσεις για τους πολίτες τους οι οποίοι είχαν τοποθετήσει τα χρήματά τους σε θυγατρικές των ισλανδικών τραπεζών ασκώντας πίεση για μη στήριξη της ισλανδικής οικονομίας που κατέρρεε. Η κυβέρνηση της Ισλανδίας διενεργεί δημοψήφισμα, πράξη άκρως δημοκρατική, για τη χορήγηση ή όχι των αποζημιώσεων. Οι Ισλανδοί τάσσονται κατά των αποζημιώσεων θεωρώντας υπέρογκο το ποσό των 135 δολαρίων μηνιαίως για οκτώ έτη που αντιστοιχούσε σε κάθε Ισλανδό πολίτη. Ακόμη το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θεωρήθηκε από μερίδα του πολιτικού κόσμου ως άρνηση σε επικείμενη Οικονομική Συμφωνία με το Δ.Ν.Τ.
Κύριος λόγος της κατάρρευσης της ισλανδικής οικονομίας είναι ότι στηριζόταν επί το πλείστον στον τραπεζικό κλάδο ο οποίος προσέλκυε ιδιαίτερα ξένα κεφάλαια και επενδύσεις. Για το λόγο αυτό η κυβέρνηση της Ισλανδίας κατά την κρίση του 2008 δεν διέθετε τα απαραίτητα ρευστά διαθέσιμα για να στηρίξει τις απώλειες των τραπεζών. Οι εποπτικοί μηχανισμοί της χώρας επέτρεψαν τη συγκέντρωση τεράστιων ξένων επενδύσεων των ισλανδικών τραπεζών αφήνοντάς τες εκτεθειμένες σε οποιονδήποτε εξωτερικό κίνδυνο.
Ωστόσο αυτό το οποίο προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση στην περίπτωση της Ισλανδίας είναι η μικρή αλλά σταθερή ανάκαμψη η οποία γίνεται εμφανής από τα τέλη του 2010. Το έλλειμμα μειώνεται αισθητά ενώ η χώρα αρχίζει να προσελκύει και πάλι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις. Το ερώτημα είναι ποια είναι τα χαρακτηριστικά εκείνα που βοηθούν την Ισλανδία να επανέλθει άμεσα μετά την πτώχευσή της το 2008; Είναι η Οικονομική Συμφωνία με το Δ.Ν.Τ.; Είναι η καλή εσωτερική λειτουργία της χώρας; Είναι η πιο συνειδητοποιημένη στάση πολιτών και πολιτικών; Ίσως ένα θετικό μείγμα όλων αυτών μαζί με το γεγονός της προσπάθειας της ισλανδικής κυβέρνησης να διατηρήσει εντός της χώρας το υψηλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό της και να στηριχτεί πλέον η οικονομία της Ισλανδίας και από άλλους τομείς όπως ο σημαντικός φυσικός πλούτος της χώρας και όχι μόνο από τον χρηματοπιστωτικό της τομέα.
Η Έφη Ι. Χαστά (efi_hasta@hotmail.com), είναι Οικονομολόγος, απόφοιτη ΠΜΣ «Εφαρμοσμένης Οικονομικής»
