Από τον Δημήτρη Νούλα
Ο Ζαν Μπερνάρ Λεόν Φουκώ (18 Σεπ. 1819 - 11 Φεβ. 1868) ήταν Γάλλος φυσικός. Είναι αυτός που έθεσε τις βάσεις της νεότερης Οπτικής. Αλλά και στον τομέα της Μηχανικής οι ανακαλύψεις του ήταν εξίσου σημαντικές.
Το εκκρεμές του Φουκώ αποδεικνύει την περιστροφική κίνηση της Γης καθώς αυτή γυρίζει κάτω από το επίπεδο ταλάντωσής του.
Ο ίδιος εφηύρε και το γυροσκόπιο εφαρμογή του οποίου αποτελεί η λεγόμενη «γυροσκοπική πυξίδα». Άλλη σημαντική εφαρμογή είναι η χρήση του γυροσκοπίου για τη διατήρηση και αλλαγή της πορείας των πυραύλων και η χρήση του σε συστήματα αδρανειακής πλοήγησης σε αεροσκάφη και πυραύλους.
Ο Μισέλ Φουκώ, Γάλλος φιλόσοφος (15 Οκτ. 1926 - 26 Ιουν. 1984) θεωρείται ένας από τους κύριους διαμορφωτές του μεταμοντερνισμού στη φιλοσοφία, αν και ο ίδιος δήλωνε απλώς «νιτσεϊκός».
Είναι γνωστός για την κριτική του στα κοινωνικά κατεστημένα, κυρίως της ψυχιατρικής, της ιατρικής και του σωφρονιστικού συστήματος, καθώς και για τις ιδέες και τις θεωρίες του όσον αφορά στην εξουσία και τις περίπλοκες σχέσεις της με τη γνώση.
«Η ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή» ήταν το πρώτο συγγραφικό έργο του Μ. Φουκώ που εκδόθηκε το 1961. Στο κείμενο αυτό επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή της θέσης της τρέλας στις δυτικές κοινωνίες που ξεκινά από τον Μεσαίωνα για να φτάσει μέχρι το 19ο αιώνα και πώς μεταβάλλεται η αντίληψη γι’ αυτή ανάλογα με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, τις κοινωνικές εξελίξεις και τα πολιτικά συμφέροντα.
Στο «Πειθαρχική εξουσία και υποτέλεια» θέτει σε αμφισβήτηση τη μοναρχική αντίληψη για την εξουσία, αντίληψη η οποία εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη και μετά την απόλυτη μοναρχία.
Ο «Μεγάλος Εγκλεισμός» συγκεντρώνει όλα τα κείμενα του Μισέλ Φουκώ που συμπυκνώνουν πολλές από τις αναλύσεις του για το ρόλο της φυλακής στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.
Τόσο τα επιτεύγματα της θετικής ερευνητικής σκέψης του Ζ. Μ. Φουκώ όσο και η λογική διερεύνηση και μελέτη κοινωνικών παραδοξοτήτων που σχετίζονται με τις δράσεις των εκάστοτε εξουσιών όπως δίνονται μέσα από τα έργα του Μ. Φουκώ θα ήταν χρήσιμα εργαλεία σε κοινωνίες με προβλήματα-γόρδιους δεσμούς που τις κρατούν σε στασιμότητα με συνέπεια οι καταστάσεις σήψης να επεκτείνονται όπως τώρα συμβαίνει στη χώρα μας.
Το καΐκι, λοιπόν, «Η Ωραία Ελλάς», ως εκκρεμές, ταλαντεύεται διαρκώς το τελευταίο διάστημα μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας προσπαθώντας να βρει κατεύθυνση και σταθερή πορεία στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο σύμπαν δίχως πυξίδα και κυρίως δίχως το απαραίτητο κοινωνικό γυροσκόπιο-σταθεροποιητή των εξελίξεων. Βρίσκεται κυριολεκτικά σε ιστορική αμηχανία.
Η μελέτη του ελληνικού φαινομένου είναι προφανές πως απαιτεί τη διεισδυτική ματιά, την εμβρίθεια και το βάθος της αναλυτικής σκέψης ενός διανοούμενου όπως ο Μ. Φουκώ για να κατανοηθεί επαρκώς ο «μεγάλος εγκλεισμός» της νεοελληνικής κοινωνίας στο διχασμό και στην ακινησία. Εγκλεισμό που ο Στέλιος Ράμφος συνοψίζει με τον τίτλο του έργου του «H λογική της (νεοελληνικής) παράνοιας».
Το πολιτικό μας σύστημα σε πλήρη αναντιστοιχία με τις απαιτούμενες ευρωπαϊκές προδιαγραφές, πλήρως διαβρωμένο και σφιχταγκαλιασμένο με τον κάθε λογής παρασιτισμό και με αναχρονισμούς που παραπέμπουν στον 19ο αιώνα, απευθύνεται στους «ιθαγενείς» με λόγο που δεν πείθει και κάθε φορά διατείνεται ότι θα μας σώσει παίζοντας ένα θέατρο που μοιάζει του παραλόγου αλλά δεν είναι.
Διότι παίζουν θέατρο όταν ζητούν λ.χ. από την τρόικα χρόνο δεκαπέντε ημερών για να βρουν, δήθεν, 300 εκατομμύρια ευρώ ώστε να μη χρειασθεί να περικόψουν περαιτέρω επικουρικές ή κύριες συντάξεις ενώ δεν δίστασαν να κάνουν παροχή 1 δισ. ευρώ περίπου, ως αναδρομική ενίσχυση, σε 5.000 εργαζόμενους σε «ευαίσθητο» χώρο της κρατικής μηχανής. Και οι βουλευτές, αποξενωμένοι από τις ανάγκες των φτωχών, αποφασίζουν εύκολα για άδικες οριζόντιες περικοπές ενώ γίνονται «αντάρτες» όταν πρόκειται για θέματα ισχυρών συντεχνιών όπως είναι π.χ. οι φαρμακοποιοί.
Η πολιτική μας τάξη, η συστοιχία των συντεχνιών-καστών με τις οποίες συμπράττει και η οικονομική ελίτ που νέμεται με άνομο τρόπο τον πλούτο της χώρας αρνούνται πεισματικά να περιορίσουν τα προνόμια και τα κέρδη τους. Αυτός όμως ο «μανδύας» των προνομίων είναι βέβαιο πως θα τους οδηγήσει στην κατάρρευση και στον θάνατο όπως στο θάνατο οδηγήθηκε και ο μυθικός Ηρακλής όταν φόρεσε τον δηλητηριασμένο χιτώνα της Δηιάνειρας. Το θέμα είναι ότι υφίσταται ο κίνδυνος να συμπαρασύρουν στον όλεθρο και ολόκληρη τη χώρα.
Ο Ουμπέρτο Έκο στο διάσημο βιβλίο του «Το Εκκρεμές του Φουκώ» είχε μιλήσει για την ιταλική εκδοχή του φαινομένου. Στην αποκαμωμένη από τους ταξικούς αγώνες Ιταλία τη δεκαετία του ’70, τρεις φίλοι ξεκινούν με σκοπό να εξηγήσουν όλη την ευρωπαϊκή ιστορία από τις Σταυροφορίες και μετά, σαν ένα τεράστιο παιχνίδι συνωμοσίας. Οι θεωρίες συνωμοσίας και ο αποκρυφισμός είχαν αρχίσει να γίνονται μόδα ακριβώς όπως συμβαίνει τώρα εδώ γιατί απαλλάσσουν τους ανθρώπους από το άγχος της αναμέτρησης με την πραγματικότητα.
Αυτή η τάση της απατηλής διαφυγής από την πραγματικότητα θα ήταν δυνατό να αποτελέσει αντικείμενο έρευνας. Είναι βέβαιο πως σ’ αυτή την έρευνα κάποιες απαντήσεις θα βρίσκαμε στο πρώτο έργο του Μισέλ Φουκώ.
Ο Δημήτρης Νούλας είναι χημικός
* στοιχεία πήραμε από σχετικά λήμματα της Βικιπαιδεία
