Του Δρ. Ζήση Δ. Λυγούρα, πρ. διευθυντή Α’/βάθμιας Εκπαίδευσης ν. Λάρισας, πρ. νομαρχιακού συμβούλου
Ο άνθρωπος στη μακρά εξελικτική του πορεία επεδίωκε πάντα να βρει τρόπους να εκφράσει και να κάνει γνωστές στους άλλους τις σκέψεις του, τα συναισθήματά του και να δηλώσει τη θέληση και τη βουλησή του να συμμετέχει στις κοινές και συλλογικές δράσεις. Σ’ αυτή την επιδίωξή του ο άνθρωπος είχε πολύτιμους βοηθούς και εργαλεία τον έναρθρο λόγο και τη γλώσσα του σώματος.
Ο έναρθρος λόγος, στην αρχή προφορικός και αργότερα γραπτός αποκλειστική ικανότητα και κύριο γνώρισμα της ανθρώπινης ύπαρξης σε συνεργασία με την ορθή σκέψη, τον ορθόν λόγο, θα καταστήσουν τον άνθρωπο ικανό να αυτοδιαλογίζεται, να συνδιαλέγεται και να καθιστά δυνατή την επικοινωνία του με τους άλλους.
Η επικοινωνία μεταξύ των δύο εμπλεκομένων μερών διευκολύνει ή δυσχεραίνεται ανάλογα, με τον τρόπο συμμετοχής σ’ αυτήν (επικοινωνία της γλώσσας του σώματος, που περιλαμβάνει το ύφος, το ήθος, τον τόνο της φωνής τη στάση του σώματος και κάθε είδους εκφραστικές κινήσεις των χεριών του προσώπου και του όλου σώματος).
Η επικοινωνία ολοκληρώνεται με την κατανόηση. Η κατανόηση αναφέρεται στην άλλη πλευρά τον (τη) συνομιλητή (τρια), που θα πρέπει να έχει την ικανότητα της αποκωδικοποίησης των εκπεμπόμενων μηνυμάτων της αφομοίωσης αυτών και της απάντησης στα περιεχόμενα αυτών. Η επικοινωνία και η κατανόηση είναι μια αμφίδρομη διαδικασία, αρκετά σύνθετη και δύσκολη, γιατί, κατά τη διάρκεια της ολοκλήρωσής της, εμπλέκονται οι στάσεις, οι θέσεις, και οι αντιλήψεις του (της) κάθε συνομιλητού (-τριας) για τον άνθρωπο και τις συνθήκες ζωής.
Η επικοινωνία μπορεί να είναι ένα απλό κουβεντολόι, χωρίς βάθος και διαλεκτική αναζήτηση, να πάρει τα χαρακτηριστικά της μαχητικής συζήτησης, όπου ο καθένας προσπαθεί να πείσει και να καθυποτάξει τον άλλο με τα επιχειρήματά του ή να είναι μια ανοιχτή και διερευνητική κουβέντα. Σε όλες τις εκφάνσεις του επικοινωνιακού λόγου τα δύο εμπλεκόμενα μέρη διακατέχονται από το φόβο και την αγωνία, σχετικά, με την εξέλιξη και τα αποτελέσματά του.
Στην αρχή, κάθε επικοινωνίας, τα δύο μέρη ανταλλάσσουν αυθόρμητα πληροφορίες και απόψεις και στη συνέχεια γίνονται αισθητοί οι φόβοι, που εκφράζονται ως αμηχανία, ως διακοπή στη ροή του λόγου, ως κινήσεις εκνευρισμού και τέλος ως διαπληκτισμός, που σηματοδοτεί το τέλος της επικοινωνίας.
Ο αρχικός φόβος έχει ως κίνητρο την ομιλία. Τα δύο μέρη θέλουν να μιλήσουν ανοιχτά, αλλά φοβούνται να το κάνουν, γιατί στο μυαλό τους, στη σκέψη τους γεννιούνται τα ερωτήματα: Αν μιλήσω αν πω αυτό που νιώθω πώς θ’ αντιδράσει ο (η) άλλος (-η); Αν μιλήσω ποιες θα είναι οι συνέπειες; Μήπως είναι καλύτερα ν’ αλλάξω θέμα συζήτησης; Ο φόβος της ομιλίας οδηγεί στην απώθηση και η απώθηση στην καταπίεση και στον περιορισμό της ελεύθερης έκφρασης.
Ο δεύτερος φόβος έχει σχέση με την αντιπαράθεση. Είναι γνωστό πως ο κάθε άνθρωπος έχει τις δικές του θέσεις και απόψεις για όλα τα ζητήματα της συλλογικής ζωής τις οικονομικές και τις πολιτικές εξελίξεις και η αντιπαράθεση αποτελεί βασικό στοιχείο της επικοινωνίας. Η αντιπαράθεση είναι υγιής και γίνεται επωφελής, όταν τα δύο μέρη οδηγούν την επικοινωνία τους στη σύνθεση των θέσεων και των απόψεών τους, ενώ αποκτά παθολογικά χαρακτηριστικά, όταν εκφυλίζεται σε μια στείρα συζήτηση, με προσωπικές αιχμές και προσωπικές υποτιμήσεις.
Ο τρίτος φόβος της επικοινωνίας αναφέρεται στη δέσμευση. Η δέσμευση εκφράζει την υποχρέωση της υλοποίησης των όσων προκύπτουν από την επικοινωνία είτε με τη μορφή των υποσχέσεων ή άλλων λεκτικών εκφράσεων. Οι συνομιλούντες, υπό την πίεση του φόβου της δέσμευσης, εκφράζονται προσεκτικά, διφορούμενα και ο καθένας αντιμετωπίζει τον άλλο με καχυποψία και την προσμονή, πως θα κάνει το μοιραίο λάθος. Η επικοινωνία, εκτός των όσων αναφέρθηκαν, διεγείρει ψυχοπνευματικά τον άνθρωπο, λειτουργεί συνειρμικά και συνδέει ασυνείδητες και υποσυνείδητες παρωθήσεις με συνειδητές επιλογές, που αναδεικνύουν το άτομο σε ικανό και καλό συνομιλητή.
Στα χαρακτηριστικά ενός (μιας) καλού (-ής) συνομιλητού (-τριας) μπορούμε να εντάξουμε: το πλούσιο λεξιλόγιο, την καλή και ορθή χρήση της γλώσσας, γιατί σημασία δεν έχει τι λες, αλλά πώς το λες, ή όπως ο θυμόσοφος λέει: η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει. Ως άλλα γνωρίσματα μπορούμε ν’ αναφέρουμε την ικανότητα της γρήγορης και σαφούς εκτίμησης των συνθηκών της επικοινωνίας, τον αυτοέλεγχο των συναισθημάτων και την ορθολογική τεκμηρίωση των επιχειρημάτων.
Τέλος, ο (η) καλός (-ή) συνομιλητής (-τρια) θα πρέπει να κατανοεί. Η κατανόηση δεν έχει μόνο την έννοια της αντίληψης των όσων ο (η) άλλος (-η) λέει, αλλά και την αναγνώριση του δικαιώματός του να εκφράζεται ελεύθερα και να υπερασπίζεται τις θέσεις και τις απόψεις του.
Η επικοινωνία και η κατανόηση, ως σύμφυτες διαδικασίες αναφέρονται σε όλο το φάσμα των διαπροσωπικών σχέσεων και ο άνθρωπος, με όποια ιδιότητα κι αν παρουσιάζεται, θα πρέπει να συμμετέχει υπεύθυνα, δυναμικά και δημιουργικά στην ολοκλήρωσή τους.
