Από την Ιωάννα Ρίζου
Η ζωή μας είναι γεμάτη πολλούς και διαφορετικούς ρόλους. Η επιτυχημένη αλληλεπίδραση των ρόλων αυτών δημιουργεί ολοκληρωμένους και ευέλικτους ανθρώπους. Όλοι μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι, σε κάθε φάση της ζωής μας, έχουμε τον ρόλο του γιου ή της κόρης, του πατέρα ή της μητέρας, του επαγγελματία ή του μαθητή. Ακόμα και στην κρίσιμη φάση της εφηβείας, οι νέοι ηλικίας 16-18 καλούνται να εκπληρώσουν πολλούς και απαιτητικούς συχνά ρόλους. Τον ρόλο του μαθητή, του παιδιού, του αδερφού, του φίλου. Κάπου εδώ εμφανίζεται ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός, ο οποίος καλείται να καθοδηγήσει και να στηρίξει τους εφήβους σε έναν από τους πιο καθοριστικούς ρόλους που καλούνται να αναλάβουν: τον ρόλο εκείνων που θα επιλέξουν το μελλοντικό επάγγελμά τους. Έναν ρόλο που δυστυχώς η εκπαίδευση έχει, σε μεγάλο βαθμό, επιλέξει να αφήνει στο περιθώριο.
Σήμερα, τα περισσότερα παιδιά έχουν δυστυχώς παγιδευτεί στον ρόλο του μαθητή. Περνούν όλη τη μέρα παρακολουθώντας μαθήματα, διαβάζοντας για αυτά, σκεπτόμενα την αποτυχία ή την επιτυχία σε ένα διαγώνισμα, τις απαιτήσεις των γονιών ή των καθηγητών για την επίδοσή τους. Στο πλαίσιο αυτό δεν φαίνεται να υπάρχει χώρος και χρόνος για αυτογνωσία, στοχοθεσία, αναγνώριση και αξιοποίηση των ατομικών ικανοτήτων. Το κενό αυτό διευρύνει η έλλειψη ενημέρωσης για τις σχολές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, των επαγγελματικών δικαιωμάτων τους αλλά και των προοπτικών τους.
Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τις συνεχείς αλλαγές στον χώρο της εκπαίδευσης και της εργασίας, οι οποίες έχουν εξαφανίσει τις έννοιες της «σταθερότητας» και της «μονιμότητας» -όπως τις βίωσαν προηγούμενες γενιές- καθιστούν δύσκολο για τους μαθητές να κάνουν σωστές επιλογές, οι οποίες θα βασίζονται στις ανάγκες και τις ικανότητές τους. Ο σημερινός νέος θα κληθεί να επιλέξει επάγγελμα, ειδικότητα ή χώρο εργασίας αρκετές φορές στη ζωή του.
Όλο και πιο συχνά έρχομαι σε επαφή με νέους ανθρώπους, οι οποίοι, ενώ διαθέτουν ήδη ένα ή περισσότερα πτυχία, χρειάζονται ακόμη καθοδήγηση για το επάγγελμα που θα επιλέξουν. Το γεγονός ότι ζητούν καθοδήγηση, μη με παρεξηγείτε, είναι ενθαρρυντικό. Συχνά πρόκειται απλώς για μια επιβεβαίωση που χρειάζονται. Μια ακόμα άποψη ότι δεν κάνουν λάθος.
Το δυστύχημα είναι να συναντώ άτομα τα οποία έχοντας περισσότερα από ένα πτυχία αγνοούν τι τους αρέσει ή τι τους ταιριάζει και μπορεί να επιτύχουν σε αυτό. Πριν λίγο καιρό ήρθα σε επαφή με απόφοιτη του παιδαγωγικού τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Βόλου, είκοσι πέντε ετών. Η συγκεκριμένη, αφού είχε ήδη αποκτήσει και μεταπτυχιακό στην Ειδική Αγωγή, έφτασε να επιδιώξει και να πετύχει την εισαγωγή της στην Αρχιτεκτονική, αυτό που τελικά πάντα ήθελε να κάνει. Τι συμβαίνει εδώ;
Είτε πρόκειται για άτομο με έλλειψη αυτογνωσίας είτε για ένα άτομο που μέσα από τον ρόλο του «είμαι φοιτήτρια νηπιαγωγών» πέρασε στον ρόλο ότι «οι νηπιαγωγοί είναι καλό να έχουν ειδίκευση στην ειδική αγωγή» ενώ ο πιο σημαντικός ρόλος, ο ρόλος του ατόμου που επιλέγει το επάγγελμα της ζωής του δεν είχε γίνει ορατός παρά μόνο αρκετά αργά.
Οι ψυχολόγοι λέμε ότι όσο πιο νωρίς μαθαίνει κάποιος τον εαυτό του, τον τρόπο που λειτουργεί και αυτά που τον κάνουν ευτυχισμένο τόσο πιο γρήγορα και εύκολα θα είναι σε θέση να ζήσει μια δημιουργική και γεμάτη ζωή. Το ίδιο ισχύει για τον Επαγγελματικό Προσανατολισμό. Τα παιδιά -προσωπικά επιλέγω να τα αντιμετωπίζω ως ώριμους ανθρώπους- είναι καλό, αν όχι απαραίτητο, να μπουν και σε αυτό τον ρόλο από νωρίς. Όσο πιο γρήγορα αντιληφθούν ότι πέρα από τον ρόλο του «καλού μαθητή» έχουν και τον ρόλο του ατόμου που πρέπει να αναπτύξει και άλλες ικανότητες, όπως η αυτογνωσία, ο σωστός προγραμματισμός και η ολοκληρωμένη ενημέρωση, τόσο αυξάνουν τις πιθανότητες να κάνουν τις σωστές για αυτούς επιλογές. Οι δεξιότητες αυτές μπορούν να τους στηρίξουν και σε άλλους τομείς. Το να γνωρίζω ότι έχω στόχο, τι περιλαμβάνει ο στόχος αυτός και τι χρειάζομαι για να τον πετύχω είναι πολύ σημαντικό κίνητρο για να αντλήσω δύναμη, όταν οι υποχρεώσεις από τον ρόλο του μαθητή δυσκολεύουν και θέλω να τα εγκαταλείψω.
Ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός έρχεται να δώσει την απαραίτητη ώθηση και να τονώσει την αυτοπεποίθηση που χρειάζονται οι μαθητές δημιουργώντας ένα πλαίσιο στήριξης και ασφάλειας όσον αφορά στον σχεδιασμό της επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Πρόκειται για μια μακροπρόθεσμη επένδυση καθώς η απόκτηση αυτών των δεξιοτήτων θα ενισχύσει την ικανότητα των μαθητών να παίρνουν σχετικές αποφάσεις σε όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής πορείας τους είτε πρόκειται για την επιλογή μεταπτυχιακού, είτε για αλλαγή καριέρας, είτε για την εξέλιξη της ήδη υπάρχουσας θέσης τους.
Ο συνδυασμός των ρόλων του μαθητή και του ατόμου που ενισχύει την επίγνωσή του για την πραγματικότητα της αγοράς εργασίας, τις επιλογές που έχει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλά και για την εικόνα του εαυτού και των ικανοτήτων του είναι ο σκοπός που καλείται να εκπληρώσει ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός. Ένας σκοπός που σήμερα, περισσότερο από ποτέ, χρειάζεται να βγει από την αφάνεια και να είναι συνεχώς παρών στην καθημερινότητα της σύγχρονης εκπαιδευτικής διαδικασίας.
* Η Ιωάννα Ρίζου είναι Ψυχολόγος με ειδίκευση στην ψυχοθεραπεία Gestalt, κάτοχος MBA, σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού.
