Του Φίλιππου Ζάχαρη (phil.zaharis@gmail.com)
Έχει σκεφθεί κανείς τι γίνεται με τα επικίνδυνα απόβλητα και τη διαχείρισή τους στην ΕΕ; Έχει αναρωτηθεί κανείς πώς και με ποιο τρόπο παρακάμπτονται οι κανόνες και η ευρωπαϊκή νομοθεσία προκειμένου τα απόβλητα αυτά να καταλήξουν στις τρίτες χώρες, αποφεύγοντας με αυτό τον τρόπο το κόστος της διαχείρισής τους εντός ΕΕ; Τα στοιχεία που δόθηκαν πριν από λίγο καιρό στη δημοσιότητα είναι αποκαλυπτικά και ενδεικτικά της κατάστασης. Σύμφωνα με αυτά, η ΕΕ παράγει κάθε χρόνο περίπου 70 εκατ. τόνους επικίνδυνων αποβλήτων και δη με ραγδαία αυξανόμενο ρυθμό, όμως από αυτά μεγάλες ποσότητες στην κυριολεξία εξαφανίζονται. Ενδεικτικά, μέχρι και το 70% των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών απορριμμάτων, που είναι από τα πλέον επικίνδυνα λόγω των ουσιών που περιέχουν, χάνεται προς άγνωστη κατεύθυνση ενώ συνολικά το 19% των επικίνδυνων αποβλήτων μεταφέρεται με τρόπο που παραβιάζει τη σχετική νομοθεσία. Το γεγονός φαίνεται πως είναι σε γνώση των ιθυνόντων στην ΕΕ αλλά η μη αντιμετώπισή του μάλλον δείχνει πως κάτι άλλο κρύβεται πίσω από όλη αυτή την ιστορία που δεν σχετίζεται μόνο με τη μόλυνση του περιβάλλοντος αλλά και με τη συμπεριφορά προς τους πολίτες του τρίτου κόσμου, που μάλλον ταυτίζονται με τα σκουπίδια. Και για να γνωρίζουμε το μέγεθος του προβλήματος, καλό είναι να ξέρουμε τι και ποια είναι όλα αυτά τα απορρίμματα. Επικίνδυνα απορρίμματα και απόβλητα θεωρούνται λοιπόν οι χημικές και βεβαιωμένα τοξικές ουσίες, τα ραδιενεργά υλικά, τα βαρέα μέταλλα και ειδικά οι ηλεκτρονικές συσκευές όπως τηλεοράσεις, υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα που περιέχουν τέτοιες ουσίες. Είναι γνωστό, όπως προανέφερα εδώ και πολύ καιρό ότι τουλάχιστον μέρος των επικίνδυνων αποβλήτων μεταφέρεται παράνομα σε τρίτες χώρες για να παρακαμφθεί η αυστηρή και σχετικά δαπανηρή ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ασφαλή διάθεσή τους και, με δύο μελέτες της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προτείνει την αναθεώρηση της νομοθεσίας. Ως επί το πλείστον, οι παράνομες εξαγωγές έχουν ως προορισμό την Αφρική αλλά και την Κίνα, και ειδικά για τις ηλεκτρονικές συσκευές η μέθοδος είναι η εξαγωγή τους ως «μεταχειρισμένες συσκευές», αν και στην πραγματικότητα δεν αποτελούν πλέον παρά σκουπίδια. Το πρόβλημα λοιπόν είναι πολύ μεγάλο και εξακολουθεί να ταλανίζει την ευρωπαϊκή κοινότητα. Όμως τι κάνουν στην πραγματικότητα οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για την επίλυση του, αν οι ίδιες δεν είναι συνένοχες; Η καταπάτηση και καταστρατήγηση των όποιων κανονισμών αποτελεί πανάκεια. Αυτό που δεν τηρείται λοιπόν, σε κάθε περίπτωση, είναι η ευρωπαϊκή νομοθεσία. Και δη από τις ίδιες τις ευρωπαϊκές χώρες – μέλη. Πολλές χώρες απορρίπτουν τα απόβλητά τους σε τρίτες χώρες, προκειμένου να μην επιφορτισθούν περαιτέρω με αυτά στο έδαφός τους. Αυτή η τακτική βολεύει, αλλά πάνω απ’ όλα απαλλάσσει τις χώρες αυτές από δεσμεύσεις και υποχρεώσεις απέναντι στην ευρωπαϊκή νομοθεσία. Σύμφωνα με αυτήν πάντως, η καλύτερη λύση για τα απόβλητα εξακολουθεί να είναι η πρόληψη της δημιουργίας τους και η επανεισαγωγή τους στον κύκλο των προϊόντων μέσω της ανακύκλωσης των συστατικών τους στοιχείων, στις περιπτώσεις που υπάρχουν λύσεις οικολογικά και οικονομικά βιώσιμες. Εις ό,τι αφορά τη μεταφορά τους, η ΕΕ έχει καθιερώσει σύστημα παρακολούθησης και ελέγχου για κάθε διακίνηση αποβλήτων εντός των συνόρων της και με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ), του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης καθώς και τρίτες χώρες που συγκαταλέγονται μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών της σύμβασης της Βασιλείας. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο κανονισμός της ΕΕ περιλαμβάνει και άλλες γενικού χαρακτήρα διατάξεις, όπως η απαγόρευση της ανάμειξης των αποβλήτων κατά τη μεταφορά τους, η δέουσα πληροφόρηση του κοινού καθώς και η υποχρεωτική διατήρηση των εγγράφων και των πληροφοριών από τον κοινοποιούντα, την αρμόδια αρχή, τον παραλήπτη και τις εμπλεκόμενες εγκαταστάσεις. Απαγορεύονται μάλιστα αυστηρά οι εξαγωγές προς τρίτες χώρες αποβλήτων που προορίζονται για διάθεση, εξαιρουμένων των εξαγωγών προς χώρες της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) οι οποίες συγκαταλέγονται στα συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης της Βασιλείας. Απαγορεύονται επίσης οι εξαγωγές επικίνδυνων αποβλήτων προς αξιοποίηση, εξαιρουμένων των εξαγωγών προς χώρες για τις οποίες ισχύει η απόφαση του ΟΟΣΑ. Οι εισαγωγές από τρίτες χώρες αποβλήτων προς διάθεση ή αξιοποίηση απαγορεύονται, με εξαίρεση τις εισαγωγές από χώρες στις οποίες έχει εφαρμογή η απόφαση του ΟΟΣΑ, από τρίτες χώρες μέρη της σύμβασης της Βασιλείας, από χώρες που έχουν συνάψει διμερείς συμφωνίες με την Κοινότητα ή τα κράτη μέλη της, ή από άλλες περιοχές κατά τη διάρκεια κρίσεων. Αυτά όλα όμως παραμένουν σε πολλές των περιπτώσεων στα χαρτιά. Στην πράξη συμβαίνουν αυτά που συμβαίνουν. Και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν είναι άμοιρες ευθυνών.
