* Του Γεωργίου Ν. Ξενόφου
Η ανάγκη για γαλήνη και ηρεμία στη ζωή του ανθρώπου φαντάζει σήμερα πιο επιτακτική από κάθε άλλη φορά. Σ’ έναν κόσμο που ο ρυθμός και η κίνηση και ο θόρυβος είναι πια τρόπος ζωής, σ’ ένα κόσμο που όλοι και όλα τρέχουν για να προφτάσουν (τι άραγε;) για να κερδίσουν, να επενδύσουν, χάνεται η ανάγκη του ανθρώπου για λίγες στιγμές απομάκρυνσης, συγκέντρωσης, ανανεώσης και προσευχής. Η προσευχή είναι ένας τρόπος να ξεφύγει κανείς απ’ ό,τι του διαταράσσει τη γαλήνη και την ηρεμία και η προσευχή της Εκκλησίας, διά της μουσικής της, μπορεί να βοηθήσει σ’ αυτή την κατεύθυνση. Και αυτό γιατί η «ψαλμωδία είναι γαλήνη της ψυχής και χορηγός της ειρήνης, είναι προσέλκυση της βοήθειας των Αγγέλων, όπλο για τους νυχτερινούς φόβους, ανάπαυση για τους κόπους της ημέρας, είναι το αλφάβητο για τους αρχάριους, η αύξηση γι’ αυτούς που προχωρούν στην τελειότητα, φωνή της Εκκλησίας. Η ψαλμωδία είναι ο φωτισμός των ψυχών, ο αγιασμός των σωμάτων (Όσιος Εφραίμ ο Σύρος)». Δεν είναι λίγες οι φορές που κατά την ώρα της Θείας Λατρείας, διακρίνουμε δάκρυα στα μάτια των πιστών, δάκρυα κατάνυξης και ικεσίας, δάκρυα προσευχής των ανθρώπων, που, ως θυμίαμα, κατατίθενται στο θρόνο του Θεού. Είναι εκείνες οι στιγμές που οι άνθρωποι κάθε ηλικίας, κάθε κοινωνικής τάξης και μορφωτικού επιπέδου, εξισώνονται στη λειτουργική μας πραγματικότητα, συγκλονίζονται από τα τελούμενα, συνεπαίρνονται από τα ψαλλόμενα και ξεφεύγουν από τη γήινη πραγματικότητα της κούρασης και των μεριμνών, ανεβαίνοντας σε επίπεδα υπερβατικά. Αν η βυζαντινή μουσική, ως προσευχή, επιτυγχάνει τέτοιο αποτέλεσμα στις ψυχές των πιστών, αν γίνεται αιτία δακρύων, τότε είναι γνήσια, είναι αληθινή και ευλογημένη. Και ευλογημένοι είναι και οι εκφραστές της, που, εξ ονόματος του λαού, ψάλλουν και δέονται, δοξολογώντας και υμνώντας τον Κύριό μας, ιερείς και ιεροψάλτες. Αυτοί οι δύο λειτουργικοί παράγοντες της Εκκλησίας στην όλη διαδικασία της Θείας Λατρείας, εκπροσωπούν τον λαό με τα τελούμενα μεσ’ τον Ναό, καθήκον, όπως αντιλαμβάνεται κανείς, υψηλό και μέγιστο. Κυρίως οι ιεροψάλτες, που, κατ’ εξοχήν ψάλλουν στο ναό και είναι επιφορτισμένοι με την εκτέλεση των ύμνων της Εκκλησίας, πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι δεν τοποθετήθηκαν τυχαία στην κορυφαία και περίζηλη αυτή θέση, αλλά θεωρούνται μέλη αναπόσπαστα της λειτουργικής πράξης, παράγοντες της ομαλής διεξαγωγής της Θείας Λειτουργίας. Η καθαρότητα του βίου, η ευσέβεια, η υπεύθυνη τοποθέτηση απέναντι στην υψηλή αποστολή, η προσευχητική διάθεση του ίδιου του ιεροψάλτη, σε συνδυασμό με το μεράκι και την καλή του φωνή, πρέπει να είναι τα βασικά προσόντα κι εφόδια που θα τον καταστήσουν άξιο παράγοντα της Θείας Λατρείας.
Αν ο ίδιος δεν προσεύχεται και δεν βιώνει το νοηματικό ύψος και βάθος των ψαλλομένων, αν ο ίδιος δεν δακρύζει στα συγκλονιστικά τροπάρια του πάθους του Χριστού και δεν χαμογελά από αναστάσιμη ικανοποίηση και χαρά, μπροστά στον θρίαμβο του Κυρίου μας επί του θανάτου, τότε δεν είναι σε θέση να κάνει και τους πιστούς να βιώσουν τα ίδια συναισθήματα. Τότε γίνεται επιδειξίας των φωνητικών και τεχνικών του ικανοτήτων, γίνεται ένας «εκκλησιαστικός τραγουδιστής» και όχι εργαλείο προσευχής στη ζωή της Εκκλησίας. Γιατί η μουσική της Εκκλησίας είναι πρώτα και πριν απ’ όλα προσευχή κι έπειτα τέχνη.
Στο ζοφερό σκηνικό του σύγχρονου κόσμου η Εκκλησία μπορεί κι εκπληρώνει την υψηλή αποστολή της, που σχετίζεται με τη σωτηρία του ανθρώπου από τα καταστροφικά μέσα που η έμπνευσή του δημιούργησε, μέσα φθοροποιά και για τη σωματική αλλά και για την ψυχική του υγεία. Η Εκκλησία με τις λειτουργικές της τέχνες και προσευχή της καταφέρνει να επαναφέρει τον πιστό σε δρόμους ξεχασμένους και περιφρονημένους, σε δρόμους, όμως, που εγγυώνται την ομαλή του πορεία και περιδιάβαση σ’ αυτή τη ζωή, σε καταστάσεις ουράνιες και μυστηριακές. Και αυτό συμβαίνει γιατί «οι λειτουργικές τέχνες είναι ένα είδος πνευματικής «κρησάρας» απ’ όπου περνώντας οι παχυλές και σαρκικές αισθήσεις μας γίνονται πνευματικές, εξαγιάζονται και γίνονται άξιες να γευτούν τα μυστήρια της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας. Και με τα μάτια (Ορθόδοξη Βυζαντινή Αγιογραφία) και με τα αφτιά (τροπάρια της υμνογραφίας – Βυζαντινή Μουσική), αλλά και με την όσφρησή του ακόμα (μύρο, λιβάνι, κερί αγνό), ο ορθόδοξος χριστιανός αισθάνεται, με τις «αγιασμένες» πνευματικές αισθήσεις του, μια έλξη προς τα υψηλά. Κι εκεί που προσεύχεται, με «κεκαθαρμένη» τη διάνοια και την καρδιά του, νιώθει τις λειτουργικές αυτές τέχνες της Ορθοδόξου Εκκλησίας να τον αρπάζουν και να τον τραβούν τα υψηλότερα από τα «χαμαίζηλα» πράγματα του κόσμου και να του δίνουν «παρρησία» να βλέπει και να συνομιλεί πνευματικά με το Θεό και Πατέρα του. Αυτό είναι το μέγα μυστήριο στις λειτουργικές τέχνες της Εκκλησίας μας, που όποιος δεν το δοκιμάσει, δεν πρόκειται να πεισθεί, πώς είναι ασύγκριτα υψηλότερες αυτές, οι ιερές τέχνες από τις άλλες, τις κοσμικές και πώς μονάχα αυτές μπορούν, μέσα στον αγιασμένο χώρο της Εκκλησίας, να μας βοηθήσουν στο να βρούμε τη σωτηρία μας». (Π.Β. Πάσχου, «Έρως Ορθοδοξίας»), τον δρόμο τον ενδεδειγμένο της επιστροφής.
