Από τον Κώστα Γιαννούλα
Για όσους δεν το γνωρίζουν, τα τσιφλίκια, οι τσιφλικάδες και οι κολίγοι θεωρούνταν "ξένο σώμα" σε σχέση με την παραδοσιακή ελληνική μεταπελευθερωτική κοινωνία. Γι’ αυτό και δεν ευδοκίμησε το σχήμα "αφέντης" και "δουλικές τάξεις "στη νοτιότερη Ελλάδα, τη λεγόμενη και παλαιά Ελλάδα. Σ´ αυτό συνετέλεσε και η δημιουργία των εθνικών γαιών μετά την αποχώρηση των Τούρκων, που σημειωτέον υποθηκεύτηκαν το 1824 χάριν της χορήγησης των Αγγλικών δανείων για τις ανάγκες του αγώνα, οπότε και δε μπορούσε να γίνει η διανομή τους και να πέσουν σιγά-σιγά σε λίγα χέρια.
Οι πεδιάδες της Θεσσαλίας, όμως, που κάλυπταν μόνο το 1/3 της περιοχής, κυριαρχούνταν επί Τουρκοκρατίας, σχεδόν στο σύνολό τους, από τουρκικά τσιφλίκια. Όταν το 1881 έγινε η προσάρτησή της, οι διεθνείς συμφωνίες, που υπογράφτηκαν, προέβλεπαν την πλήρη προστασία του γαιοκτητικού συστήματος, οπότε οι Τούρκοι τσιφλικάδες, πριν ακόμα ολοκληρωθεί η διαδικασία της προσάρτησης, άρχισαν να πουλάνε τα κτήματά τους σε Έλληνες κεφαλαιούχους, που υπεισήλθαν έτσι στα δικαιώματα των Οθωμανών.
Οι νέοι ιδιοκτήτες ενισχυμένοι, μάλιστα, από την αντικατάσταση του Οθωμανικού νομικού καθεστώτος με το καθεστώς της πλήρους αστικής ιδιοκτησίας, που ίσχυε στην παλαιά Ελλάδα, συγκροτούσαν ήδη εξ αρχής μια ισχυρή και συμπαγή μάζα μεγαλοκτημόνων, πράγμα που αποτελεί νέο φαινόμενο στην ελληνική ιστορία.
Και για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος της αλλαγής στον τρόπο λειτουργίας του τσιφλικιού με τους νέους τσιφλικάδες, επισημαίνω ότι : επί Τουρκοκρατίας ο σουλτάνος, που ήταν απόλυτος κύριος της γης, εκχωρούσε τμήματα γης σε μπέηδες, που ήταν υποχρεωμένοι να του αποδίδουν το 10% της παραγωγής, τη δεκάτη. Κάθε μπέης-τσιφλικάς ανέθετε σε ζευγίτες-κολίγους την καλλιέργεια έκτασης ανάλογης με τον αριθμό των αροτριώντων ζώων. Του προμήθευε το σπόρο, αυτός έβαζε τη δουλειά και, αφού αφαιρούσαν τη δεκάτη, μοιράζονταν τη σοδειά. Το τσιφλίκι αυτό λεγόταν «μεσάρικο».
Πέραν τούτων, αν ο κολίγας αποκτούσε δεύτερο ζευγάρι ζώων, τότε προσλάμβανε και παραγυιό ή παρακεντέ, που τον πλήρωνε ο τσιφλικάς. Στον κολίγα επιτρεπόταν να διατηρεί μέσα στο τσιφλίκι ζώα μικρά ή μεγάλα, χωρίς να πληρώνει δικαίωμα βοσκής τους. Μπορούσε, επίσης, να κτίσει σπίτι μέσα στο τσιφλίκι και αυτό να είναι δικό του και να μεταβιβάζεται στους κληρονόμους. Μπορούσε ακόμη μέσα στο τσιφλίκι να καλλιεργεί μικρό μπαχτσέ και η έκταση αυτή θεωρούνταν δική του. Όλα αυτά και άλλα αποτελούσαν εθιμικά δικαιώματα, απαραβίαστα στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Οι νέοι τσιφλικάδες, όμως, δεν είναι απλώς μια νέα τάξη Ελλήνων μεγαλοϊδιοκτητών : μια μεγάλη τους πλειοψηφία προέρχεται απ’ τους ίδιους εκείνους κύκλους του μεγάλου παροικιακού κεφαλαίου του εξωτερικού. Οι Ζαρίφης, Ζάππας, Ζωγράφος, Σκυλίτσης, Καραπάνος, Μπαλτατζής, Συγγρός κ.ά., οι γνωστοί μεγάλοι ευεργέτες, που έδωσαν προηγουμένως αποφασιστική ώθηση στις χρηματιστηριακές και τραπεζικές δραστηριότητες, είναι οι ίδιοι που με μαζικές αγοραπωλησίες στη χρηματιστηριακή αγορά της Κωνσταντινούπολης αγόρασαν τα περισσότερα και μεγαλύτερα τσιφλίκια.
Ο Τρικούπης, μάλιστα, υποχρεώθηκε να καλύψει πλήρως την επιχείρηση των πλούσιων ομογενών για την τσιφλικοποίηση της Θεσσαλίας, τόσο από νομική και δικαστική άποψη, όσο και από άποψη οικονομικής πολιτικής. Είπε συγκεκριμένα στη Βουλή : «...εάν επιβάλωμεν την διανομήν των κτημάτων εις τους καλλιεργητάς, όπως το ζητείτε, θα εκδιώξωμεν εξ Ελλάδος το χρήμα των Ελλήνων του εξωτερικού. Αντιθέτως, οφείλομεν να προσελκύσουμεν τα κεφάλαιά τους και όχι να τους εκφοβίσωμεν... Η κατάστασις εις την Θεσσαλίαν πρέπει να παραμείνει ως έχει, διότι τούτο απαιτούν τα γενικότερα συμφέροντα της χώρας μας»
Η πολιτική αυτή είχε ως αποτέλεσμα κατά την περίοδο 1881-1896 όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις να εργασθούν με πρόγραμμα κατάπνιξης των δικαιωμάτων των κολίγων της μετατροπής τους σε δούλους και της ενίσχυσης της απολύτου κυριότητας των τσιφλικιών. Οι πάντες, κυβέρνηση- διοίκηση-δικαστήρια ανάγκασαν τους κολίγους να συντάξουν κολιγικά συμβόλαια, με τα οποία ενισχύονταν οι αυθαιρεσίες των τσιφλικιών και σταματούσαν οι προϋπάρχοντες περιορισμοί της κυριότητας των τσιφλικούχων και τα σημαντικά δικαιώματα των καλλιεργητών, που προανέφερα, οπότε η ζωή των κολίγων εξ αιτίας του αυταρχισμού και της αυθαιρεσίας των τσιφλικάδων μεταβλήθηκε κυριολεκτικά σε κόλαση. Δεν ήταν, μάλιστα, λίγοι οι κολίγοι, που νοσταλγούσαν τις παλιές καλές μέρες της σκλαβιάς στους Τούρκους παρά στους Έλληνες δυνάστες.
Έτσι εξηγείται ο θεσσαλικός αγροτικός ξεσηκωμός εναντίον των τσιφλικάδων για μοιρασιά των τσιφλικιών στους ακτήμονες κολίγους στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 20αι. με αποκορύφωμα το Κιλελέρ στις 6 Μαρτίου 1910.
(Ιστορική πηγή : Ιστορία Ελληνικού Έθνους της εκδοτικής Αθηνών)
