Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο
Δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από την απάντηση που πήρε η μικρή Virginia O’ Hanton στο ερώτημά της αν υπάρχει ο Santa Claus, από τον εκδότη της εφημερίδας New York Sun, πριν από εκατό (και πλέον) χρόνια. Φαίνεται ότι η απάντηση άρεσε ιδιαιτέρως στους αναγνώστες της εφημερίδας, αφού ανατυπωνόταν κάθε χρόνο μέχρι το 1949, όταν σταμάτησε να εκδίδεται η εφημερίδα. Και σήμερα, όμως, παραμένει στη Δύση ως ένα πολύ γνωστό πρωτοχρονιάτικο κείμενο, το οποίο μπορεί κανείς να το διαβάσει και στο internet. «...Ναι, Βιρτζίνια, ο Άγιος Βασίλης υπάρχει. Υπάρχει, όπως σίγουρα υπάρχει η αγάπη και η γενναιοδωρία και η ευλάβεια και ξέρεις ότι σ’ αγκαλιάζουν και δίνουν στη ζωή σου ομορφιά και χαρά! Αλίμονο! Πόσο ζοφερός θα ήταν ο κόσμος μας αν δεν υπήρχε ο Αϊ Βασίλης! Θα ήταν τόσο ζοφερός, όσο αν δεν υπήρχαν Βιρζίνιες. Δεν θα υπήρχε η αγνή πίστη των παιδιών, η ποίηση, η φαντασία που κάνει υποφερτή την ύπαρξή μας. Δεν θα είχαμε χαρά, παρά μόνο με τις αισθήσεις και την όραση. Το εξωτερικό φως με το οποίο η παιδικότητα γεμίζει τον κόσμο θα σβήσει...». ...Κανένας δεν βλέπει τον Αϊ-Βασίλη, αλλά αυτό δεν είναι απόδειξη ότι δεν υπάρχει... Είδες ποτέ νεράιδες να χορεύουν στα ξέφωτα; Σίγουρα όχι, αλλά αυτό δεν είναι απόδειξη ότι δεν υπάρχουν...». ...Δεν υπάρχει Αϊ Βασίλης; Δόξα τω Θεώ ζει και θα ζει για πάντα... Θα συνεχίσει να δίνει χαρά στην καρδιά των παιδιών». Το γράμμα αυτό ταιριάζει στο πνεύμα και δικών μας εορτών, ημών των Νεοελλήνων, όπως αυτό αποτυπώνεται στις σχολικές εκδηλώσεις, στις οικογενειακές εορτές, στις δηλώσεις των πολιτικών προσώπων και των καλλιτεχνών, στις αναλύσεις και στις αναφορές εγκρίτων δημοσιογράφων, στα επίκαιρα αφιερώματα των εφημερίδων, στις εκπομπές των ραδιοφώνων και της τηλεόρασης. Από τα πολλά σημεία της «απάντησης», που θα ήταν ενδιαφέρον να σχολιάσουμε, θα αρκεστούμε σ’ ένα. Ο Αϊ Βασίλης (ο Santa Claus - Άγιος Νικόλαος, για την ακρίβεια) για τους μη ορθοδόξους, όπου γης, δεν είναι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Αναγνωρίζουν, βέβαια, την ιστορικότητα του αγίου, όμως τα στοιχεία τα οποία έχουν προστεθεί είναι τόσα πολλά, που σχεδόν έχει εξαφανισθεί η ιστορικότητα του, και φυσικά και η ορθή αναφορά στο πρόσωπό του. Δεν είναι κάποιο πρόσωπο με το οποίο χρειάζεται να έρθουμε σε επικοινωνία, να ακούσουμε τις διδασκαλίες του, να μάθουμε για τη ζωή του, να διδαχθούμε από τα κατορθώματά του και τους προσωπικούς του αγώνες για την κατάκτηση της αρετής, για την επιζωγράφηση του καθ’ ομοίωση στο κατ’ εικόνα. Ο Αϊ Βασίλης, όπως και ο θεός του Δυτικού ευδαίμονος ανθρώπου, είναι ένα κατασκεύασμα του ανθρώπου, στο οποίο έχει αποδοθεί κάποιο ιστορικό όνομα. Δεν είναι ένα πρόσωπο - φορέας της άκτιστης Χάρης του Θεού, η οποία τον γέμισε με αρετές, αλλά είναι μια προσωποποίηση ορισμένων φυσικών αρετών. Το πρόσωπο ζητά από μας να εξέλθουμε από τον εαυτό μας. Η προσωποποίηση προσφέρει κάλυψη στο κλείσιμό μας. Το πρόσωπο θα ζητήσει κάτι από εμάς που πιθανόν να μας στοιχίσει, ίσως και να μας ελέγξει.
Ο Άγιος Βασίλειος του Ρωμαίικου, όπως τον περιγράφει ο Φώτης Κόντογλου, «είναι σαν καλόγερος ζητιάνος, με μια σκούφια παλιά στο κεφάλι του και τα ράσα του ήτανε τριμμένα και μπαλωμένα και τα τσαρούχια του τρύπια, κ’ είχε κ’ ένα παλιοτάγαρο αδειανό». Αυτός ο Αϊ Βασίλης γυρνούσε στα χωριά των Χριστιανών και δεν έδιδε δώρα (σαν αυτά που βγάζουν από το σακκούλι τους κάθε λογής μάγοι), παρά ζητούσε: «ποιος θα τον γιορτάσει με καθαρή καρδιά» (το τι σημαίνει «ζητούσε καθαρή καρδιά», το λένε τα γραπτά κείμενα που μας άφησε: νους συγκεντρωμένος, καθαρός, προσευχόμενος, άσκηση σώματος, εκκοπή θελήματος). Και όταν βρήκε Χριστιανό όπως τον ήθελε, όπως τον θέλει ο Θεός, τον Γιάννη τον Βλογημένο, κάθισε μαζί του και με τη φαμελιά του και τους ευλόγησε, προσφέροντας την ειρήνη και τη χαρά του Χριστού σ’ αυτούς που ήταν ήδη άξιοι της ειρήνης και προσευχήθηκε μαζί τους, με τις προσευχές της Εκκλησίας μας, και τήρησε και το έθιμο, και δεήθηκε στον Θεό. Δεν έκρινε όσους δεν φάνηκαν άξιοί του, αλλά και δε δέχθηκε να συμβάλει στη διατήρηση της «ψευδαίσθησης της αυτάρκειάς τους». Κτύπησε τις πόρτες για να τον δεχθούν, αλλ’ όμως παρουσιάστηκε, όπως παρουσιάζεται ο Κύριος της δόξης στον αιώνα τούτον της δοκιμασίας, της ετοιμασίας και της μετανοίας: «άτιμος», άδοξος, ασθενής. Δεν θέλουν οι άγιοι του Θεού να παρουσιάζονται ως χορηγοί, ως θαυματοποιοί, προκαλώντας δέος και ασφυκτική ευγνωμοσύνη. Δεν θέλουν να ξεγελάσουν τη θέλησή μας, αλλά να τη δοκιμάσουν, και τότε δίνουν τα δώρα τους: την ειρήνη και τη χαρά του Χριστού. Ο Santa Claus, η προσωποποίηση της ευδαιμονίας, του συναισθηματισμού, της ηθικολογίας, τι σχέση μπορεί να έχει με τον Άγιο Βασίλειο (ή τον Άγιο Νικόλαο, αν θέλετε); Αξίζει να αναρωτηθεί κανείς: ο Αϊ Βασίλης (ο στρουμπουλός) «δίνει τη χαρά στην καρδιά των παιδιών» ή μήπως παίρνει τη δική τους;
