Από τον Κων/νο Οικονόμου
Κύρια Ζώνη των Αστεροειδών είναι η περιοχή ανάμεσα στις τροχιές Άρη και Δία, όπου εντοπίζονται οι περισσότεροι αστεροειδείς του Ηλιακού Συστήματος. Η ζώνη (2,1 έως 3,3 AU από τον Ήλιο) περιλαμβάνει εκατοντάδες χιλιάδες αστεροειδείς, των οποίων το μέγεθος ποικίλλει από μερικές εκατοντάδες μέτρα (όπως ο Δάκτυλος) μέχρι εκατοντάδες χιλιόμετρα (όπως η Παλλάς και η Εστία). Οι αστεροειδείς σχηματίζουν ομάδες με κοινά στοιχεία τροχιάς καθώς και διάσπαρτες ζώνες με ελάχιστα σώματα (κενά Kirkwood). Το μεγαλύτερο σώμα της ζώνης είναι η Δήμητρα. Άλλοι αστεροειδείς είναι συγκεντρωμένοι στη Ζώνη Κάιπερ (Kuiper Belt). Οι αστεροειδείς, κατάλοιπα απ' το σχηματισμό του Ηλιακού Συστήματος, είναι τεράστιοι βράχοι σε τροχιά γύρω απ' τον Ήλιο. Τα μικρότερα σώματα σε περιηλιακή τροχιά ονομάζονται μετεωρίτες. Συνήθως οι μικροί αστεροειδείς έχουν ακανόνιστο σχήμα που μοιάζει με πατάτα, οι μεγαλύτεροι όμως έχουν ελλειπτικό. Σύμφωνα με τη Σύνοδο της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης (2006), οι σχεδόν σφαιρικοί αστεροειδείς ονομάζονται και νάνοι πλανήτες. Οι αστεροειδείς της Ζώνης αστεροειδών αποτελούνται κυρίως από πυριτικούς βράχους και μέταλλα. Ο αστεροειδής Δήμητρα (Ceres) αποτελεί εξαίρεση, καθώς ένα μεγάλο μέρος του είναι πάγος νερού. Όμως, οι αστεροειδείς της Ζώνης Κάιπερ αποτελούνται κυρίως από πάγους (παγωμένα αέρια). Από τα εκατομμύρια αστεροειδών του Ηλιακού Συστήματος, μέχρι τις αρχές του 2006 είχαν καταγραφεί 299.733, (118.161 επίσημα καταγεγραμμένοι).
ΘΕΣΗ - ΜΑΖΑ: Εκτός των αστεροειδών της Κύριας Ζώνης, υπάρχουν και αυτοί των σημείων Λαγκράντζ του Δία και του Άρη, την κίνηση των οποίων ακολουθούν. Τέτοιοι αστεροειδείς ονομάζονται «μέλη της Τρωικής Ομάδας». Οι δυο φυσικοί δορυφόροι του Άρη, Φόβος και Δείμος, είναι αστεροειδείς που μπήκαν σε τροχιά γύρω απ' τον πλανήτη. Κάποιοι απ' τους αστεροειδείς έχουν και οι ίδιοι μικρούς δορυφόρους. Οι αστεροειδείς της Ζώνης Κάιπερ βρίσκονται πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα, γι' αυτό και ονομάζονται Μεταποσειδώνεια Αντικείμενα. Επίσης μεταξύ της τροχιάς του Κρόνου και του Ποσειδώνα περιφέρονται αστεροειδείς οι οποίοι είναι γνωστοί ως Κένταυροι. Η συνολική μάζα των αστεροειδών της Κύριας Ζώνης δεν είναι μεγάλη. Ο μεγαλύτερος (Δήμητρα), και πρώτος που ανακαλύφθηκε, με διάμετρο περίπου χίλια χιλιόμετρα, έχει μάζα περίπου ίση με το 36% όλων των αστεροειδών της Κύριας Ζώνης, που υπολογίζεται ότι είναι γύρω στο 3-4% της μάζας της Σελήνης. Αντιθέτως, οι αστεροειδείς της Ζώνης Κάιπερ έχουν πολύ μεγαλύτερη συνολική μάζα, αλλά είναι και μεγαλύτεροι από τους μεγαλύτερους αστεροειδείς της Κύριας Ζώνης. Οι γνωστότεροι αστεροειδείς της Ζώνης Κάιπερ (νάνοι πλανήτες) είναι η Έρις και ο Πλούτων (πρώην ένατος πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος). Οι μεγαλύτεροι αστεροειδείς της Κύριας Ζώνης είναι κατά σειρά μεγέθους (σε αγκύλες η διάμετρός τους σε χλμ.): Δήμητρα (975), Εστία (578), Παλλάς (570), Υγεία (407), Έκτωρ (370) Νταβίντα (326), Ιντεράμνια (317), Ευρώπη (300), Ήρα (290), κ.τ.λ.
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ - ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ: Παλιότερα οι αστεροειδείς της Κύριας Ζώνης θεωρούνταν ότι ήταν υπολείμματα κάποιου πλανήτη που κινούνταν εκεί και που θρυμματίστηκε από κάποια τρομερή σύγκρουση. Σήμερα όμως επικρατεί η αντίθετη θεωρία, ότι δηλαδή οι αστεροειδείς ήταν υλικό για έναν μικρό πλανήτη, μεγέθους μικρότερου του Άρη, που όμως δεν σχηματίστηκε λόγω βαρυτικής επίδρασης του Δία. Πάντως, γενικά, αστεροειδείς θεωρούνται τα σώματα σε τροχιά γύρω απ' τον Ήλιο, που μια διάσταση τους (ακτίνα) είναι μεγαλύτερη από 50μ. και μικρότερη από 2.500χλμ. (σώματα με μικρότερες διαστάσεις είναι μετεωρίτες και με μεγαλύτερες πλανήτες), και η σύνθεσή τους βασίζεται κυρίως σε πυρίτιο, άνθρακα και σίδηρο (αλλιώς θα ήταν κομήτες, που αποτελούνται από «λερωμένο πάγο»). Ο όρος αστεροειδής χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά απ' τον Ουίλιαμ Χέρσελ (1802).
ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΑΣΤΕΡΟΕΙΔΩΝ: Ο πρώτος αστεροειδής και ταυτόχρονα ο μεγαλύτερος, ο Δήμητρα, ανακαλύφθηκε τυχαία την Πρωτοχρονιά του 1801 απ' τον Τζουζέπε Πιάτζι, που αρχικά νόμιζε ότι είχε ανακαλύψει καινούριο άστρο. Τα επόμενα έξι χρόνια ανακαλύφθηκαν άλλοι τρεις αστεροειδείς, (Παλλάς, Ήρα, και Εστία). Τέσσερις δεκαετίες αργότερα, ο Καρλ Λ. Χένκε ανακάλυψε δύο ακόμη (Αστραία, Ήβη), ανανεώνοντας το ενδιαφέρον της κοινότητας των αστρονόμων. Το 1891, ο Μαξ Βολφ χρησιμοποιώντας φωτογραφίες του ουρανού με μεγάλο χρόνο έκθεσης, παρατήρησε ότι το ίχνος των αστεροειδών εμφανιζόταν σαν γραμμή, σε αντίθεση με τα σταθερά άστρα. Αυτό οδήγησε σε επανάσταση στον τομέα, καθόσον ο ίδιος ανακάλυψε 248 αστεροειδείς, αριθμός ίσος με αυτούς που είχαν ανακαλυφθεί στα ενενήντα χρόνια που προηγήθηκαν. Τα τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρον για τους αστεροειδείς αναθερμάνθηκε, λόγω της ανησυχίας για πιθανή καταστροφική σύγκρουση ενός απ' αυτούς με τη Γη. Έτσι ξεκίνησε προσπάθεια για εντοπισμό, καταγραφή και υπολογισμό της τροχιάς όσο το δυνατόν περισσότερων αστεροειδών, τόσο με συσκευές σε τροχιά όσο και με τηλεσκόπια. Η έρευνα (2010) έχει χαρτογραφήσει εκατοντάδες χιλιάδες αστεροειδείς, απ' τους οποίους 600 έχουν διάμετρο πάνω από ένα χιλιόμετρο και 3.353 έχουν τροχιές που μπορούν να τους φέρουν κοντά στη Γη. Οι πρώτοι αστεροειδείς είχαν σύμβολα όπως η Γη, η Σελήνη, ο Ήλιος και οι πλανήτες. Ο Γιόχαν Ενκέ εισήγαγε περιγεγραμμένους σε κύκλους αριθμούς αντί συμβόλων, αν και η αρίθμησή του άρχιζε από την Αστραία, με τους πρώτους αστεροειδείς να συνεχίζουν να αναγνωρίζονται από τα σύμβολά τους. Αυτή η καινοτομία υιοθετήθηκε ταχύτητα από την αστρονομική κοινότητα. Έτσι, κάθε αστεροειδής του οποίου η ύπαρξη επιβεβαιώνεται παίρνει έναν αύξοντα αριθμό ανακάλυψης. Μετά την επαλήθευση της τροχιάς του, ο κωδικός του αποτελείται από τον αύξοντα σε παρένθεση ακολουθούμενο απ' τον προσωρινό αριθμό, π.χ. (3360) 1981 VA (έτος και εβδομάδα ανακάλυψης), που ήταν και ο πρώτος αστεροειδής για τον οποίο δεν χρησιμοποιήθηκε κάποιο όνομα. Στα πρώτα χρόνια της ανακάλυψής τους, οι αστεροειδείς έπαιρναν ονόματα Ελληνικών ή Ρωμαϊκών θεοτήτων, ή άλλων μυθολογικών προσώπων. Λόγω του πλήθους τους, συχνά οι αστρονόμοι δίνουν ονόματα πόλεων, τα δικά τους ονόματα, των παιδιών τους ή και κάποιου κατοικίδιου! Υπάρχουν αστεροειδείς με ονόματα παρμένα από ταινίες, σειρές, προσωπικότητες, όπως ο 13681 Monty Python, ο 9007 James Bond, ο 9777 Enterprise, ο 4147 Lennon και ο 4148 McCartney, o 5535 Annefrank, ο 6354 Vangelis κι ο 7100 Martin Luther.
ΑΣΤΕΡΟΕΙΔΕΙΣ ΚΑΙ ΓΗ: Είναι γνωστή η θεωρία ότι η εξαφάνιση των δεινοσαύρων οφείλεται στην πρόσκρουση αστεροειδούς με τη Γη. Η θεωρία επιβεβαιώνεται με την ανακάλυψη ενός τεράστιου κρατήρα που σήμερα βρίσκεται κυρίως στο βυθό του Κόλπου του Μεξικού και στη ζούγκλα της χερσονήσου του Γιουκατάν. Τέτοιες συγκρούσεις συμβαίνουν κάθε μερικές δεκάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια χρόνια. Αν κάποιος αστεροειδής έφτανε στη Γη, λόγω μεγάλου μεγέθους, δεν θα καιγόταν στην ατμόσφαιρα λόγω της τριβής, σε αντίθεση με τους μετεωρίτες, αλλά θα έφτανε στην επιφάνεια της Γης σχεδόν ακέραιος. Μία σύγκρουση με τέτοιο αντικείμενο θα επέφερε τεράστιες καταστροφές στη Γη: Αν η πρόσκρουση γινόταν στην ξηρά, το ωστικό κύμα θα κατέστρεφε τα πάντα σε ακτίνα εκατοντάδων χιλιομέτρων πυροδοτώντας πυρκαγιές και πρωτοφανείς σεισμούς. Η σκόνη και η στάχτη που θα παράγονταν κατά τη σύγκρουση, θα διασκορπίζονταν, κρύβοντας το ηλιακό φως, δημιουργώντας ένα τύπο πυρηνικού χειμώνα που θα διαρκούσε για πολλά χρόνια. Πιθανότατα, η ζωή στη Γη θα εξαφανιζόταν, τουλάχιστον κατά το μεγαλύτερο μέρος. Αν η πρόσκρουση γινόταν σε ωκεανό, τα τσουνάμι που θα προκαλούνταν, ύψους εκατοντάδων μέτρων, θα κατέστρεφαν ολοκληρωτικά πόλεις και χωριά σε βάθος δεκάδων χιλιομέτρων απ' τις ακτές. Ακόμη, η θερμότητα θα έβραζε το νερό, σκοτώνοντας τη ζωή κοντά στο μέρος της πρόσκρουσης, απελευθερώνοντας τεράστιες ποσότητες ατμών στην ατμόσφαιρα, διαταράσσοντας τελικά το παγκόσμιο κλίμα.
Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας - συγγραφέας
