Από τον Μιλτιάδη Γ. Δεληχά
Το φαινόμενο του εκφοβισμού στον εργασιακό χώρο (γνωστό και ως mobbing, bullying και harassment) προσδιορίζεται ως η ψυχολογική βία που εκδηλώνεται με επαναλαμβανόμενες αρνητικές συμπεριφορές από έναν ή περισσότερους εργαζόμενους, προϊστάμενο ή εργοδότη, στοχεύοντας στην δημιουργία εχθρικού περιβάλλοντος εργασίας και αρνητικών βιωματικών ψυχοσυναισθηματικών καταστάσεων για έναν ή περισσότερους εργαζόμενους. Οι ενέργειες εκφοβισμού και παρενόχλησης γίνονται με υψηλή συχνότητα (τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα) και για μακρά χρονική περίοδο (διάρκεια τουλάχιστον έξι μήνες).
Η εξέλιξη του εκφοβισμού πραγματοποιείται σε 4 φάσεις:
1η φάση: Καθημερινή διένεξη: Στο εργασιακό περιβάλλον επισημαίνεται μία διένεξη η οποία εκδηλώνεται διαμέσου μίας σειράς φραστικών επιθέσεων ή αστεϊσμών που απευθύνονται προς τον εργαζόμενο (θύμα) με αποτέλεσμα να δημιουργείται αρνητικά φορτισμένο κλίμα. Τέτοιου τύπου διενέξεις, οι οποίες συχνά είναι δύσκολο να επισημανθούν, αν δεν σταματήσουν, μπορούν να λειτουργήσουν ως έναυσμα της ενεργοποίησης της διαδικασίας του “mobbing” .
2η φάση: Αρχή του mobbing: Η φάση αυτή χαρακτηρίζεται από την «ωρίμανση της διένεξης» αφού οι προσβολές γίνονται συνεχείς και συστηματικές, το θύμα σταδιακά απομονώνεται ενώ παράλληλα μειώνεται η αυτοεκτίμησή του. Πολύ συχνά η φάση αυτή χαρακτηρίζεται από μία κατάσταση χρόνιου άγχους το οποίο εκδηλώνεται με ψυχοσωματικά παθολογικά συμπτώματα και το θύμα αναγκάζεται να καταφύγει σε φαρμακευτική υποστήριξη και απουσίες από την εργασία.
3η φάση: Συμμετοχή της διοίκησης: Η περίπτωση του εργαζομένου (θύματος) κινεί το ενδιαφέρον της διοίκησης η οποία ανησυχεί από τις συνεχόμενες απουσίες του και την μείωση των επιδόσεών του σε ποιοτικό και ποσοτικό επίπεδο. Ακούγοντας τις αρνητικές γνώμες που κυκλοφορούν στο εργασιακό περιβάλλον για το συγκεκριμένο άτομο, προτιμά να τοποθετηθεί με το μέρος των «διωκτών» μη δίδοντας πίστη στα παράπονα του θύματος. Στη φάση αυτή, το θύμα είναι απομονωμένο, δεν εισακούεται και τις περισσότερες φορές υπόκειται οι περιρρέουσες διαβολές συνεχίζουν να πληθαίνουν.
4η φάση: Αποκλεισμός από την αγορά εργασίας: Είναι η τελική φάση της διαδικασίας η οποία περιλαμβάνει την αποπομπή του θύματος από το εργασιακό περιβάλλον. Η παραίτηση όμως του εργαζομένου είτε αυτή είναι ηθελημένη είτε υποχρεωτική, δεν αποτελεί δυστυχώς για αυτόν την οριστική λύση των δεινών του. Οι συνέπειες της ψυχολογικής βίας που υπέστη, θα παραμείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα δημιουργώντας στο θύμα μεταβολές της συναισθηματικής του κατάστασης, υπεύθυνες για ένα φάσμα συμπεριφορών όπως: τάση για μετακίνηση σε άλλη θέση εργασίας, ενασχόληση με εργασιακές πρακτικές ήσσονος σημασίας, απέχθεια για την εργασία, μανιοκατάθλιψη, επιθετικότητα, ακόμα και τάσεις αυτοκτονίας.
Οι ενέργειες εκφοβισμού και παρενόχλησης μπορεί να είναι άμεσες (να κατευθύνονται στο ίδιο το άτομο) ή έμμεσες (να κατευθύνονται προς το εργασιακό περιβάλλον, την οικογένεια ή τους φίλους του θύματος). Στις περιπτώσεις που ο θύτης είναι η ίδια η διοίκηση της επιχείρησης, μπορεί να θεωρηθεί ως κατάχρηση εξουσίας και το mobbing μετατρέπεται σε πολιτική της επιχείρησης (στρατηγικό mobbing).
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ
Ο εκφοβισμός χαρακτηρίζεται από συμπτώματα, που μπορεί να λάβουν τη μορφή αυξημένων δυσκολιών συνεργασίας, μειωμένης αντοχής στο άγχος, σωματικής δυσφορίας, καταχρήσεων και ψυχολογικών αντιδράσεων. Επίσης, μπορεί να επιφέρει στον εργαζόμενο δυσκολίες στον ύπνο, κατάθλιψη, ανάπτυξη διαφόρων μορφών μανίας, κάποιες φορές έντονη επιθετικότητα, σωματική κόπωση ή/και τάσεις αυτοκτονίας. Η πρώτη συνέπεια του mobbing στο θύμα είναι η απώλεια της ικανότητάς του να εργαστεί και της εμπιστοσύνης στον εαυτό του. Το σημείο αυτό μπορεί να αποτελέσει την εκκίνηση ενός ανερχόμενου σπειροειδούς σχηματισμού συμπτωμάτων (όπως έντονη δυσφορία/άγχος, ευερεθιστικότητα, επιθετικότητα, κόπωση, μανιοκατάθλιψη) που μπορεί να οδηγήσει μέχρι και σε απόπειρα αυτοκτονίας. Η ένταση των συμπτωμάτων μπορεί να ενισχυθεί αν το ήδη αρνητικό εργασιακό κλίμα συνδυαστεί με ενδεχόμενο αρνητικό οικογενειακό κλίμα (διπλό mobbing). To mobbing εκτός από το γεγονός ότι επηρεάζει την ψυχοσυναισθηματική κατάσταση του θύματος μπορεί να αποτελέσει δευτερευόντως και εστία γένεσης προβληματικών καταστάσεων που αφορούν στο σύνολο των εργαζομένων της επιχείρησης. Μελέτες επισήμαναν τη μεγάλη μείωση της παραγωγικότητας στα τμήματα της επιχείρησης όπου εκδηλώθηκαν φαινόμενα mobbing, πέρα από την αύξηση του οικονομικού κόστος που επιφέρουν οι προκαλούμενες ψυχικές διαταραχές αναφορικά με την διαδικασία εντοπισμού και θεραπείας τους καθώς και ενδεχόμενης πρόωρης συνταξιοδότησης.
ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ- ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ
Σύμφωνα με την Συμφωνία–Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2007), το αυξημένο ενδιαφέρον και η κατάλληλη εκπαίδευση των εργοδοτών μπορεί να μειώσει σημαντικά την πιθανότητα βίας ή παρενόχλησης στην εργασία. Οι επιχειρήσεις οφείλουν να έχουν μια ξεκάθαρη στάση μη ανοχής απέναντι στη βία. Η στάση αυτή συμπεριλαμβάνει και τον καθορισμό διαδικασιών αντιμετώπισης τέτοιων φαινομένων, π.χ. μεσολάβηση υπεύθυνου και έμπιστου ατόμου το οποίο μπορεί να παρέχει κατάλληλες συμβουλές και βοήθεια. Μια ολοκληρωμένη στρατηγική διαχείρισης, λαμβάνοντας υπόψη την ηθική και νομική διάσταση του προβλήματος, μπορεί να υποστηριχτεί από τα παρακάτω στοιχεία:
- Η διοίκηση πρέπει να δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για τη διαφύλαξη της αξιοπρέπειας και της ατομικότητας του κάθε εργαζομένου με την καθιέρωση διαδικασιών πρόληψης και αντιμετώπισης των φαινομένων εκφοβισμού ή παρενόχλησης.
- Κάθε παράπονο πρέπει να καταγράφεται και να εξετάζεται λεπτομερώς χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση - όλα τα εμπλεκόμενα μέρη πρέπει να έχουν αμερόληπτη ακρόαση, δίκαιη αντιμετώπιση και εχεμύθεια.
- Πράξεις βίας πρέπει να οδηγούν σε πειθαρχικές ενέργειες. στις οποίες θα συμπεριλαμβάνεται μέχρι και η απόλυση.
- Στο θύμα πρέπει να παρασχεθεί βοήθεια και - εφόσον χρειαστεί - επανένταξη.
Ο Δρ. Μιλτιάδης Γ. Δεληχάς είναι μέλος-εκπρόσωπος στην ομάδα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Επιθεωρητών Εργασίας (SLIC) για τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους στην εργασία
