Πριν από λίγες ημέρες η φίλη της στήλης Αθανασία Φαναράκη μου έστειλε με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο τη μία από τις φωτογραφίες που δημοσιεύεται στο σημερινό σημείωμα. Την αλίευσε στο διαδίκτυο, εμφανίζει σε πρώτο πλάνο τον στρατιώτη Δημ. Κλάγκο από την Άρτα με προπολεμική στολή και έχει την επεξήγηση «Εν καιρώ πολέμου στη Λάρισα»[1]. Επειδή η λήψη της είχε γίνει στην πόλη μας, η φίλη Αθανασία περιέγραφε την προσωπική της αδυναμία ταυτοποίησης του χώρου που απεικόνιζε η φωτογραφία και είχε την απορία να μάθει που βρισκόταν. Παράλληλα εξέφραζε και την παράκληση να γίνει κάποια αναφορά στο ισόγειο κτίριο που έμοιαζε να είναι ταβέρνα ή καφενείο και είχε την ονομασία «Πασσαδάκια».
Οι παλιοί Λαρισαίοι από την ονομασία και μόνον προσανατολίσθηκαν. Πρόκειται για την ταβέρνα του Θανασάκη Παπαθανασίου, του γενάρχη της μεγάλης οικογένειας της Λάρισας, που ήταν γνωστός σαν «Πασσαδάκιας». Βρισκόταν στη βόρεια πλευρά της πλατείας Ταχυδρομείου (Ρήγα Φεραίου η επίσημη ονομασία της), ανάμεσα από το κτίριο του Ταχυδρομείου, το οποίο δεν αποτυπώνεται στη φωτογραφία και το διώροφο αρχοντικό του οδοντιάτρου Νικολάου Παρίση που διακρίνεται αριστερά. Το τελευταίο είχε κτισθεί γύρω στα 1930 και στέγασε σ’ αυτό την οικογενειακή του ευτυχία μετά τον γάμο του το 1933 με την Αλίκη Κρίκη.
Για να ικανοποιήσω την επιθυμία της φίλης Αθ. Φαναράκη και να πλουτίσω τις γνώσεις μου για την περιοχή προπολεμικά, συνομίλησα με το Παναγιώτη Παπαθανασίου, γνωστό έμπορο στην αγορά της πόλεώς μας, συνταξιούχο σήμερα, ο οποίος ήταν επί χρόνια ενεργό μέλος και εν συνεχεία πρόεδρος του Μουσικού Συλλόγου Λαρίσης. Ξετύλιξε το κουβάρι των πλούσιων αναμνήσεών του και μαζί με τον αδελφό του Νίκο με προμήθευσαν με φωτογραφικό και έντυπο υλικό από το οικογενειακό τους αρχείο.
Ο ιδιοκτήτης της ταβέρνας «Πασσαδάκια» Αθανάσιος Παπαθανασίου γεννήθηκε στη Λάρισα το 1906. Η μητέρα του ήταν από το Λιβάδι Ελασσόνος, λεγόταν Πηνελόπη και ήταν κόρη του ιερέα του ναού της Παναγίας στο Λιβάδι. Ο πατέρας λεγόταν Νικόλαος και ήταν ιερέας στον Άγιο Κωνσταντίνο εδώ στη Λάρισα. Στα μέσα της δεκαετίας του 1920 νυμφεύθηκε την Ευαγγελία Ζαρκαδούλα[2], με την οποία απέκτησαν πέντε τέκνα, τρία αγόρια και δύο κορίτσια, κατά σειρά τον Νίκο ελαιοχρωματιστή, την Πόπη σύζυγο του μαέστρου Θανάση Βαλακώστα, τον Παναγιώτη έμπορο, τον Πέτρο δικηγόρο και την Μαίρη σύζυγο του Κυρίδη. Το ζευγάρι έζησε στην αρχή στη Θεσσαλονίκη και ο πατέρας εργάσθηκε ως επιπλοποιός. Εκεί γεννήθηκαν και τα δύο πρώτα παιδιά τους. Το έμφυτο ταλέντο του στη μουσική τον οδήγησε να μαθητεύσει στη Θεσσαλονίκη σε έναν πρόσφυγα από τη Μικρά Ασία, ο οποίος τον δίδαξε ορθοφωνία. Γι’ αυτό και σ’ όλη του τη ζωή ήταν ένας σωστός τενόρος στις αυτοσχέδιες χορωδίες. Συγχρόνως υπήρξε και εξαιρετικός αυτοδίδακτος κιθαριστής.
Πριν το 1934 ήλθε οικογενειακώς στη Λάρισα και εργάσθηκε ως επιπλοποιός, αλλά συγχρόνως από τη μεγάλη αγάπη του στη μουσική ξεκίνησε να λειτουργεί ένα μικρό ταβερνάκι στην ανατολική πλευρά της πλατείας, δίπλα από το σημερινό εγκαταλειμμένο κτίριο του Bodyline, όπου συγκεντρώνονταν κάθε βράδυ οι φίλοι της μουσικής και του καλού κρασιού και γλεντούσαν με τραγούδια και πολυφωνικές καντάδες.Γρήγορα όμως διαπίστωσε ότι ο χώρος της ταβέρνας δεν επαρκούσε για να ικανοποιήσει την αυξανόμενη πελατεία του. Το 1938 νοίκιασε από τον Φαληρέα[3], ιδιοκτήτη του κτιρίου του Ταχυδρομείου-Τηλεγραφείου που βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Παπακυριαζή και Παναγούλη, το ισόγειο της φωτογραφίας και στο στηθαίο της στέγης ζωγράφισε την ονομασία της ταβέρνας «Πασσαδάκια». Εδώ τα γλέντια και τα τραγούδια κορυφώθηκαν, γιατί η μουσική ήταν ο έρωτας του ιδιοκτήτη του. Διάφορα μουσικά συγκροτήματα διασκέδαζαν τους θαμώνες και δεν έλλειπαν και λυρικοί τραγουδιστές. Το καλοκαίρι τοποθετούσε τραπεζάκια και στην πλατεία, ενώ η γιαγιά Πηνελόπη προετοίμαζε τα φαγητά. Σπεσιαλιτέ ήταν τα Λιβαδιώτικα κεφτεδάκια και η παλαμίδα, ψημένη σε κεραμίδα στον φούρνο του Δαρδαμανέλη, ο οποίος βρισκόταν στη σημερινή οδό Ρούσβελτ. Από τις τέσσερες εισόδους που διέθετε το κτίσμα της ταβέρνας, το ένα ήταν χωρισμένο και ο Παπαθανασίου είχε οργανώσει σ’ αυτό εργαστήριο κατασκευής κιθάρας και επισκευής μουσικών οργάνων.
Η τοπική παράδοση έχει κυκλοφορήσει διαφορετικές ερμηνείες για την επικράτηση του όρου «Πασαδάκια». Η επικρατέστερη όμως είναι ότι όταν κάποτε Θανασάκης είχε ένα πρόβλημα υγείας και νοσηλεύθηκε στο νοσοκομείο. Ογιατρός του εντυπωσιάσθηκε τόσο πολύ από την μεγάλη ψυχική δύναμη με την οποία αντιμετώπισε το πρόβλημά του, ώστε τον αποκάλεσε «Πασσά». Το παρωνύμιο αυτό μεταδόθηκε και στα παιδιά του, τα οποία ο κόσμος έκτοτε τα αποκαλούσε «πασσαδάκια».
Το 1941 ο σεισμός της 1ης Μαρτίου και οι ιταλικοί βομβαρδισμοί, κατέστρεψαν μαζί με το κτίριο του Ταχυδρομείου και την ταβέρνα. Η οικογένεια αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει τη Λάρισα και να εγκατασταθεί προσωρινά στον Πυργετό, χωρίς ωστόσο να φροντίσει να περισώσει τα σκεύη του καταστήματος, τα οποία χάθηκαν... Στον Πυργετό έστησε πάλι ταβέρνα, η οποία μέσα στα δύσκολα χρόνια της κατοχής προσπαθούσε να εξυπηρετήσει τους ντόπιους και τους Λαρισαίους που είχαν εγκαταλείψει τη Λάρισα λόγω της κατοχής. Τον Δεκέμβριο του 1944 επανέκαμψε στη Λάρισα, διόρθωσε το οίκημα και το 1946 λειτούργησε ξανά την ταβέρνα. Όμως το μαγαζίδεν κατόρθωσε να επανακτήσει την προπολεμική του αίγλη, γι’ αυτό αναγκάσθηκε να επιδοθεί με ιδιαίτερο ζήλο και στην παλιά του εργασία του επιπλοποιού και μέσω αυτής στην κατασκευή εγχόρδων και κυρίως κιθάρες. Το 1954έκλεισε οριστικά την ταβέρνα. Όμως η αγάπη του για τη μουσική διατηρήθηκε και δεν έσβησε παρά μόνον όταν έκλεισε τα μάτια του το 1974.
Επομένως γνωρίζοντας την αγάπη του γενάρχη της οικογένειας, αλλά και των παιδιών και γαμπρών του για τη μουσική, δεν πρέπει να εκπλήσσεται κανείς για την αναγνώριση που έχει κερδίσει σήμερα στο παγκόσμιο μουσικό στερέωμα η εγγονή του, η Μυρτώ Παπαθανασίου.
---------------------------------------------
[1]. Η κ. Φαναράκη αναζήτησε και βρήκε τον εγγονό του εικονιζόμενου, από τον οποίο συγκέντρωσε επιπλέον πληροφορίες.
[2]. Ο πατέρας της ήταν ιδιοκτήτης του εξοχικού κέντρου «Κιβωτός», το οποίο βρισκόταν προπολεμικά προς το τέλος του άλσους Αλκαζάρ, σε επαφή με τον κήπο Παπασταύρου. Μεταπολεμικά το κέντρο αυτό πήρε την ονομασία «Τζίμης».
[3]. Ο Ευάγγελος Φαληρέας ήταν υψηλόβαθμος αξιωματικός του Ιππικού και νυμφεύθηκε τη Δέσποινα, κόρη του εργολάβου οικοδομών Αναστασίου Οικονόμου. Κατοικούσαν στο νεοκλασικό κτίριο της οδού Μανωλάκη, το οποίο διατηρείται μέχρι σήμερα.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
