*Του Χαράλαμπου Β. Στεργιούλη
φιλολόγου-δρ. Βυζαντινής Φιλολογίας Α.Π.Θ.
Την πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου η τοπική εκκλησία εορτάζει με ιδιαίτερη λαμπρότητα τη Σύναξη των εν Λαρίση αγίων. Η εορτή της Συνάξεως των εν Λαρίση αγίων καθιερώθηκε με πρωτοβουλία του σεβ. μητροπολίτη Λαρίσης και Τυρνάβου Ιγνατίου, ενώ πλαισιώνεται από διάφορες εκδηλώσεις-μεταξύ των οποίων και η ετήσια επιστημονική ημερίδα Λαρισαϊκών Αγιολογικών Σπουδών με συμμετοχή εκλεκτών επιστημόνων από τους κλάδους της Θεολογίας, της Φιλολογίας, της Αρχαιολογίας και άλλων συναφών επιστημών.
Ανάμεσα στους τοπικούς αγίους, που εορτάζει η τοπική μας εκκλησία ιδιαίτερη θέση κατέχουν επίσκοποι που ποίμαναν την Μητρόπολη Λαρίσης, κατά τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο, και αποτέλεσαν πρότυπα αρετής αφήνοντας πίσω τους σημαντικό έργο. Κορυφαία μορφή ανάμεσά τους, πολιούχος Άγιος Αχίλλιος. Ο Άγιος Αχίλλιος, Καππαδόκης στην καταγωγή, ποίμανε την πόλη της Λάρισας στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου (324-337). Έλαβε μέρος στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (Μάϊος 325) και υπήρξε από τους πρωταγωνιστές της καταδίκης του Αρείου. Ο Μέγας Κωνσταντίνος εκτιμώντας τη συμβολή του αγίου στην καταδίκη του Αρείου τον κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη και τον τίμησε προσφέροντας δώρα για τη μητρόπολή του. Όταν επέστρεψε στην πόλη της Λάρισας, έτυχε πανηγυρικής υποδοχής από τους Λαρισαίους. Αρχιεράτευσε στην Λάρισα για σαράντα περίπου χρόνια.
Στα τέλη του 13ου αι. ανέρχεται στον επισκοπικό θρόνο της Λάρισας ο λόγιος κληρικός Θωμάς Γοριανίτης (μέσα 1264-αρχές 1273). Με προτροπή του διασκευάστηκε ο αρχικός Βίος του Αγίου Αχιλλίου, ενώ ο ίδιος συνέταξε ένα επίγραμμα στον Μανουήλ Ολόβωλο, σπουδαίο ρήτορα της Παλαιολόγειας Αναγέννησης.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1318, εκλέγεται επίσκοπος Λαρίσης ο Άγιος Κυπριανός. Υπήρξε Λαρισαίος στην καταγωγή και για μικρό χρονικό διάστημα μόνασε και στο Άγιο Όρος. Εξαιτίας της πολιτικής αστάθειας και της κοινωνικής αναταραχής των χρόνων εκείνων στην περιοχή, αναγκάστηκε να φύγει από τη Λάρισα και να εγκατασταθεί στα Τρίκαλα. Από τα Τρίκαλα ποίμανε το λαό της μητροπολιτικής του περιφέρειας ως τη κοίμησή του (τέλη 1332-αρχές 1333).
Τον Κυπριανό διαδέχθηκε ο Αντώνιος. Ο Αντώνιος υπήρξε πολυγραφότατος και τα ίδια τα έργα του αποτελούν πηγή πληροφοριών για το βίο και την πολιτεία του. Έγραψε λόγους πανηγυρικούς σε διάφορες θεομητορικές εορτές και εγκώμια μαρτύρων και αγίων (μεταξύ αυτών και ένα εγκώμιο στον προκάτοχό του Άγιο Κυπριανό). Καταγόταν από τα Τρίκαλα και εκάρη μοναχός στην Μεγίστη Λαύρα του Αγίου Όρους. Υπήρξε μάλιστα συμμοναστής του Γρηγορίου του Παλαμά και του μετέπειτα πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Φιλοθέου του Κοκκίνου. Όπως και ο προκάτοχός του Κυπριανός, έτσι και ο Αντώνιος εγκαθίσταται στα Τρίκαλα και από εκεί θα ποιμάνει την μητρόπολή του για τριάντα περίπου χρόνια, ως το 1362.
Η παράδοση να αναδεικνύονται άγιοι επίσκοποι στη Λάρισα δεν σταματά και στους μετά την Άλωση χρόνους. Το 1490 εξελέγη μητροπολίτης Λαρίσης ο Άγιος Βησσαρίωνας ο Α΄, παίρνοντας προαγωγή και μετάθεση από την επισκοπή Δημητριάδος. Για το βίο και τη δράση του δεν γνωρίζουμε πολλά.
Σύγχρονος του Αγίου Βησσαρίωνα υπήρξε ο Διονύσιος, ο επονομαζόμενος και Ελεήμων. Υπήρξε κτήτορας της Μονής του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά Μετεώρων, στην οποία αποσύρθηκε, όταν παραιτήθηκε από τον επισκοπικό θρόνο της Λάρισας (γύρω στα 1499). Στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου παρέμεινε ως τη κοίμησή του, στις 28 Μαρτίου 1510.
Τον παραιτηθέντα μητροπολίτη Διονύσιο διαδέχθηκε ο Μάρκος ο Ησυχαστής. Δεν γνωρίζουμε πολλά για το βίο και τη δράση του. Υπήρξε γέροντας και πνευματικός του Αγίου Βησσαρίωνος του Β΄. Ως μητροπολίτης Λαρίσης ποίμανε την μητρόπολή του για εικοσιπέντε περίπου χρόνια (από το 1499/1500 μέχρι τα τέλη του 1526/αρχές του 1527).
Κορυφαία προσωπικότητα ως αγίου επισκόπου Λαρίσης των μεταβυζαντινών χρόνων προβάλλει ο Βησσαρίων ο Β΄. Γεννήθηκε, κατά τα τέλη του 15ου αι, στην Πόρτα-Παναγιά των Τρικάλων. Όταν πέθανε ο γέροντας του, μητροπολίτης Λαρίσης Μάρκος, ο Βησσαρίων τον διαδέχτηκε ως επίσκοπος Λαρίσης. Ανέπτυξε σπουδαίο κοινωνικό έργο χρηματοδοτώντας και κατασκευάζοντας εκκλησίες, δρόμους και γεφύρια. Μεταξύ των ετών 1527-1534/1535 ανήγειρε και αποπεράτωσε τη Μονή του Σωτήρος Χριστού ή Δούσικου. Εκοιμήθη στις 15 Σεπτεμβρίου 1540.
Ο χορός των αγίων επισκόπων κλείνει με τον ανεψιό του Αγίου Βησσαρίωνος Νεόφυτο τον Β΄, μητροπολίτη Λαρίσης κατά τα έτη 1550-1569. Ο Νεόφυτος ο Β΄ προήχθη από επίσκοπος Σταγών σε μητροπολίτη Λαρίσης μετά την οικειοθελή παραίτηση του προκατόχου του Νεοφύτου του Α΄ (1540-1550). Θεωρείται δεύτερος κτήτωρ της Μονής Δουσίκου (προχώρησε στην κτιριακή επέκταση της Μονής και στην ανέγερση του επιβλητικού Καθολικού της).
