Από τον Κωνσταντίνο Οικονόμου
ΗΛΙΟΠΑΥΣΗ: Ηλιόσφαιρα είναι μια τεράστια δομή ελλειψοειδούς σχήματος που αποτελείται από σωματίδια του Ηλιακού αέρα και περιβάλει τον Ήλιο και τους πλανήτες του. Σε μία περιοχή που ποικίλει από 100 AU έως 200 AU βρίσκεται η περιοχή που ονομάζεται όριο κρουστικού κύματος (Termination Shock). Στο σημείο αυτό τα φορτισμένα σωματίδια του ηλιακού ανέμου επιβραδύνονται ύστερα από σύγκρουση με σωματίδια του διαστρικού χώρου. Η περιοχή πέρα από το όριο αυτό ονομάζεται ηλιοσφαιρικός κολεός. Οι αποστολές Voyager 1 και 2 έχουν περάσει σε αυτή την περιοχή. Το εξωτερικό όριο της Ηλιόσφαιρας ονομάζεται Ηλιόπαυση. Ως Ηλιόπαυση ορίζεται η περιοχή όπου τα εξερχόμενα σωματίδια του ηλιακού ανέμου και τα εισερχόμενα σωματίδια από τη μεσοαστρική περιοχή έχουν ισοδύναμη πίεση. Στη περιοχή της Ηλιόπαυσης, το 2009, ανακαλύφθηκε, σε απόσταση σχεδόν 16 δισ. χλμ. από τη Γη, μία ζώνη σωματιδίων υδρογόνου, που κάποτε ήταν φορτισμένα θετικά (μόνο πρωτόνια). Τα σωματίδια αυτά σχηματίζουν μια στενή ζώνη, που είναι δύο με τρεις φορές φωτεινότερη από οτιδήποτε άλλο στον ουρανό. Η ανακάλυψη της ζώνης υδρογόνου έγινε από την αποστολή ΙΒΕΧ.
ΝΕΦΟΣ ΤΟΥ OORT: Απώτατο όριο του Συστήματος είναι το Νέφος του Όορτ. Είναι παρόμοιο με τη Ζώνη Kuiper όσον αφορά τα σώματα που το αποτελούν, βρίσκεται όπως πολύ πιο μακριά -στις 50.000-100.000 AU και σχηματίζει σφαίρα που περικλείει το Ηλιακό Σύστημα. Από εκεί προέρχονται οι κομήτες μακράς περιόδου, [επανεμφανίζονται μετά από πολλές δεκαετίες] όπως ο Κομήτης Χάλεϋ. Έτσι, όριο του Ηλιακού Συστήματος είναι εκεί που η βαρύτητα του Ήλιου παίζει μικρότερο ρόλο από τη βαρύτητα άλλων σωμάτων, ουσιαστικά στα μισά της απόστασης μέχρι το πιο κοντινό άστρο (αν αυτό είναι ίδιας βαρυτικής σημασίας). Εναλλακτικά, το Ηλιακό Σύστημα τελειώνει εκεί που το μαγνητικό πεδίο του Γαλαξία γίνεται ισχυρότερο από το μαγνητικό πεδίο του Ηλίου, και δημιουργείται κρουστικό κύμα του λεγόμενου ηλιακού ανέμου (Ηλιόπαυση).
ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ: Το ηλιακό σύστημα δημιουργήθηκε από την κατάρρευση ενός τεράστιου μοριακού νέφους πριν από 4,568 δις έτη. Το αρχικό νέφος είχε διαστάσεις ετών φωτός και δημιούργησε πολλά άστρα. Καθώς η περιοχή που θα γινόταν το ηλιακό σύστημα, γνωστή ως προηλιακό νέφος, κατέρρευσε, η διατήρηση της στροφορμής [ορμής περιδίνισης] το ανάγκασε να περιστραφεί ταχύτερα. Το κέντρο στο οποίο συγκεντρώθηκε η περισσότερη μάζα γινόταν όλο και θερμότερο από το δίσκο, ο οποίος το περιέβαλλε. Καθώς το συρρικνώμενο νεφέλωμα περιστρεφόταν, σχηματίστηκε ένας τεράστιος δίσκος διαμέτρου 200 AU με ένα καυτό άστρο στο κέντρο. Οι πλανήτες σχηματίστηκαν από συσσώρευση υλικού από αυτό το δίσκο. Στα επόμενα 50 εκατομ. χρόνια, οι συνθήκες στον Ήλιο επέτρεψαν την έναρξη μιας πυρηνικής σύντηξης [συγχώνευση πυρήνων από φυσικά στοιχεία του Ηλίου] στον πυρήνα του. Δέκα δισεκατομμύρια χρόνια μετά την πρώτη εμφάνιση του Ηλίου το άστρο μας θα εξελιχθεί σε αυτό που λέει η Αστρονομία "ερυθρό γίγαντα". Αυτό αναμένεται να συμβεί σε περίπου 4,5-5 δισεκατομμύρια χρόνια και θα σημάνει την αρχή του τέλους του ηλιακού συστήματός μας και της ζωής!
ΕΡΕΥΝΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ: Τις τελευταίες δεκαετίες, με τη βοήθεια των διαστημοσυσκευών, έχουν εξερευνηθεί όλοι οι πλανήτες και σχεδόν 60 από τους φυσικούς δορυφόρους τους. Χάρη σ' αυτές τις απίστευτες εξερευνητικές αποστολές, πολλά προβλήματα που απασχολούσαν την επιστήμη περί σύστασης και προέλευσης των πλανητών έχουν ήδη διευκρινιστεί. Εν έτει 2013 οι επιστήμονες θεωρούν πως έχει αποκαλυφθεί μια μεγάλη ποικιλία χαρακτηριστικών που αποδεικνύουν τη βίαιη εξέλιξη του Ηλιακού συστήματος από τα αρχικά στάδια της δημιουργίας του και ιδίως κατά τις συγκρούσεις του με αστεροειδείς. Οι διαστημικές εξερευνήσεις στα τελευταία 40 χρόνια παρουσίασαν δεκάδες νέους κόσμους, με τρομακτικές καταιγίδες, δηλητηριώδεις ατμόσφαιρες, πολλαπλά φεγγάρια κ.λπ. Κόσμοι τελείως διαφορετικοί με μόνο ένα κοινό σημείο, τον Ήλιο το άστρο στο οποίο "υπακούν" όλοι αυτοί.
ΜΕΓΙΣΤΑ ΜΕΓΕΘΗ ["ΡΕΚΟΡ"]: Μια εξαιρετική μελέτη του διευθυντή του Ευγενίδειου Πλανηταρίου, Δ. Σιμοπούλου κατηγοριοποιεί διάφορα μεγέθη του Ηλιακού συστήματος. Μέσα από τη μελέτη αυτή, καθώς και από πληροφορίες που παίρνουμε από διάφορους διαδικτυακούς τόπους (ΝΑΣΑ, κ.ά.) πληροφορούμαστε πως: Η μακρύτερη οροσειρά του Ηλιακού συστήματος βρίσκεται στη Σελήνη, (μήκος 1.500 χλμ). Το ψηλότερο όρος είναι ο Όλυμπος του πλανήτη Άρη. Έχει ύψος 25 χιλιόμετρα, τριπλάσιο των Ιμαλαϊων! Αν ο Όλυμπος του Άρη βρισκόταν στη Γη η βάση του θα κάλυπτε ηπειρωτική Ελλάδα και Αιγαίο μαζί. Η μακρύτερη χαράδρα βρίσκεται επίσης στον Άρη (Μάρινερ, 4.500 χλμ). Αν βρισκόταν στη Γη θα εκτεινόταν από την Πορτογαλία μέχρι τα Ουράλια. Η μεγαλύτερη επιφανειακή θερμοκρασία παρατηρείται στην Αφροδίτη (480 βαθμοί Κελσίου). Στον αντίποδα, τη χαμηλότερη θερμοκρασία παρουσιάζει ο Τρίτων, δορυφόρος του Ποσειδώνα, με θερμοκρασία 235 βαθμούς Κελσίου υπό του μηδενός. Η μεγαλύτερη διαφορά θερμοκρασίας είναι αυτή που παρατηρείται στον Ερμή, όπου η μέγιστη φτάνει στους 427 β. Κελσίου και η μικρότερη στους μείον 183 β.! Συνολική διαφορά, μεγαλύτερη από 600 βαθμούς! Οι ισχυρότεροι άνεμοι στο Ηλιακό Σύστημα είναι αυτοί που συμβαίνουν στον Ποσειδώνα, των οποίων η ταχύτητα φτάνει τα 2.200 χλμ. την ώρα. Μεγαλύτερος πλανήτης είναι ο Δίας, στο εσωτερικό του οποίου θα ... χωρούσαν όλοι οι άλλοι πλανήτες με τους δορυφόρους τους. Ο Δίας έχει όγκο 1320 φορές τον όγκο της Γης και μάζα 318 φορές τη γήινη μάζα. Αντίθετα ο μικρότερος πλανήτης είναι ο Ερμής. Μεγαλύτερος δορυφόρος είναι ο Γανυμήδης του Δία, που είναι μεγαλύτερος κι απ' τον Ερμή. Ο Κρόνος έχει τους περισσότερους δακτυλίους περιφερόμενων υλικών (10.000), που τον περικλείουν. Έχουν διάμετρο περί τα 1400 μέτρα και ελάχιστο πάχος (μόλις 5 χιλιοστών). Ο Δίας έχει τους περισσότερους δορυφόρους [63], ενώ ο Κρόνος 62 κι ο Ουρανός 27. [Τα στοιχεία αυτά είναι του 2013. Πριν 10 χρόνια οι αστρονόμοι γνώριζαν λιγότερους δορυφόρους]. Η μεγαλύτερη μέρα, δηλαδή η διάρκεια της περιστροφής του πλανήτη γύρω από τον άξονά του, φτάνει τις 243 γήινες μέρες! Έτσι, η μέρα στην Αφροδίτη κρατάει 8 γήινους μήνες! Αντίθετα τη μικρότερη μέρα έχει ο "ωκύπους" Δίας, που ολοκληρώνει τη δική του, δίκην σβούρας περιστροφή του μόλις σε 9 ώρες και 50 λεπτά, του γήινου χρόνου! [Δηλαδή, ο γήινος μήνας στον Δία, θα διαρκούσε 75 ημέρες! Πάντως αν θέλαμε να σβήσουμε κεράκια τούρτας γενεθλίων στον πλανήτη Ποσειδώνα, δε θα προλαβαίναμε να σβήσουμε ούτε ένα! Ο λόγος: η περιφορά του Ποσειδώνα γύρω από τον ήλιο (έτος) διαρκεί 164,8 γήινα έτη! Αντίθετα τη μικρότερη διάρκεια περιστροφής περί τον Ήλιο, το μικρότερο δηλαδή έτος, κατέχει ο γειτονικός μας Ερμής που ολοκληρώνει αυτό σε 87,97 γήινες ημέρες. Κι αυτό γιατί ο πλανήτης βρίσκεται πολύ κοντά στον ήλιο. Μεγαλύτερος αστεροειδής του Ηλιακού Συστήματος είναι η Δήμητρα, που βρίσκεται ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία [διάμετρος 940 χλμ.]. Μάλιστα είναι και ο πρώτος αστεροειδής που ανακαλύφθηκε [Πρωτοχρονιά του 1801]. Τέλος ο κομήτης με τη συντομότερη περίοδο εμφάνισης είναι ο Ένκε, που ανακαλύφθηκε το 1786 [επισκέπτεται το Ηλιακό Σύστημα κάθε 3 έτη και τέσσερις μήνες]. Επιλέξαμε τα σημαντικότερα κατά τη γνώμη μας "ρεκόρ", ελπίζοντας να κινήσει το ενδιαφέρον σε ερασιτέχνες ερευνητές να ανακαλύψουν και άλλες τέτοιες πρωτιές!
Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας - συγγραφέας
* Στο επόμενο άρθρο μας, την επόμενη Δευτέρα, θα ασχοληθούμε με τον πλανήτη Ερμή.
www.scribd.com/oikonomoukon
