Του Αποστόλου Ποντίκα, δασκάλου, θεολόγου, φιλολόγου, πτυχ. Πολιτικών Επιστημών, επιτ. σχολικού συμβούλου.
To τελευταίο διάστημα, με αφορμή την απόφαση της κυβέρνησης να καταργηθεί μερικώς η αργία της Κυριακής και να είναι ανοιχτά τα εμπορικά καταστήματα της χώρας, έχουν δημιουργηθεί σοβαρές αντιδράσεις από τους εργαζόμενους και τους εμπορικούς συλλόγους της χώρας μας. Στο παρόν σύντομο άρθρο μας, θα εξετάσουμε από εκκλησιαστικής και κοινωνιολογικής άποψης το νόημα και το περιεχόμενο της Κυριακής.
Στην εκκλησιαστική ιστορία η Κυριακή είναι μια από τις πρώτες χριστιανικές γιορτές, οι οποίες τέθηκαν σε αναλογία και αντίθεση με τις Ιουδαϊκές γιορτές. Από τους Αποστολικούς χρόνους, η Κυριακή ήταν η κατεξοχήν χριστιανική γιορτή προς τιμή και λατρεία του Αναστημένου την ημέρα εκείνη Χριστού, σε αντιδιαστολή με το ιουδαϊκό Σάββατο. Η γιορτή μπήκε στη ζωή των πρώτων χριστιανών από τις αρχές της δευτέρας εκατονταετηρίδας, αντί για το Ιουδαϊκό Σάββατο. Αρχικά ονομαζόταν με το συνηθισμένο της ημέρας εκείνης εβραϊκό όνομα: «η μια των Σαββάτων», δηλαδή, η πρώτη ημέρα της εβδομάδας. Εξάλλου, σύμφωνα με τις Πράξεις (20,7), αναφέρεται με τον ιουδαϊκό χαρακτηρισμό της «εν δε τη μια των Σαββάτων συνηγμένων υμών».
Ο όρος Κυριακή απαντάται για πρώτη φορά στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, Αποκ, 1, 10), ως εξής: «εγενόμην εν πνεύματι εν τη Κυριακή ημέρα, και ήκουσα φωνήν οπίσω μεγάλην ως σάλπιγγος», δηλαδή, «Ήρθα σε έκταση και άμεση επικοινωνία με το Πνεύμα του Θεού κατά την Κυριακή ημέρα και άκουσα από πίσω μου φωνή μεγάλη και δυνατή σαν σάλπιγγα». Αλλά, όμως, ορισμένοι χριστιανοί που προερχόταν από τους ιουδαίους γιόρταζαν και τιμούσαν το ίδιο το Σάββατο με την Κυριακή.
Ο αποστολικός πατέρας Ιγνάτιος Θεοφόρος, στην επιστολή του προς Μαγνησίους, υπεραμύνθηκε την αποδέσμευση του χριστιανισμού από το εβραϊκό Σάββατο, και εκφράζει την προτίμησή του προς την Κυριακή. Επίσης ο συγγραφέας της επιστολής του Βαρνάβα, καλεί την Κυριακή ως «ημέρα ογδόη», δηλαδή, ημέρα ανάστασης του Κυρίου, όπου «άρχισε η νέα δημιουργία, η Καινή κτίσις εν Χριστώ» . Η Κυριακή ήταν αφιερωμένη στη θεία λατρεία και όπως, μας πληροφορεί ο Ιουστίνος, ετελείτο η θεία ευχαριστία, καθώς και η κοινή εστίαση. Ήταν ημέρα ιερή και ο χαρακτήρας της αυτός διατηρείται ως σήμερα. Στον όρθρο της Κυριακής διαβάζεται εκ περιτροπής μια από τις έντεκα αναστάσιμες περικοπές των αγίων ευαγγελίων (Εωθινό) και ψάλλονται αναστάσιμα τροπάρια. Η Κυριακή έχει και Εσχατολογικό χαρακτήρα, γιατί θεωρείται ημέρα αναμονής της Β’ Παρουσίας του Χριστού και της συντέλειας του κόσμου.
Βέβαια, η Κυριακή καλούνταν από τους χριστιανούς και ως ημέρα του Ηλίου, αφιερωμένη στο Χριστό, τον ήλιο της δικαιοσύνης: «Τη ηλίου λεγομένη ημέρα πάντων κατά πόλεις ή αγρούς μενόντων επί τω αυτώ συνέλευσις γίνεται και τα απομνημονεύματα των αποστόλων ή τα συγγράμματα των αποστόλων ή τα συγγράμματα των προφητών αναγιγνώσκεται, μέχρις εγχωρεί» (Ιουστ. Απολογία. Α’, 67, 3-5). Με την πάροδο του χρόνου η εκκλησία με κανόνες όρισε την Κυριακή, ως ημέρα αργίας, ανάπαυσης και προσευχής. Ο Μ. Κωνσταντίνος εξέδωσε νόμους, κατά τους οποίους οι χριστιανοί στρατιώτες υποχρεούνταν να αναπαύονται την Κυριακή και να πηγαίνουν στις εκκλησίες για την τέλεση της λατρείας, ενώ οι εθνικοί να μην ασκούνται στα όπλα, αλλά να μένουν στους στρατώνες. Εξάλλου, ο Κωνσταντίνος θέσπισε την αργία των δικαστηρίων την ημέρα της Κυριακής. Επίσης ο Μ. Θεοδόσιος απαγόρευσε την Κυριακή να τελούνται αγώνες θεαματικές, ενώ ο Μικρός Θεοδόσιος, μετέφερε τη γιορτή των γενεθλίων του αυτοκράτορα σε άλλη ημέρα, αντί της Κυριακής.
Η εκκλησία μας, θεωρώντας την Κυριακή ημέρα χαράς την εξαίρεσε από τη νηστεία, ενώ μόνο οι αιρετικοί νήστευαν, όπως οι λεγόμενοι Ευσταθιανοί. Σύμφωνα με τα όσα γράφει ο Ειρηναίος, δεν άρμοζε στους χριστιανούς η γονυκλισία την Κυριακή, διότι «το εν τη Κυριακή μη κλίνειν το γόνυ σύμβολον εστί της αναστάσεως, δι’ης τη του Χριστού χάριν ηλευθερώθημεν». Εξάλλου, και για το ίδιο θέμα η Α’ Οικουμενική Σύνοδος της Νίκαιας, θέσπισε να μη προσεύχονται οι χριστιανοί τις Κυριακές και τις ημέρες από το Πάσχα μέχρι την Πεντηκοστή, κλίνοντες το γόνυ, αλλά να στέκονται όρθιοι και να προσεύχονται.
Η Κυριακή, πέρα από τον εκκλησιαστικό και θεολογικό χαρακτήρα έχει και μεγάλη κοινωνική σημασία, αφού αποτέλεσε σπουδαίο εκπολιτιστικό παράγοντα των νεοτέρων κοινωνιών. Στα βυζαντινά χρόνια πρώτος αυτοκράτορας που νοημάτισε την ημέρα αυτή και της έδωσε παράλληλα και κοινωνικό χαρακτήρα, ήταν ο Μ. Κωνσταντίνος. Το 321, ο Κωνσταντίνος εξέδωσε το πρώτο σχετικό Νόμο που είχε χαρακτήρα Αργίας την Κυριακή. Έτσι, σύμφωνα με το νόμο αυτό απαγορευόταν την Κυριακή να γίνονται βιοτικά έργα και μόνο οι αγρότες μπορούσαν να κάνουν αγροτικές εργασίες, αν βέβαια, υπήρχε ανάγκη. Το παράδειγμα αυτό του Κωνσταντίνου συνέχισαν και άλλοι αυτοκράτορες, με αποτέλεσμα η Κυριακή να καθιερωθεί ημέρα, καθολικής αργίας.
Στα βυζαντινά χρόνια η ημέρα αυτή ήταν αφιερωμένη στην αγαθοεργία των ανθρώπων, ημέρα ευεργεσιών για τον κόσμο. Εξάλλου, την ημέρα αυτή απαγορευόταν οι βαριές εργασίες, δικαστικές εκτελέσεις, εκτός από την απελευθέρωση των δούλων. Ο ιστορικός Ευσέβιος μας πληροφορεί ότι με διάταγμα ο Μ. Κωνσταντίνος απαγόρευε στους στρατιωτικούς και στρατιώτες να κάνουν γυμνάσια και ασκήσεις την ημέρα αυτή, εκτός και αν υπήρχε εχθρικός κίνδυνος.
Ο θεσμός της Κυριακής γενικεύθηκε στη συνέχεια σε όλες τις κοινωνίες, ως ημέρα αργίας. Η Κυριακή ανάπαυση, υπήρξε από τα πρώτα μέτρα προστασίας που πάρθηκαν για τους εργαζόμενους και καθιερώθηκε σε όλες τις νομοθεσίες των πολιτισμένων χωρών. Στη συνθήκη των Βερσαλιών περιλαμβάνεται μεταξύ των κατευθυντηρίων γραμμών της Διεθνούς οργάνωσης εργασίας και η παραδοχή εβδομαδιαίας ανάπαυσης, τουλάχιστον 24 ώρες, που πρέπει να είναι η ημέρα Κυριακή.
Επίσης, στη Γενεύη συνήλθε η Διεθνής Διάσκεψη Εργασίας και ψήφισε σχέδιο σύμβασης για την εφαρμογή της εβδομαδιαίας ανάπαυσης, η οποία αφορούσε κυρίως τα εμπορικά καταστήματα. Η σύμβαση αυτή καθόριζε ότι όλο το προσωπικό που απασχολείται σε βιομηχανικά καταστήματα, δημόσια ή ιδιωτικά ή και σε παραρτήματα αυτών, δικαιούται μέσα στις εργάσιμες ημέρες και μια ημέρα ανάπαυση. Η αργία αυτή εκτός από την Κυριακή, μπορεί να συμπίπτει και με άλλη ημέρα, σύμφωνα με τις καθιερωμένες ημέρες από την παράδοση ή τα έθιμα του κάθε τόπου.
Στην Ελλάδα, η Σύμβαση αυτή της Γενεύης καθιερώθηκε το πρώτο με το νόμο 2290, ενώ το ζήτημα της Κυριακής αργίας άρχισε να ρυθμίζεται με νόμο της 3ης Δεκεμβρίου 1909, ενώ με διάταγμα της 8ης Μαρτίου 1930, άρχισε η ισχύ, Περί κωδικοποιήσεως των νόμων της ανάπαυσης της Κυριακής. Έτσι, «Τις Κυριακές απαγορεύεται ακόμα και στους οπαδούς κάθε θρησκείας, η κάθε βιομηχανική, βιοτεχνική και εμπορική εργασία. Τα καταστήματα την Κυριακή έχουν κλειστές τις θύρες και απαγορεύεται κάθε απασχόληση. Αλλά, όμως, διάφορες ανάγκες που είναι συνυφασμένες με την εκδήλωση της φυσικής και κοινωνικής ζωής των ανθρώπων, όπως, ανάγκες ψυχαγωγίας, συγκοινωνιών, διατροφής, κ.λπ., μπορούν να γίνουν εργασίες την Κυριακή και το προσωπικό μπορεί να αναπαυτεί μια άλλη ημέρα.
Γενικότερα στην Ελλάδα η αργία της Κυριακής αποτελεί θεσμό, που εφαρμόζεται στις δημόσιες υπηρεσίες, στον ιδιωτικό τομέα, στο χώρο της εκπαίδευσης, κ.λπ. Έτσι, οι εργαζόμενοι προστατεύονται από τη νομοθεσία για την αργία της Κυριακής, με σκοπό να αναπαυτούν σωματικά και πνευματικά από τον καθημερινό τους μόχθο. Η ημέρα που συγκεντρώνει το στοιχείο της ανάπαυσης των εργαζομένων είναι η Κυριακή, διότι συνηγορούν λόγοι θρησκευτικοί, πατροπαράδοτων συνηθειών και τοπικών παραδόσεων.
