Του Αποστόλου Ποντίκα, Δασκάλου, Θεολόγου, Φιλολόγου, πτυχ, Πολιτικών Επιστημών, επιτ Σχολικού Συμβούλου
Ο μήνας Μάϊος, είναι ο 5ος μήνας στο Γρηγοριανό Νέο Ημερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Προέρχεται από τον αντίστοιχο μήνα του Ημερολογίου της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, που στα Λατινικά, λέγεται Μaius. Η ονομασία του οφείλεται μάλλον στην αρχαία θεά Μαία, μητέρα του θεού Ερμή. Η πρώτη ημέρα του Μαΐου, είναι αργία, αλλά, όμως, για το εργατικό κίνημα είναι ημέρα απεργίας και θεωρείται Παγκόσμια ημέρα των εργατών, όπου τιμώνται οι αγώνες των εργαζομένων.
Είναι γιορτή, σε ανάμνηση της εξέγερσης των εργατών στο Σικάγο την 1η Μαΐου του 1886. Στην Ελλάδα, η πρώτη συγκέντρωση έγινε το 1892 από το σύλλογο Καλλέργη και το 1893, γιορτάστηκε για πρώτη φορά στις στήλες του Ολυμπίου Διός. Επίσης το 1894, γιορτάστηκε στα Προπύλαια, όπου οι συγκεντρωμένοι εργάτες αποφάσισαν με ψήφισμα να κλείνουν τα καταστήματα την Κυριακή, να απονέμεται σύνταξη στους ανίκανους να εργασθούν, να καταργηθεί η προσωποκράτηση για χρέη, να καταργηθεί η θανατική ποινή και οι εργάτες να δουλεύουν οκτάωρο.
Βέβαια, το 1936, έγινε και η εξέγερση των καπνεργατών και από το περιστατικό αυτό μετέπειτα, ο Γ Ρίτσος, εμπνεύσθηκε και έγραψε τον ΕΠΙΤΑΦΙΟ. Ο Μάιος είναι γεμάτος από έθιμα, δοξασίες και προλήψεις και ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς έχει τις ρίζες στις αρχαίες παγανιστικές τελετές. Είναι η μόνη ελληνική γιορτή που δεν έχει θρησκευτικό χαρακτήρα. Ο Μάιος χαρακτηρίζεται μήνας των ανθέων, της αναγέννησης, της βλάστησης της φύσης και για το λόγο αυτό ο λαός μας τον ονομάζει, ΚΑΛΟΜΗΜΆ-ΠΡΑΣΙΝΟ-ΛΟΥΛΟΥΔΑ. Επίσης, ονομάζεται και ΠΕΝΤΟΔΕΙΛΙΝΟΣ, γιατί η ημέρα αυτή είναι μεγάλη και οι άνθρωποι τρώνε πέντε φορές την ημέρα, ως το δειλινό που θεωρείται και δείπνος.
Άλλωστε, οι στίχοι « Μάη με τα λουλούδια, με χαρές και τραγούδια, δικαιολογούν την ανθοφορία του.» Ο λαός μας, εκφράζει μια κατάρα ή και απευχή, λέγοντας : «Το Μάη, η ώρα να σε βρει ή και η απευχή, να μη σε βρει η κακιά ώρα του Μάη». Η αντίληψη ότι ο μήνας έχει μαγικά και κακά στοιχεία στηρίζεται στις Ρωμαϊκές γιορτές που τελούνταν προς τιμή των νεκρών, τα λεγόμενα Ροζάρια ή Λεμούρια.. Ο φόβος των νεκρών το Μάϊο, είναι έντονος για τους ανθρώπους, με αποτέλεσμα να αποφεύγονται διάφορες εκδηλώσεις, όπως, Γάμοι, Βαφτίσεις, « Το Μάη, μήτε δέντρο να φυτέψεις, μήτε παιδί να παντρέψεις»
Η πιο χειρότερη ημέρα είναι, η 3η Μαϊου, γιορτή της Αγίας Μαύρας και θεωρείται αποφράδα ημέρα, όπως, φυσικά και η 29η, ημέρα πτώσης της Βασιλεύουσας. Η αγία Μαύρα και ο σύζυγός της Τιμόθεος, γεννήθηκαν στην Θηβαϊδα της Αιγύπτου και μαρτύρησαν επί Διοκλητιανού το 300, μ.Χ. Ίσως το όνομά της που θυμίζει το δυσοίωνο μαύρο χρώμα να είναι αιτία για το φόβο των ανθρώπων. Οι άνθρωποι δεν κάνουν δουλειές, ούτε οι γυναίκες πιάνουν στο χέρι βελόνι, γιατί θα βγάλουν στο πρόσωπο μαύρα σπυράκια. Ούτε, πλένουν ρούχα γιατί το νερό θα μαυρίσει. Οι αγρότες δεν κάνουν την ημέρα αυτή εργασίες γιατί θα προκύψουν πολλά άσχημα στη ζωή τους και στην παραγωγή. Με ευλάβεια τηρούσαν οι άνθρωποι τη γιορτή του Αγίου Ι Θεολόγου, 8 Μαΐου, την οποία λένε Χαλαζά ή Βροχάρη, γιατί πέφτει χαλάζι και βροχή.
Οι περισσότερες αντιλήψεις του λαού μας, συμπυκνώνονται την ημέρα της Πρωτομαγιάς. Κέντρο όλων των στοιχείων της Πρωτομαγιάς, είναι η ανθρώπινη χαρά, με την άνοιξη, τη λατρεία της φύσης, με τις μαγικές ενέργειες για την τελείωση της και τη μετάληψη από τις ίδιες τις φυσικές δυνάμεις που ζωοποιούν και συντηρούν τον άνθρωπο. Η σχέση αυτή του ανθρώπου με τη φύση, δημιούργησε συνήθειες και τελετές. Τα κυλίσματα των ανθρώπων στα χορτάρια, το πλύσιμο του προσώπου με τη μαγιάτικη δροσιά, το χτύπημα του σώματος με χλωρά κλαδιά, επιβεβαιώνουν την άμεση σχέση ανθρώπων με τη φύση. Απότοκο των δοξασιών αυτών είναι και το Μαγιάτικο στεφάνι, το οποίο κρεμούν στο σπίτι.
Στην περιοχή του Έβρου, όπου υπηρετούσα το 1981, σε σχολείο, παρακολούθησα την ημέρα αυτή τη διαδικασία πλεξίματος στεφανιού. Το πρωί της Πρωτομαγιάς, ομάδες αγοριών και κοριτσιών, ξεχύνονται στο δάσος και προπαντός στις ρεματιές, όπου υπάρχουν λυγαριές και ιτιές. Μαζεύουν αγριολούλουδα, κόβουν βέργες λυγαριάς ή ιτιάς και πλέκουν το Μαγιάτικο στεφάνι.. Μέσα στην πολυχρωμία των λουλουδιών, τοποθετούν ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για την εξουδετέρωση του εχθρού, ένα πορτοκάλι για να φέρει τη νύφη ή το γαμπρό και ένα ρόδι για την καλομηνιά του σπιτιού. Μετά αρχίζουν να τραγουδούν και να χορεύουν, ενώ μαζί τους παίρνουν και το σπιτικό και κολατσιό.
Γυρίζοντας στο σπίτι κρεμούν το στεφάνι στην εξώπορτα λέγοντας: «Έξω, ψύλλοι και κοριοί, θεριά και βλαπτικοί, μέσα πλούτος και χαρά, μαζί κι η κυρά Παναγιά». Οι ομαδικές πράξεις των ανθρώπων ενισχύουν την ημέρα της Πρωτομαγιάς την εξατομικευμένη ενέργεια προσώπων, που αποσκοπούν σε ένα σκοπό, την αποφυγή κάθε κακού.
Στο θεσσαλικό Πήλιο, υπήρχε ένα ζωντανό όμορφο έθιμο, οι «ΟΙ ΜΑΗΔΕΣ». Συγκεκριμένα, το Μάιο, υποδυόταν και τον ενσάρκωνε ένα παιδί, το Μαγιόπουλο, το οποίο ήταν στολισμένο με πολλά λουλούδια και το συνόδευαν προσωπιδοφόροι, Μάηδες, με όργανα και με ποικίλα τραγούδια Η ομάδα των μεταμφιεσμένων Μάηδων, έδινε μια παράσταση στην Πορταριά, που περιλάμβανε μιμικές εκφράσεις και μικρές τελετουργικές κινήσεις. Έτσι, γινόταν μια μιμική παράσταση για το θάνατο και την ανάσταση, που συμβολίζει τη φύση μέσα στον ενιαύσιο κύκλο της. Το παρόν έθιμο απαντάται και σε άλλες περιοχές, με τη διαφορά ότι το Μαγιόπουλο το συντροφεύουν γέροντες φουστανελάδες, που γινόταν κυρίως στα χρόνια της σκλαβιάς και δείχνει τον πόθο των Ελλήνων για λευτεριά.
Τα έθιμα τόσο της Πρωτομαγιάς, όσο και γενικότερα του μήνα Μάη, συνδέονται παρετυμολογικά με τα μάγια. Έτσι, ο λαός μας πιστεύει ότι όποιος γεννηθεί μήνα Μάη, δεν φοβάται τα μάγια, γιατί προφυλάσσεται από τη δαιμονική αυτή πράξη.. Μολαταύτα, όμως, υπήρχε και η φροντίδα των ανθρώπων αποφυγής των μαγιών, και για το λόγο αυτό έβαφαν τα παιδιά με κατράμι ή μαύρη μπογιά πάνω στα φρύδια και έκαναν σταυρό στην πόρτα του σπιτιού (Δ Μακεδονία, περιοχή Ελασσόνας και Κρήτης). Σε ορισμένα νησιά προτού βγουν στην εξοχή το πρωί της Πρωτομαγιάς, έτρωγαν την Κρασοψυχία, που ήταν ένα ειδικό ψωμί, το οποίο έκαναν με ζυμάρι της Λαμπρής και το βουτούσαν μέσα σε ένα κρασοπότηρο. Πίστευαν ότι έτσι θα φύγουν τα μάγια και δε θα τους πιάσουν. Αλλού, πάλι, ετοίμαζαν την Κρασοπαπάρα, δηλαδή, μέσα σε γλυκό κόκκινο κρασί, το λεγόμενο Μαγιοκούλουρο, έτριβαν ψωμί και έτρωγαν την παπάρα, πιστεύοντας ότι θα αποτραπούν τα μάγια. Στην Ελασσόνα την πρώτη του μήνα οι κάτοικοι γιόρταζαν τον Κλήδονα, έθιμο που σχεδόν χάθηκε στα κατοπινά χρόνια. Ένα έθιμο της Πρωτομαγιάς με ευρεία απήχηση στον Ελλαδικό χώρο ήταν το Μαγιόξυλο, το οποίο ήταν κλώνος δροσερού δέντρου, στολισμένο με λουλούδια και περιφερόταν στα σπίτια από νεαρά άτομα. Στη συνέχεια στην πλατεία του χωριού έστηναν τον κλώνο και γύρω- γύρω του γινόταν χορός από νέους και νέες. Μετά προχωρούσαν στην εκλογή νύφης του Μάη, που την ονόμαζαν Βασίλισσα και ο νέος που κρατούσε το Μαγιόξυλο, Βασιλιάς. Παράλληλα, παίζονταν και σύντομα θεατρικά έργα, ενώ κάποιος γελωτοποιός έκανε κωμικές κινήσεις, διασκεδάζοντας έτσι τους θεατές.
