Από τον Απόστολο Ποντίκα
Την Κυριακή των Βαΐων, γιορτάζουν οι χριστιανοί την ανάμνηση της λαμπρής πανήγυρης και θριαμβευτικής εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, όπου το πλήθος τον υποδέχθηκε, κρατώντας στα χέρια βάια ή κλάδους φοινίκων, ψάλλοντας το «Ωσαννά», σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη. «Την επαύριον όχλος πολύς ελθών εις την εορτήν, ακούσαντες ότι έρχεται ο Ιησούς εις Ιεροσόλυμα έλαβον τα βάια των φοινίκων». Η Κυριακή των Βαΐων είναι η πορεία του ανθρώπου από τον θάνατο προς τη ζωή, αφού εισέρχεται στην τελική της ευθεία. Είναι η τελευταία Κυριακή της Σαρακοστής και η πρώτη ημέρα της Μ. Εβδομάδας. Μετά την Ανάσταση του Λαζάρου ο Ιησούς πορεύτηκε στα Ιεροσόλυμα, οπότε και η προφητεία του Ζαχαρία εκπληρώνεται. Ο Μεσσίας θα ερχόταν, σύμφωνα με την Προφητεία στην πόλη ως βασιλιάς, σωτήρας, δίκαιος και ειρηνικός καθισμένος πάνω σε ένα πουλάρι. Ο Χριστός πορεύεται στο Θείο Πάθος και ο λαός τον υποδέχεται, με το εθιμοτυπικό, ως βασιλιά, αλλά εκείνος δεν δίνει σημασία στις τιμές και στην επίγεια εξουσία, δεν περιορίζεται στο πανηγύρι και στη πρόσκαιρη δόξα, αλλά προχωρά στο μαρτύριο και στην Ανάσταση. Εδώ, είναι και η μεγάλη διαφορά του Χριστού από την πολιτική εξουσία και ας το κατανοήσουν αυτό οι εκάστοτε πολιτικοί του κόσμου, μικροί και μεγάλοι. Το έθιμο των βαΐων είναι παλιό και η εκκλησία μας το εισήγαγε τον 9ον αιώνα, σε ανάμνηση της υποδοχής του Κυρίου μας στα Ιεροσόλυμα. Τα βάια σημαίνουν τη νίκη του Χριστού κατά του διαβόλου και του θανάτου. Το γεγονός της εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, αναπαρίσταται στους Αγίους Τόπους, από τον 4ον αιώνα. Ο Επίσκοπος, καθισμένος σε «επί πώλου όνου», περιστοιχισμένος από τον κλήρο και το λαό, ξεκινούσαν με πομπή από το όρος των Ελαιών και κατέληγαν στα Ιεροσόλυμα. Στα βυζαντινά χρόνια τελείτο ο αυτοκρατορικός περίπατος, ο οποίος άρχιζε από τα ανάκτορα κα η πομπή κατέληγε στο Ναό της Αγ. Σοφίας. Ο αυτοκράτορας κρατούσε την εικόνα του Χριστού, πλαισιώμενος από το ιερατείο, ενώ προηγούνταν ο Λαμπαδάριος, ο οποίος έψελλε «Εξέλθατε έθνη και θεώσασθε σήμερον τον βασιλέα των ουρανών». Στο τέλος, ο αυτοκράτορας μοίραζε βάια και σταυρούς, ενώ ο Πατριάρχης κεριά για τη Μ. Εβδομάδα. Αν και το έθιμο αυτό έχει εκκλησιαστικό χαρακτήρα, ο λαός μας το παρέλαβε και το ενσωμάτωσε μέσα στις συνήθειές του, το νοημάτισε και του έδωσε λαμπρότητα. Τα έθιμα του λαού μας ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή. Στο θεσσαλικό χώρο υπήρχαν αρκετά έθιμα, από τα οποία μερικά σώζονται και σήμερα. Στην περιοχή της Ελασσόνας και στα ορεινά χωριά, τα δασκαλόπαιδα το Σάββατο του Λαζάρου, αλλά και την Κυριακή των Βαΐων, γύριζαν στα σπίτια με στολισμένο καλαθάκι και μάζευαν αυγά, λέγοντας διάφορα τραγούδια, όπως «Ήρθι Λάζαρος, ήρθαν τα βάγια, ήρθι Κυριακή που τρων τα ψάρια...Το καλαθάκι μου θέλει αυγό κι η τσέπη μου, κουκόσια», δηλαδή, καρύδια. Εξάλλου, οι τσελιγκάδες, που είχαν στη δούλεψή τους ταιριασμένους βοσκούς τους έδιναν δυο μέρες άδεια το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή, για να πάνε στο χωριό να εκκλησιαστούν και να κοινωνήσουν. Εξάλλου, οι κτηνοτρόφοι της Θεσσαλίας, έκαναν σταυρό με τα Βάγια και χτυπούσαν στη ράχη τα πρόβατά τους για το καλό, λέγοντας, άντε, Καλή Λαμπρή. Τα βάια στην κάθε ενορία τα προμηθεύονταν οι εκκλησιαστικοί επίτροποι με τον ιερέα, βοηθούμενοι από νεαρές γυναίκες και κυρίως από νιόπαντρες. Το 1979, υπηρετώντας σε σχολείο της Ορεστιάδας Έβρου, κατέγραψα δυο έθιμα από τα χωριά, Πεντάλοφο, Κόμαρα, Πετρωτά, Ορμένιο και Δίκαια. Το έθιμο αυτό λέγεται «Τα Βαγιοκτυπήματα».
Οι γυναίκες που ήταν έγκυες χτυπιούνταν με τα κλαδιά της Βάγιας, ώστε ο τοκετός να γίνει πιο ανώδυνος, ενώ οι νεόνυμφες πίστευαν ότι τα χτυπήματα θα τις μεταδώσουν τη γονιμοποιό δύναμη και θα αποκτήσουν παιδί. Επίσης, κάθε νεόνυμφη προσπαθούσε να φέρει πρώτη φύλλα Βάγιας στην εκκλησία, για να πρωτογεννήσει αγόρι. Το άλλο έθιμο των χωριών αυτών ήταν τα στεφάνια, τα οποία έπλεκαν ανύπαντρα κορίτσια από βάγια που τους έδινε ο ιερέας στην εκκλησία και τα περιέβαλαν με κόκκινη κλωστή. Η ομάδα των κοριτσιών κατευθύνονταν στο ρέμα του χωριού, μετά το τέλος της Θ. Λειτουργίας και έριχναν τα στεφάνια μέσα στο νερό. Το στεφάνι της κοπελιάς που θα έπεφτε πρώτο στο ρέμα ήταν και το πιο καλότυχο και το έλεγαν το στεφάνη «της συντέκνησας». Η κοπέλα αυτή μετά προσκαλούσε όλες τις άλλες στο σπίτι, όπου η μητέρα της τις φίλευε φασολάδα, ελιές και κόκκινο κρασί, ενώ στη συνέχεια τραγουδούσαν και χόρευαν θρακιώτικους χορούς. Το έθιμο αυτό πιθανόν να μεταφέρθηκε από την Ανατολική Ρωμυλία ή από την περιοχή του Πόντου, αφού απαντάται και στις περιοχές αυτές με κάποια παραλλαγή. Στη Σκύρο, οι γυναίκες έκαναν στεφάνια και σταυρούς από βάγια και τα πήγαιναν στην εκκλησία για να τα ευλογήσει ο ιερέας. Μετά την Απόλυση της εκκλησιάς πηγαίνουν και βιτσίζουν με τους σταυρούς τα δέντρα, τα ζώα, τα περιβόλια, ώστε να τους δώσουν καλή σοδειά. Το έθιμο αυτό με κάποια παραλλαγή απαντάται και σήμερα σε ορισμένα θεσσαλικά χωριά, αφού οι άνθρωποι πιστεύουν στις δυνάμεις που περικλείουν τα διαβασμένα στην εκκλησία βάγια. Έτσι, αρκετοί αμπελουργοί και καλλιεργητές οπωροφόρων δέντρων βιτσώνουν, δηλαδή, χτυπούν τα κλήματα και τα δέντρα με τα βάγια, για να καρποφορήσουν. Εξάλλου, οι καλλιεργητές κηπευτικών φυτών, πιστεύουν ότι άμα βιτσίσουν τα φυτά δεν θα τα πιάσει το σκουλήκι. Άλλωστε, γνωστή είναι και η φράση: Μέσα βάγια και χαρά, έξω ψύλλοι και κόριζες». Στο νησί των Φαιάκων, την Κέρκυρα, από το 1630, υπάρχει το έθιμο της λιτανείας του σκηνώματος του αγίου Σπυρίδωνος, ο οποίος έσωσε το 1929 τους κατοίκους από τη φοβερή πανώλη. Στο Μεσολόγγι, επειδή η έξοδος του Μεσολογγίου 1826, συνέπεσε την Κυριακή, ημέρα των Βαΐων, οι κάτοικοι τιμούν συνάμα και τους πεσόντες αγωνιστές. Την Κυριακή των Βαΐων, η Εκκλησία μας επιτρέπει την κατάλυση ψαριών, επειδή γιορτάζεται η είσοδος του Κυρίου μας στην πόλη, ως βασιλιά. Εξάλλου, α παιδιά που τραγουδούν την ημέρα αυτή λένε: «Βάγια- βάγια των Βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό, κι ως την άλλη Κυριακή με το κόκκινο το αυγό»
Ο Απόστολος Ποντίκας, είναι δάσκαλος, θεολόγος, φιλόλογος, πτυχ. Πολιτικών Επιστημών, επιτ. σχολικός σύμβουλος.
