Από τον Κων/νο Αθ. Οικονόμου
(Οίδα σου τα έργα,
ότι όνομα έχεις ότι ζης,
και νεκρός ει (Αποκ. γ΄1))
ΟΡΙΣΜΟΣ: Αναισθησία εστί νενεκρωμένη αίσθησις, εκ χρονίας νόσου και αμελείας εις αναισθησίαν καταλήξασα. (Κλίμαξ, Ιωάννου Σιναΐτου). Ο άνθρωπος βυθισμένος στις καθημερινές βιοτικές μέριμνες, κουρασμένος από την άγρα υλικών αγαθών, ζαλισμένος από σειρήνες απολαύσεων, απασχολημένος πώς θα αποκτήσει περισσότερα, ναρκώνεται, χωρίς δυνατότητα αντίδρασης και αναζήτησης πνευματικών στηριγμάτων. Με εγωισμό και φιλαυτία, αλλά χωρίς Χριστό, διαπλέουμε τη θάλασσα της ζωής ανίκανοι να αντισταθούμε στα εμπαθή κύματα, χάνοντας παρούσα ζωή και αιωνιότητα. Ο Άγιος Ιωάννης Σιναΐτης λέει: «o άνθρωπος διαβάζει για την κενοδοξία και κενοδοξεί. Αποστηθίζει λόγους περί αγρυπνίας, και παρευθύς καταβυθίζεται στον ύπνο. Εγκωμιάζει την προσευχή, και την αποφεύγει σαν μαστίγιο. Μόλις χορτάσει φαγητό μετανοεί, και ύστερα τρώγει και χορταίνει περισσότερο».
ΑΙΤΙΕΣ: Κυρίαρχο πρόβλημα του ανθρώπου κατέστη η απουσία Χριστού από τη ζωή του. Ο Ντοστογιέφσκι έλεγε: “χωρίς Θεό όλα επιτρέπονται”. Γι' αυτό “διαγράφουμε” τον Θεό για να κάνουμε αυτά που θέλουμε. Η αναισθησία συνεπάγεται πνευματική ψυχρότητα, και αθυμία. Αιτία της, είναι η αμέλεια και η ασθένεια της ψυχής. Η αναισθησία αυξάνεται με τη δουλεία στα πάθη και παγιώνεται με την κακή συνήθεια. Έτσι, όταν κάποιος χρονίζει στη γαστριμαργία, και νοιάζεται μόνο για το πώς θα τρώει και τι θα πίνει, γίνεται πνευματικά αναίσθητος. Όταν ο άνθρωπος δεν θεραπεύει τα πάθη του, καταλήγει στην αναισθησία, τη μόνιμη βλάβη. Η εγκατάλειψη από τη θεία Χάρη είναι τιμωρία, για την άνευ όρων παράδοσή μας στα πάθη, και την απουσία μετανοίας. “Τη θεία χάρη απομακρύνουν κυρίως τέσσερις κακίες: οργή, αδικία, κατάκριση και έπαρση.” Όμως: “την ελκύουν οι αντίθετες αρετές: πραότης, δικαιοσύνη, ακατάκριτο και ταπεινοφροσύνη” (Α. Θεοφάνης ο Έγκλειστος). Είναι δύσκολο, όσο διαρκεί η ψυχική παραλυσία, να προσευχηθεί κανείς. Τότε χρειάζεται πεισματώδης προσπάθεια και άσκηση βίας στη ψυχή από τον πάσχοντα. Αυτή η βία θα ελκύσει το έλεος του Κυρίου και θα φέρει την ευλογία της χάριτος, “θα δει ο Θεός, πόσο ποθούμε τη χάρη Του, και θα μας τη στείλει” (Α. Μακάριος).
ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ ΩΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ: Καταστάσεις αναισθησίας οφείλονται είτε σε δική μας υποχώρηση, είτε σε θεία παιδαγωγία. Στη δεύτερη περίπτωση η θεία χάρη μας εγκαταλείπει ως έναν βαθμό, για να διαπιστώσουμε πόσο αδύναμοι είμαστε χωρίς αυτήν, θέλοντας να παιδαγωγήσει, ώστε να μην βασιζόμαστε στον εαυτό μας. Συχνά, πολλά περιμένουμε από τις δυνάμεις και τις ικανότητές μας. Τότε, ο Κύριος παίρνει τη χάρη Του. Και μένουμε μόνοι, άοπλοι, αδύναμοι. Σαν να μας λέει: “Δοκίμασε τώρα, πόση δύναμη έχεις!”. Όσο περισσότερα χαρίσματα έχουμε, θεία δώρα (τάλαντα), τόσο μεγαλύτερη είναι ίσως η δοκιμασία. Αν το συναισθανθούμε, κάνουμε ευκολότερα υπομονή. Έτσι φεύγει η εγωιστική αυτοπεποίθηση, και έρχεται η ταπείνωση.
ΑΠΟΥΣΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ: Η απουσία πνευματικών αισθήσεων οδηγεί, σε θλιβερό κατάντημα που περιγράφει ο προφήτης Ησαΐας: «τετύφλωκεν αυτών τους οφθαλμούς και πεπώρωκεν αυτών την καρδίαν, ίνα μη ίδωσι τοις οφθαλμοίς και νοήσωσι τη καρδία και επιστραφώσι, και ιάσομαι αυτούς». Ο ευαγγελιστής Ιωάννης σημειώνει για τον Ισραήλ, ως προς τα επιτελούμενα θαύματα του Κυρίου: «Τοσαύτα δε αυτοίς σημεία του Κυρίου πεποιηκότος έμπροσθεν αυτών ουκ επίστευον εις αυτόν.» Ο Απόστολος Παύλος γράφει σχετικά: “επορώθη τα νοήματα αυτών (...) αλλ' έως σήμερον ηνίκα αναγιγνώσκεται Μωυσής, κάλυμμα επί την καρδίαν αυτών κείται» (Β΄Κορ.). Όμως ανάλογης πνευματικής αναισθησίας πάσχει και ο νέος Ισραήλ της χάριτος, οι Χριστιανοί! Ο σύγχρονος ερμηνευτής των Γραφών, μακαριστός Γέρων Αθανάσιος Μυτιληναίος, εξηγούσε τι είναι η αναισθησία: “Είναι αρρώστια, όπως ακριβώς λέμε ότι αυτός ο άνθρωπος δεν βλέπει, συνεπώς κάτι έχουν τα μάτια του. Νόσος όμως βαρύτατη!” Ο Ιούδας έγινε προδότης, επειδή έγινε αναίσθητος, διότι αφέθηκε να κυριευθεί από τη φιλαργυρία. Ο Κύριος έλεγε, «εις εξ υμών διάβολός έστιν», ο Ιούδας το άκουγε. Στο τελευταίο δείπνο, είπε, «ένας από σας θα με παραδώσει», πάλι ο Ιούδας το άκουσε. Ακόμη, κι όταν του είπε: «ο ποιείς, ποίησον τάχιον», εκείνος έμεινε αναίσθητος και έφυγε να πραγματοποιήσει την προδοσία. Κι όταν τον πρόδωσε, φιλήματι, στη Γεθσημανή, ο Κύριος του είπε: «Φίλε, εδώ είσαι;», ο Ιούδας όμως, ούτε με την προσφώνηση «φίλε», συγκινήθηκε. Ήταν αναίσθητος.
ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ ΚΑΙ ΠΩΡΩΣΗ: Για τον μακαριστό Γέροντα Αθανάσιο η αναισθησία έχει δύο φάσεις: “Η δεύτερη λέγεται πώρωση. Τότε δεν υπάρχει δυνατότητα διακρίσεως καλού και κακού. Μπορεί να κάνει έγκλημα, και να γελά!” Τότε ο άνθρωπος δεν έχει ελπίδα σωτηρίας, είναι πνευματικά νεκρός. Αντίθετα η πρώτη φάση, η συνηθέστερη, εμφανίζεται ως πνευματική στασιμότητα. Τότε: «Το στόμα κατά του πάθους προσεύχεται, και το σώμα υπέρ αυτού αγωνίζεται” (Κλίμαξ). Η προσευχή του πάσχοντος είναι δικαιολογία για να “αναπαύσει” τη συνείδησή του. "Περί θανάτου φιλοσοφεί, και ως αθάνατος διάκειται. Περί εγκρατείας διαλέγεται, και περί γαστριμαργίας αγωνίζεται. (...) Περί κρίσεως αναγινώσκει, και μειδιάν άρχεται (αρχίζει να χαμογελά)”. Ακόμη, κατά την Κλίμακα οι αναίσθητοι “εν προσευχή παριστάμενοι, λιθώδεις όλοι και σκληροί και σκοτεινοί τυγχάνουσι.” Κατά τη Θεία Κοινωνία: “του Δώρου μεταλαμβάνοντες, ως επί γεύσει ψιλού άρτου διάκεινται”. Πηγαίνουν “εθιμικά” Χριστούγεννα ή Πάσχα και “πρέπει” να κοινωνήσουν. Και σπρώχνοντας, κοινωνούν. Όμως δεν αισθάνονται ότι αυτό που μετέλαβαν είναι ο Ίδιος ο Κύριος! Ο αναίσθητος βλέπει άλλους που έχουν πνευματικότητα, και τους κοροϊδεύει, ενίοτε δε τους μυκτηρίζει. Ο αναίσθητος δεν ... αναισθητεί στην “καλή ζωή”. “Εγώ γέλωτος μήτηρ, εγώ ύπνου τροφός, κόρου (χορτασμού) φίλη”. Ακόμη γράφει ο νηπτικός Ιωάννης “ψευδευλαβεία συμπλέκομαι». Συχνά: “εμφανιζόμαστε ως ευλαβείς, ενώ στην πραγματικότητα είμαστε ψευδευλαβείς, γιατί υπάρχει στην καρδιά μας αναισθησία” (π. Αθανάσιος).
ΘΕΡΑΠΕΙΑ: Η Κλίμαξ συνιστά: «Επίμενε μελετών κρίσιν αιωνίαν», ενώ προτρέπει: “εν σοροίς προσεύχου πυκνά, εικόνα τούτων ανεξάλειπτον εν τη καρδία σου ζωγραφών”. “Παρατήρησε το πρόσωπο του πεθαμένου. Προσπάθησε να τον θυμηθείς άμα ζούσε, και δες τώρα ποιος είναι, (...) και τί θα γίνει σε λίγο όταν θα μπει στη γη. Πήγαινε όταν θα τον ξεθάψουν, και δες τα κόκαλα που πιάνουν ένα σεντουκάκι μόνο.” έλεγε ο π. Αθανάσιος. Άλλα μέσα κατά τους Πατέρες είναι: αδιάλειπτος προσευχή, νηστεία και φόβος Θεού, που “λιώνει την αναισθησία όπως η φωτιά το κερί” (π. Αθανάσιος). Ο προφήτης Δαβίδ λέει: «αρχή σοφίας, φόβος Κυρίου» και o Άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος: “Η χάρη του Θεού, που ξεχύνεται πλούσια μέσ’ από τα Μυστήρια και τη Λατρεία, θα σας βοηθήσει να λυτρωθείτε από τη χαύνωση του νου και τη νάρκωση της καρδιάς.” Η παραλυτική αναισθησία επιτρέπει στις τρεις φοβερές κακίες “γίγαντες του διαβόλου” (όσιος Μάρκος ασκητής) άγνοια, λήθη και ραθυμία, να κατακυριεύσουν την ψυχή, ρίχνοντάς την ευκολότερα σ’ όλα τα πάθη. Γι’ αυτό ο ιερός Χρυσόστομος, ικετεύει τον Κύριο να τον λυτρώσει από «αγνοίας και λήθης και ραθυμίας και της λιθώδους αναισθησίας». Οι τρεις αυτές φρικτές ερινύες-κόρες της αναισθησίας θεραπεύονται κατά τους Πατέρες ως εξής: Η λήθη, με μνήμη Θεού και Κρίσεως, η άγνοια, με θεία γνώση, που ξαναξυπνάει την ψυχή και η ραθυμία, με ζήλο και προθυμία.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Ο λίβας της πνευματικής αναισθησίας, πνέει όλο και σφοδρότερα πάνω στην Εκκλησία και στην πατρίδα μας (π. Αθανάσιος). Η “λιθώδης μαινάδα”, η αναισθησία, μεταβάλλει σε λιθώδη, σε μαινόμενο, τον άνθρωπο απέναντι σε κάθε πνευματικό, ή σε κάθε θρησκευτική ή εθνική παράδοση. Όμως εμείς πρέπει να “Παρακαλούμε τον Θεό να μας χαρίσει πνευματική αγρύπνια (νήψη) και σύνεση, για να γνωρίσουμε το θέλημα Του, το αγαθό και ευάρεστο και τέλειο.”. (Αβάς Δωρόθεος)
Προχωρώντας στα κυρίως ψυχικά πάθη, αποτελέσματα της αλαζονείας, μπορούμε γενικά να πούμε ότι εκτός της φθοροποιού επιδράσεως στην πνευματική ζωή του πάσχοντος, αφορούν, αφού θίγουν ή βλάπτουν, και στον κοινωνικό περίγυρο του πάσχοντος. Πρώτο κατά τη γνώμη μου και μεγαλύτερο ψυχικό τέκνο της αλαζονείας είναι η κενοδοξία, με την οποία θα ασχοληθούμε συν Θεώ στο επόμενο άρθρο μας, τον Μάιο.
Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέας
Βιβλιογραφία: † Π. Αθαν. Μυτιληναίος, Περί πνευματικής αναισθησίας
