Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Η προπολεμική Λάρισα ήταν μια όμορφη πολιτεία τριάντα έως τριάντα πέντε χιλιάδων κατοίκων, με χρώμα, διάθεση ψυχαγωγίας, πολλά κέντρα διασκέδασης, κλειστές ιδιωτικές λέσχες, αφθονία μικρών κομψών ξενοδοχείων, δύο σιδηροδρομικούς σταθμούς, ο σταθμός του διεθνούς όπως λεγόταν η γραμμή Αθηνών – Λαρίσης – Θεσσαλονίκης και ο σταθμός του Θεσσαλικού της γραμμής Λαρίσης – Βόλου – Καλαμπάκας, απέραντα στρατιωτικά στρατόπεδα και καταπληκτικά σε τέχνη και αρχοντική έμπνευση αρχοντικά και περίτεχνα κτίσματα. Η Κεντρική πλατεία Μιχαήλ Σάπκα σήμερα, Β΄ Σώματος Στρατού τότε, είχε και από τις τέσσερες πλευρές της θαυμάσια κτίρια νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, τα οποία είχαν οικοδομηθεί στα τέλη του 19ου αιώνα, αμέσως μετά την απελευθέρωση ή στις αρχές του 20ου. Η κατοικία Θάλειας Καρανίκα-Δημητράτου και το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας στα δυτικά, το ξενοδοχείο «Στέμμα», η Λέσχη Ασλάνη στα βόρεια, το ξενοδοχείο «Ολύμπιον» και τα καφενεία «Νέος Κόσμος» και «Παράδεισος» ανατολικά, τα Δικαστήρια, το «Παλλάδιον», η Εμπορική Τράπεζα και το Ξενοδοχείο «Πανελλήνιον» νότια, αποτελούσαν ένα περιδέραιο νεοκλασικών κτισμάτων γεμάτων χάρη και ομορφιά περασμένο γύρω από τους δρόμους της πλατείας.
Μοιρασμένες στις κεντρικές συνοικίες της Λάρισας υπήρχαν και πολλές κατοικίες που έκτισαν γαιοκτήμονες και πλούσιοι αστοί της πόλης με φροντίδα και καλαισθησία, για να στεγάσουν τις οικογένειές τους. Διαβαίνοντας τους κεντρικούς δρόμους συναντούσες προπολεμικά αρχοντικά που η ομορφιά τους σε υποχρέωνε να σταθείς και να τα περιεργασθείς, χωρίς να τα προσπεράσεις. Και ήταν πολλά. Όμως ο μεγάλος σεισμός της 1ης Μαρτίου του 1941 και οι βομβαρδισμοί της ιταλικής και εν συνεχεία της γερμανικής αεροπορίας που ακολούθησαν, κατέστρεψαν ολοσχερώς ή τραυμάτισαν ανεπανόρθωτα πολλά από τα κτίσματα αυτά. Αλλά και όσα επέζησαν από αυτές τις συμφορές τα βρήκε άλλη μεγαλύτερη. Γερασμένα από τον χρόνο πολλά απ’ αυτά, παραδόθηκαν εύκολα στις σειρήνες της αντιπαροχής.
Ένα από αυτά ήταν και το «σπίτι με τα αγάλματα» όπως ήταν γνωστό στους παλιούς Λαρισαίους. Βρισκόταν στη νοτιοδυτική γωνία της διασταύρωσης των σημερινών οδών Κούμα και 28ης Οκτωβρίου, με κύρια πρόσοψη επί της Κούμα. Ήταν ένα διώροφο κτίσμα σε αυστηρά νεοκλασική γραμμή, ανήκε στην οικογένεια του μεγαλοκτηματία Κωνσταντίνου Καρανίκα και της γυναίκας του Κατίνας το γένος Οικονομίδη. Η φωτογραφία του ζεύγους Καρανίκα που συνοδεύει το κείμενο προέρχεται από το αρχείο του Λαογραφικού και Ιστορικού Μουσείου Λάρισας[1] και έχει χρονολογία 1904, δηλαδή το ζευγάρι φωτογραφήθηκε την περίοδο που μόλις είχε παντρευτεί. Το αρχοντικό αυτό οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1900-1903, όταν το ζευγάρι ήταν ακόμα μνηστευμένο, όπως αποδεικνύεται από μια επιστολή του Κων. Καρανίκα προς την μνηστή του Κατίνα Οικονομίδη με ημερομηνία 20 Ιουλίου 1903 που δημοσίευσε ο δημοσιογράφος Βάσος Καλογιάννης στην εφημερίδα «Ελευθερία» το 1960. Στη θέση όπου κατασκευάστηκε τότε η κατοικία αυτή βρισκόταν κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας ένα εντυπωσιακό κονάκι που φιλοξενούσε για χρόνια τον εκάστοτε μουφτή (ιεροδίκη) του Γενή Σεχίρ, ονομασία με την οποία καταχωρούνταν στα επίσημα χαρτιά των τουρκικών υπηρεσιών η Λάρισα. Στο ίδιο δημοσίευμα υπάρχει και η φωτογραφία του αρχοντικού που καταχωρούμε, η οποία όμως δεν το παρουσιάζει ολοκληρωμένο, δεν είναι τεχνικά άρτια και επομένως μας διαφεύγουν οι λεπτομέρειες.
Όπως διακρίνεται και στη φωτογραφία, στο κέντρο του πρώτου ορόφου της πρόσοψης επί της οδού Κούμα προεξείχε εξώστης με μαρμάρινο δάπεδο, ο οποίος στηρίζονταν σε δύο σκαλιστά μαρμάρινα φουρούσια. Περικλείονταν και στις τρεις πλευρές του από σιδερένια κάγκελα σε περίτεχνα σχέδια και επικοινωνούσε με το εσωτερικό του σπιτιού με μια ψηλή πόρτα με τέσσερα πτυσσόμενα πορτόφυλλα. Εκείνο όμως που έκανε να ξεχωρίζει το αρχοντικό Καρανίκα από τα άλλα νεοκλασικά αρχοντικά της Λάρισας ήταν ότι εκατέρωθεν του εξώστη ο αρχιτέκτονας είχε κατασκευάσει δύο κόγχες με το κύρτωμα προς τα έσω και με μια τοξοειδή προς τα άνω απόληξη. Οι κόγχες αυτές, σε αντίθεση με την υπόλοιπη επιφάνεια της πρόσοψης, ήταν επιχρισμένες με κεραμιδί σκούρο χρώμα, μέσα στις οποίες είχαν τοποθετηθεί δύο αρχαιοελληνικής τεχνοτροπίας αγάλματα με ερωτιδείς, από μία σε κάθε κόγχη, τα οποία προσέδιδαν μια ιδιαιτερότητα στο κτίσμα. Ήταν το μοναδικό στη Λάρισα σπίτι με την πρωτότυπη και ιδιότυπη αυτή τεχνοτροπία, γι’ αυτό και ο χαρακτηρισμός του σαν το «σπίτι με τα αγάλματα». Στο ισόγειο της πρόσοψης ανοίγονταν τρία ψηλά παράθυρα. Την ίδια διάταξη είχαν και τα παράθυρα στο ισόγειο της όψης του σπιτιού που έβλεπε επί της οδού 28ης Οκτωβρίου.
Στο σπίτι αυτό μόλις τελείωσε η κατασκευή του εγκαταστάθηκε το 1903 το νιόπαντρο ζευγάρι και μέσα στον ευρωπαϊκό διάκοσμό του στήθηκε η ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή της οικογένειας, αντήχησαν μουσικές και τραγούδια από τις διάφορες κοσμικές συγκεντρώσεις που διοργάνωναν οι οικοδεσπότες και φιλοξένησαν και δεξιώθηκαν ανθρώπους της άρχουσας αστικής τάξης όχι μόνον από τη Λάρισα αλλά και απ’ όλη την Ελλάδα. Σήμερα ζουν ακόμα πολλοί παλιοί Λαρισαίοι που το θυμούνται.
Η καλή κατασκευή του το βοήθησε να αντέξει τον καταστροφικό σεισμό του 1941, γι’ αυτό και διατηρήθηκε εν χρήσει και μεταπολεμικά. Όμως κατά τη δεκαετία του 1970 δεν άντεξε στη βουλιμία της αντιπαροχής και κατεδαφίσθηκε. Με την κατεδάφισή του ένα σημαντικό κτίριο της Λάρισας, πλούσιο σε ομορφιά και μοναδικό σε αρχιτεκτονική κατασκευή, χάθηκε χωρίς επιστροφή. Ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας της πόλης μας έσβησε οριστικά και η μορφή του θα παραμένει στις αναπολήσεις όσων το έζησαν, το επισκέφθηκαν, το περιεργάσθηκαν και το θαύμασαν. Αλλά για πόσο ακόμα. Μετά από καιρό θα εντυπωσιάζονται οι συμπολίτες μας μόνο από τις φωτογραφικές αποτυπώσεις, και αυτές ελάχιστες, που σώθηκαν και από τις γραπτές περιγραφές που το εξύμνησαν. Πάντοτε όμως για τους ευαίσθητους πολίτες αυτής της πόλης θα παραμένει ένα πελώριο και αναπάντητο γιατί; Γιατί κάποια εποχή επιτρέψαμε χωρίς ουσιαστική αντίσταση να καταστραφεί όλη αυτή η ομορφιά; Γιατί αφήσαμε να σβήσει και να εξαφανισθεί για πάντα η ιστορική αίγλη που τα περιέβαλε; Και το κυριότερο. Γιατί εξακολουθούμε ακόμα και σήμερα να απεμπολούμε καθημερινά και να διαγράφουμε εγωιστικά τα οράματα, τις προσδοκίες και τα έργα των χειρών των ανήμπορων να αντιδράσουν προγόνων μας;
[1]. Βαφειαδάκη Αγγελική, Αστική Λάρισα. Ο εξευρωπαϊσμός της ενδυμασίας στο μεταίχμιο των δύο εποχών, Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης «Ο Νεοκλασικισμός στη Θεσσαλία, μέσα 19ου αιώνα -1920», Λάρισα (2005) σελ. 215.
