Του Νικόλαου Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Η Αμαλία Κ. Παπασταύρου ήταν η δεύτερη σύζυγος του φαρμακοποιού της Λάρισας Κωνσταντίνου Παπασταύρου. Η καταγωγή και των δύο ήταν από τη Ζίτσα, το γνωστό ζαγοροχώρι της Ηπείρου. Ο Κωνσταντίνος Παπασταύρου γεννήθηκε το 1855 και μετά τις σπουδές του στη Φαρμακευτική Σχολή των Αθηνών εγκαταστάθηκε επαγγελματικά στα Ιωάννινα και έκανε νεότατος οικογένεια. Είχε την ατυχία να χάσει νωρίς τη γυναίκα του, και μετά τον θάνατο της νυμφεύθηκε τη συμπολίτισσά του Αμαλία Χρυσοχόου. Λόγω της εθνικής του δράσης στην τουρκοκρατούμενη τότε Ήπειρο(1) απελάθηκε, και έχοντας σαν φοιτητής αποκτήσει την ελληνική υπηκοότητα, κατέφυγε στην Ελλάδα και κατευθύνθηκε στη Λάρισα, τόπο προορισμού τότε πολλών επαγγελματιών και επιστημόνων από την παλιά Ελλάδα, λόγω της πρόσφατης (1881) προσάρτησης της Θεσσαλίας στο ελληνικό βασίλειο. Άνοιξε φαρμακείο στην οδό Ρούσβελτ (τότε Φαρσάλων) και στη γωνία με την οδό Παπασταύρου(2) έκτισε την οικογενειακή κατοικία του. Ήταν ένα μεγάλο διώροφο επιβλητικό αρχοντικό κτισμένο με άφθονα οικοδομικά στοιχεία νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Περιβαλλόταν από μεγάλη αυλή με πλούσιο ανθόκηπο. Οι παλαιότεροι που το είδαν και το έζησαν από κοντά το θεωρούσαν σαν ένα από τα καλύτερα κτίσματα της προπολεμικής Λάρισας.
Η δεύτερη γυναίκα του, η Αμαλία Παπασταύρου-Χρυσοχόου ήταν μια πολύ μορφωμένη για την εποχή της γυναίκα. Ήρθε στη Λάρισα με τον άνδρα της και στην αρχή χρημάτισε δασκάλα σε σχολείο θηλέων της πόλης μας. Στη συνέχεια καταπιάστηκε με τη λογοτεχνία(3).
Δημοσίευσε στον τοπικό Τύπο, κυρίως στην εφημερίδα του Θρασύβουλου Μακρή που κυκλοφόρησε στη Λάρισα με διακοπές από το 1896 μέχρι το 1922, διάφορα άρθρα και ποιήματα(4). Στα άρθρα της καταπιανόταν με διάφορα κοινωνικά και φεμινιστικά θέματα, π.χ. η αξία των γυναικών, το κράτος των γυναικών, η ψήφος των γυναικών, για το νέο τότε Εργατικό Κέντρο (15 Σεπτεμβρίου 1910) κ.ά. Τα ποιήματα ήταν εμπνευσμένα κυρίως από τη γυναικεία ευαισθησία της και διακρίνονταν για τον λυρικό τους τόνο. Όταν ήλθε στη Λάρισα συνδέθηκε κυρίως με γυναίκες που αγωνίζονταν για να αναγνωρισθούν ίσα δικαιώματα στις γυναίκες και τους άνδρες, όπως ήταν η Ελένη Τέτση-Καρακίτη, η Κική Πιπινοπούλου-Δημητριάδη, η Μαρία Δεσίπρη-Σβώλου, η Μαρία Πίπιζα-Καρακάση(5) και άλλες χειραφετημένες γυναίκες, όλες με επαναστατικές ιδέες και με αγωνιστική διάθεση να διαδώσουν όχι μόνον τοπικά το φεμινιστικό κίνημα.
Στο 36 σελίδων βιβλίο της «Ημερολόγιον του πολέμου» καταγράφει εν είδει ημερολογίου τα καθημερινά γεγονότα της περιόδου του ελληνοτουρκικού πολέμου. Στις 17 Μαρτίου(6) 1897 έφθασε στη Λάρισα ο διάδοχος Κωνσταντίνος, συνοδευόμενος από τον αδελφό του πρίγκιπα Νικόλαο, για να αναλάβει την αρχηγία του στρατού στη διαγραφόμενη ελληνοτουρκική σύρραξη. Λίγες ημέρες μετά, την 25η Μαρτίου, γιορτάστηκε η εθνική επέτειος, την οποία η Αμαλία Παπασταύρου περιγράφει ως εξής: «Η ημέρα αυτή επανηγυρίσθη ως συνήθως και μάλιστα επιδεικτικώτερον χάρις εις την παρουσίαν των βασιλικών Πριγγίπων. Δεν έλειψαν ούτε κανονοβολισμοί, ούτε η πρωϊνή μουσική ανά τας οδούς της πόλεως ανακρούουσα το εωθινόν, ούτε αι παρατάξεις και δοξολογίαι και επί πλέον επίσημον εν τοις ανακτόροις γεύμα, εις ό παρεκάθησαν και Οθωμανοί! Και η πλατεία των δικαστηρίων(7) εφωταγωγήθη και πυροτεχνήματα εκάησαν και μουσική επαιάνισε μέχρι βαθείας νυκτός...».
Στο βιβλίο προηγείται προσφώνηση στον αδελφό της Μιχαήλ Χρυσοχόου, ο οποίος διέμενε στην Αθήνα, από την οποία διαφαίνεται καθαρά το μένος που έτρεφε για την προκλητική συμπεριφορά των υψηλόβαθμων στρατιωτικών και κυρίως του διαδόχου και του περί αυτόν επιτελείου κατά την ολιγοήμερη (17 Μαρτίου-11 Απριλίου) παραμονή τους στη Λάρισα. Επειδή οι προσωπικές αυτές πληροφορίες είναι διασταυρωμένες και από άλλες πηγές, η υποκειμενικότητα και τυχόν εμπάθεια της Αμαλίας Παπασταύρου προς τους ηγήτορες του στρατού πρέπει να αποκλεισθεί. Γράφει η συγγραφέας: «Η Α. Υ. ο διάδοχος, γενικός αρχηγός του στρατού, ούδ’ άπαξ μετέβη να επιθεωρήση τον στρατόν εις τα σύνορα, και τούτο κατά σοφήν πρόβλεψιν μη ο στρατός εν τω ενθουσιασμώ του προβεί εις κανέν τολμηρόν πραξικόπημα!... και το επιτελείον εφησυχάζει μακαρίως. Αρκεί εις αυτούς η μέριμνα διά την τροφήν και την τρυφήν των βασιλικών πριγγίπων».
Σε άλλο σημείο πάλι περιγράφει την αδιαφορία των βασιλοπαίδων, ενώ λίγα χιλιόμετρα πιο πάνω είχαν αρχίσει οι πρώτες πολεμικές επιχειρήσεις: «Πολλήν θυμηδίαν επροξένησεν εις τους εκπλήκτους Λαρισαίους η είδησις εξ Αθηνών ότι ο διάδοχος επί κεφαλής του στρατού ανήλθε και κατέλαβε την Μελούνα, ενώ κάλλιστα εγνώριζον ενταύθα όλοι ότι ο Κωνσταντίνος έμενεν εις τα ανάκτορα και όταν δεν έπαιζε με τας Αγγλίδας νοσοκόμους, ανεγίνωσκε τα νεώτερα μυθιστορήματα, τα οποία απεστέλλοντο εξ Αθηνών».
Στο σιδηροδρομικό σταθμό της Λάρισας τις ώρες της φυγής των κατοίκων η κατάσταση ήταν απερίγραπτη: «...έσπευδον πάντες να καταλάβωσι θέσιν εις την αμαξοστοιχίαν. Και εν μια στιγμή αύτη επληρώθη ανδρών, γυναικών και παίδων. Αλλά ότε επρόκειτο να ξεκινήσει, υπασπιστής του διαδόχου εξεδίωξεν το έντρομον πλήθος και ετοποθέτησε την καλοκαιρινήν άμαξαν, τα άλογα, τις κότες και τις πάπιες του διαδόχου, η χήρα δε του πρώην δημάρχου Λαρίσης κυρία Λογιωτάτου, κλαίουσα εζήτησε ως χάριν να τοποθετηθεί μετά των θυγατέρων της εις την ειδικήν άμαξαν των πουλερικών, άγνωστον δε αν εισηκούσθη»(8).
Αυτές οι μαρτυρίες της Αμαλίας Παπασταύρου που αναφέραμε είναι ελάχιστες μπροστά στον λίβελο προς τους ανώτερους στρατιωτικούς και ειδικά τον διάδοχο και το επιτελείο του που εξαπολύει από τις σελίδες του βιβλίου της. Η ίδια δεν κρύβει την πεποίθησή της ότι ξένα πολιτικά ή ιδιωτικά συμφέροντα και η διπλωματική πλεκτάνη επεδίωξαν τον πόλεμο, «γιατί δεν επολεμήσαμεν, ούτε είχομεν σκοπόν να πολεμήσωμεν».
Ο σύζυγός της Αμαλίας, ο φαρμακοποιός Κώστας Παπασταύρου πέθανε το 1925 και έπειτα από λίγα χρόνια μετακόμισε και η ίδια στην Αθήνα. Στη Λάρισα έμειναν οι απόγονοι του Κ. Παπασταύρου από την κόρη του, η οικογένεια Βάη, μέλη της οποίας υπάρχουν και δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στην πόλη μας μέχρι και σήμερα.
(1). Είναι γνωστό ότι η Ήπειρος, πλην ενός τμήματος του νομού Άρτας, απελευθερώθηκε το 1913.
(2). Ο μικρός αυτός δρόμος στο κέντρο της πόλης πήρε την ονομασία του προφανώς από την παρουσία της αρχοντικής κατοικίας και του γειτονικού φαρμακείου του Κων. Παπασταύρου.
(3). Εκτός από το βιβλίο που αναφέραμε στην αρχή, το 1895 έγραψε και μια ιστορική μελέτη εξήντα σελίδων για την ιδιαίτερη πατρίδα της: Η Ζίτσα. Γεωγραφική και ιστορική περιγραφή της κωμοπόλεως ταύτης της Ηπείρου. Εν Αθήναις. Επίσης κυκλοφόρησε το 1897 και ένα φυλλάδιο με τον τίτλο: Η φοβερά νυξ της φυγής της Λαρίσης, όπου περιγράφει τις προσωπικές μαρτυρίες της από τη φοβερή νύκτα της Μεγάλης Παρασκευής προς το Μεγάλο Σάββατο, 11 προς 12 Απριλίου 1897, όταν κατά τη διάρκεια του ατυχούς ελληνοτουρκικού πολέμου διατάχθηκε εσπευσμένα οπισθοχώρηση του στρατού, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί πανικός στην πόλη.
(4). Γαλανούλης Αλέξης, Λογοτεχνικά κείμενα και συνεργάτες λογοτέχνες της εφημερίδας «Μικρά» της Λάρισας κατά τα έτη 1905-1911. Πρακτικά 7ου Συνεδρίου Λαρισαϊκών Σπουδών (22 Οκτωβρίου 2011). Λάρισα (2013) σελ. 179-194. Κατά τη διάρκεια αυτή των έξι ετών η Αμαλία Παπασταύρου δημοσίευσε 8 άρθρα και ποιήματα υπογεγραμμένα με το όνομά της και 50 με το γαλλικό ψευδώνυμο “la Rebell”, δηλ. η επαναστάτρια.
(5). Μαρία Πίπιζα-Καρακάση (1875-1953) ποιήτρια και δημοσιογράφος. Τα έργα που δημοσίευε τα υπέγραφε με το ψευδώνυμο «Πηνειάς». Τα πολεμικά της τραγούδια είχαν μεγάλη απήχηση στον κόσμο που είχε ατιμωθεί από την ατυχή έκβαση του πολέμου. Παντρεύτηκε τον αρχιμουσικό Αχιλλέα Καρακάση
(6). Όλες οι αναφερόμενες ημερομηνίες είναι με το παλιό ημερολόγιο.
(7). Πρόκειται για τη σημερινή κεντρική πλατεία Μιχ. Σάπκα, η οποία ονομαζόταν έτσι γιατί στη Β.Δ. γωνία της υπήρχε το μεγαλόπρεπο κτίριο των δικαστηρίων.
(8). Ξυραδάκη Κούλα, Οι γυναίκες στον ατυχή πόλεμο του 1897, Αθήνα (1994) σ. 104-105.
