Από τον Κων/νο Οικονόμου
Ενώ στην Οδύσσεια, ο Αυτόλυκος, παππούς του Οδυσσέα, εμφανίζεται ότι πήρε την “τέχνη” της κλοπής δώρο από τον Ερμή (!), μετά την οργάνωση της κοινωνίας, η κλοπή θεωρείτο πλέον παράβαση του κοινού ποινικού δικαίου. Ο Δράκοντας προέβλεπε θανατική ποινή, όμως, ο Σόλων έκανε διάκριση βαριάς και ελαφράς κλοπής. Στο δικαστήριο των “ένδεκα”, οι ένοχοι βαριάς κλοπής τιμωρούνταν με θάνατο. Στη Σπάρτη, αντιθέτως, η στρατιωτική εκπαίδευση περιελάμβανε και ασκήσεις λεηλασίας, στις οποίες τιμωρούνταν μόνο ο συλληφθείς! Στους Λοκρούς ο ένοχος κλοπής καταδικαζόταν με ποινή εξόρυξης των οφθαλμών. Γενικά η κλοπή στην αρχαία Ελλάδας είχε χαρακτήρα παραβίασης ηθικού νόμου.
ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΑ: Βαρύ έγκλημα θεωρούσε την κλοπή η Π. Διαθήκη και παράβαση θείας εντολής [“ου κλέψεις” (Έξ. κ΄14)]. Οι ποινές που προβλέπονταν συνίσταντο στην αποζημίωση του αδικημένου με το πολλαπλάσιο της αξίας του κλαπέντος (Έξ. κβ΄1). Η κλοπή κατά αδυνάτων θεωρείται βαρύτατο αμάρτημα επισύρον θεία οργή στο δράστη και την οικογένειά του (Ζαχ. ε΄3). Την κλοπή καταδικάζει και η Καινή Διαθήκη (Μτθ. στ΄20, Α΄Πετρ. δ΄15), χαρακτηρίζοντάς τη, στέρηση της προς τον πλησίον αγάπης, στην οποία όλες οι εντολές ανακεφαλαιούνται. Ο Κύριος κατατάσσει την κλοπή στην κατηγορία των παθών, μαζί με φόνο, μοιχεία, πορνεία, δόλο, ασέλγεια, βλασφημία, που μολύνουν αποξενώνοντας τον άνθρωπο από τον Θεό (Μάρκ. ζ΄21-22). Οι κλέφτες κατατάσσονται, στους αμαρτάνοντες που: “βασιλείαν Θεού ού κληρονομήσουσιν” (Α΄Κορ. στ΄10). Κατά τους Πατέρες στην κλοπή οδηγείται κάποιος από αργία, φυγοπονία και έλλειψη αγάπης προς τον πλησίον. Γι' αυτό “ο κλέπτων μηκέτι κλεπτέτω. Μάλλον δε και κοπιάτω εργαζόμενος το αγαθόν ταις χερσίν, ίνα έχη μεταδιδόναι τω χρεία έχοντι” (Εφεσ. στ΄10).
ΚΛΕΠΤΟΜΑΝΙΑ: Ενώ κλοπή είναι η αφαίρεση ξένου υλικού αγαθού, κλεπτομανία είναι η παθολογική τάση κλοπής, που εμφανίζεται στον πάσχοντα με μορφή ακατανίκητης ανάγκης να κλέψει ένα ορισμένο αντικείμενο. Βέβαια, αντικείμενα που κλέβει ο κλεπτομανής είναι συνήθως ευτελούς αξίας (στυλό, κουτάλι, αναπτήρας), αρκεί να τα πάρει κρυφά, καθώς προέχει η ένταση της επιθυμίας κλοπής. Εμφανίζεται σε άτομα μειωμένης αντίστασης σε παρορμήσεις. Ο κλεπτομανής συναισθάνεται ότι η πράξη του είναι παράνομη και άσκοπη, ωστόσο δε μπορεί να αντισταθεί στην έντονη επιθυμία που αναδύεται στον νου του ενστικτωδώς. Ακόμα κι αν γίνει αντιληπτός εξευτελιζόμενος, αυτό δεν θα τον βοηθήσει να το αποφύγει την επόμενη φορά.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Τα αντικείμενα που κλέβει ο κλεπτομανής έχουν γι' αυτόν συμβολική σημασία. Η φροϋδική θεώρηση τονίζει ότι τα αντικείμενα της κλοπής έχουν πιθανώς σεξουαλικό συμβολισμό και η κλοπή προσφέρει στον κλεπτομανή μορφή "σεξουαλικής ικανοποίησης", ενώ η κατοχή των κλοπιμαίων δείχνει “λαφυροποίηση”. Άλλη ερμηνεία βλέπει στην κλεπτομανία μία μορφή "πρόκλησης" στις κοινωνικές επιταγές. Κατά μία άλλη θεώρηση, η κλεπτομανία είναι "εκδίκηση" του πάσχοντα για στερήσεις που είχε από παιδί. Η γνωστική θεωρία υποστηρίζει ότι το πάθος αποτελεί συμπεριφορά που μαθαίνεται μέσω της διαδικασίας επιβράβευσης. Η επιβράβευση που συνοδεύει την πράξη της κλοπής, θυμίζει ότι όλοι αρέσκονται να παίρνουν κάτι «τζάμπα». Ακόμη, πολλοί νιώθουν αδικημένοι, ότι οι άλλοι τούς οφείλουν, ότι η ζωή τούς “χρωστά”, καλύτερη επαγγελματική αναγνώριση, υγεία, καλύτερο γάμο, χρήμα. Η αίσθηση ότι παίρνουν κάτι «τζάμπα» αποτελεί “ανταμοιβή”, μιας υποκρυπτόμενης επιθετικότητας! Προσωρινά ο θυμός τους εκτονώνεται. Οι έρευνες σχετικά με την κλεπτομανία εστιάζονται και σε άτομα που αναζητούν, με ρίσκο, διαρκώς εμπειρίες, “πρωτότυπες” απολαύσεις. Στην πρωταρχική εμφάνιση της διαταραχής, αντικατοπτρίζεται η αφθονία αγαθών που διατίθεντο στο εμπόριο την περίοδο αμέσως μετά τη βιομηχανική επανάσταση. Η συχνότητα εκδήλωσης περιστατικών κλεπτομανίας σημείωσε άνοδο με την εμφάνιση των πολυκαταστημάτων, το 1900. Σύμφωνα με το αμερικάνικο εγχειρίδιο ψυχιατρικής η κλεπτομανία υπάγεται στις διαταραχές ελέγχου της παρόρμησης [κλεπτομανία, πυρομανία, τζόγος, κ.ά.].
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΛΕΠΤΟΜΑΝΙΑΣ: Κύριο χαρακτηριστικό της κλεπτομανίας, είναι η επαναλαμβανόμενη αδυναμία αντίστασης στην παρόρμηση που οδηγεί στην κλοπή άχρηστων αντικειμένων. Τα κλοπιμαία πετάγονται ή ξεχνιούνται κρυμμένα. Ο πάσχων βιώνει αυξανόμενη αίσθηση έντασης λίγο πριν κλέψει, ενώ νιώθει ανήμπορος να αντισταθεί στην επιτέλεση της πράξης. Η παρόρμηση, [μη ελεγχόμενη σκέψη], βιώνεται ως εισβολή στον ψυχισμό του. Παρ’ όλα αυτά, μόλις κλέψει, νιώθει άμεσα έντονη ευχαρίστηση και ανακούφιση. Ο κλεπτομανής δεν έχει πλήρη επίγνωση της πιθανότητας σύλληψής του. Πάντως, λόγω της εκ των υστέρων συνειδητοποίησης της πράξης του, βιώνει ενοχές. Η κλεπτομανία συχνά ξεκινά από την παιδική ηλικία. Η διαταραχή είναι συνήθως χρόνια και εμφανίζεται σε υψηλότερο ποσοστό στις γυναίκες. Περιστατικά διαπιστώνονται συχνά σε καταθλιπτικούς και άλλους ψυχικώς πάσχοντες. Ο καταθλιπτικός βιώνει αίσθηση κενότητας και κλέβοντας νιώθει ευχαρίστηση, ενώ έπειτα με τις ενοχές του αυτοτιμωρείται.
ΚΛΟΠΗ ΚΑΙ ΚΛΕΠΤΟΜΑΝΙΑ: Οι κοινοί κλέφτες είναι είτε εγκληματίες, οπότε οι κλοπές αποτελούν “επικερδή” τρόπο ζωής(!), είτε χρήστες ουσιών για εξασφάλιση της δόσης, ή παραβατικά άτομα που δρουν σε ομάδες (χούλιγκανς) προς εκτόνωση, ή για να δείξουν τη “γενναιότητά” τους. Στην κλεπτομανία, η κλοπή δεν προσχεδιάζεται. Ο κλεπτομανής κλέβει παρορμητικά, γι’ αυτό και η πράξη του, δεν πραγματοποιείται υπό συνθήκες πλήρους ασφαλείας. Ενώ ο κλεπτομανής βιώνει διέγερση λίγο πριν την κλοπή, ο δράστης μικροκλοπών διεγείρεται κατά τον προσχεδιασμό της, μέρες πριν.
ΕΦΗΒΙΚΗ ΚΛΕΠΤΟΜΑΝΙΑ: Οι έφηβοι εμπλέκονται σε κλοπές από ανάγκη για περιπέτεια και αναγνώριση! Επιδιώκουν, έτσι, να δείξουν ικανότητες, θάρρος, επιδεξιότητα, για να τους επιβραβεύσουν οι συνομήλικοί τους. Συχνά, κλέβουν και χαρίζουν ή μοιράζουν το προϊόν της κλοπής στους φίλους τους για να «εξαγοράσουν» τη φιλία τους και για να μοιραστούν τις ενοχές τους. Συχνά, η έλλειψη προτύπου στην οικογένεια, για τη διαμόρφωση ηθικής συνείδησης, παίζει καθοριστικό ρόλο. Σε ορισμένες περιπτώσεις οικογενειών δεν υπάρχουν αναστολές ή τύψεις συνειδήσεως για την παραβατικότητα. Με τέτοια “διαπαιδαγώγηση”, ο νέος μιμείται γονεϊκές συμπεριφορές, διαπράττοντας παραβατικές πράξεις χωρίς να συνειδητοποιεί τη σημασία και τις επιπτώσεις τους.
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ: Πρώτο στάδιο παρέμβασης είναι η αναγνώριση του πάθους, η ενημέρωση του πάσχοντα για τα αίτια και τις δυνατότητες θεραπείας. Σε δεύτερο σταδιο προτείνονται προσεγγίσεις, ώστε ο πάσχων να συνειδητοποιεί τη σημασία των συμπτωμάτων, τη συναισθηματική διάσταση των συγκρούσεών του, καταλήγοντας σε σταδιακή εξάλειψη των περιστατικών κλοπής. Η γνωστική θεραπεία εστιάζει στις λανθασμένες αντιλήψεις του πάσχοντα (π.χ. “η ζωή είναι άδικη») που συντηρούν την παθολογική συμπεριφορά. Το άτομο επανεκπαιδεύεται σε νέες, εποικοδομητικότερες συμπεριφορές.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Η κλεπτομανία, καθώς και πολλά περιστατικά μικροκλοπών, αποτελούν έναν ακόμη παθολογικό τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι χειρίζονται αρνητικά συναισθήματα. Ολοι μπορούν εν δυνάμει, σε μια ευάλωτη στιγμή της ζωής, να εμπλακούν σε φαύλο κύκλο παθολογικής συμπεριφοράς, να νιώσουν ανάγκη “αυτοεπιβράβευσης” παίρνοντας κάτι χωρίς να πληρώσουν. Συχνά, η διαχωριστική γραμμή παθολογικής και φυσιολογικής συμπεριφοράς είναι δυσδιάκριτη. Η πίστη στον Θεό, η δυνατότητα μετάνοιας, η προσπάθεια για νέο ξεκίνημα, είναι πνευματικά όπλα που πρέπει να έχει στη φαρέτρα του ο πάσχων και οι οικείοι του. Ακόμη, η κοινωνία, κατανοώντας σε βάθος τις παραβατικές συμπεριφορές μπορεί και πρέπει να παρεμβαίνει ουσιαστικά στα σημεία που η ίδια νοσεί.
* Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας – συγγραφέας
Στο επόμενο άρθρο μας, την πρώτη Κυριακή του Φεβρουαρίου, θα ασχοληθούμε με ένα πάθος, που εξαιτίας της μορφής του αφήνει πρόσφορο έδαφος στην ανάπτυξη πολλών άλλων παθών. Πρόκειται για την οκνηρία και την πνευματική ακηδία.
