Του Νίκου Παπαθεοδώρου
Είναι χαρακτηριστικό ότι στις παλιές απεικονίσεις της Λάρισας, η περιοχή που προτιμούσαν να αποτυπώσουν αρχικά οι ζωγράφοι και αργότερα οι φωτογράφοι ήταν η περιοχή του λόφου της Ακροπόλεως ή του Φρουρίου όπως επικράτησε να ονομάζεται σήμερα, με την όμορφη λίθινη γέφυρα του Πηνειού και το τζαμί του Χασάν μπέη. Αυτές τις τρείς αντιπροσωπευτικές περιοχές της πόλεως, οι οποίες βρίσκονταν κοντά η μία με την άλλη, ήταν εκείνες που εντυπωσίαζαν τους επισκέπτες και έδιναν κάποια ομορφιά στην τουρκοκρατούμενη Λάρισα. Αντίθετα, το εσωτερικό της πόλεως δεν παρουσίαζε ιδιαίτερη αισθητική αξία. Ό,τι είχε να επιδείξει η πόλη ήταν πολλά ισόγεια σπίτια κατασκευασμένα με πλιθιά και ξύλινους δοκούς, ορισμένα διώροφα κονάκια μπέηδων κτισμένα με την παλιά παραδοσιακή αρχιτεκτονική και στενά και ακάθαρτα σοκάκια που ακολουθούσαν την δαιδαλώδη οθωμανική ρυμοτομία, στρωμένα τα κεντρικότερα με λιθόστρωτο (καλντερίμι).
Έτσι και η σημερινή φωτογραφία απεικονίζει τα τρία αυτά χαρακτηριστικά σημεία της Λάρισας. Ο φωτογράφος και η χρονολογία λήψεως της φωτογραφίας μας είναι άγνωστα. Από τα απεικονιζόμενα όμως κτίσματα μπορούμε με σχετική ακρίβεια να προσεγγίσουμε την χρονολογία της. Ο προσανατολισμός είναι εύκολος. Ο φωτογράφος στάθηκε στην αριστερή όχθη του Πηνειού, κοντά στο σημερινό στάδιο Αλκαζάρ και από το σημείο αυτό κατέγραψε την βορειοδυτική πλευρά της πόλεως. Το ιδιαίτερο όμως της φωτογραφίας που την κάνει να θεωρείται σπάνια είναι το γεγονός ότι ο ναός του Αγίου Αχιλλείου βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση ανακατασκευής. Συγκεκριμένα, ενώ ο κυρίως ναός εξακολουθεί να είναι η ξυλόστεγη τρίκλιτη βασιλική του Καλλιάρχη που είχε κτισθεί το 1794, στη δυτική πλευρά του έχουν κτισθεί δύο ψηλά τετραώροφα κωδωνοστάσια (καμπαναριά), τα οποία συναγωνίζονται σε ύψος το ρολόι με τον κωνικό πυργίσκο, ο οποίος διακρίνεται στην αριστερή άκρη καθώς κοιτάμε τη φωτογραφία.
Είναι γνωστό ότι με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας καταβλήθηκε προσπάθεια να εξωραϊσθεί ο ναός, όχι μόνο γιατί ήταν αφιερωμένος στον πολιούχο της Λάρισας, αλλά και γιατί ήταν ο μητροπολιτικός ναός της πόλεως, στον οποίο γίνονταν όλες οι εορταστικές εκδηλώσεις (δοξολογίες, Θεοφάνεια, Πάσχα, κλπ). Όμως λόγω της παλαιότητας του ναού, το εκκλησιαστικό συμβούλιο είχε αρχίσει από πολύ νωρίς την αισθητική αναβάθμισή του. Σαν πρώτο βήμα προτάθηκε το 1896 να οικοδομηθεί, σε επαφή με τη δυτική πλευρά της βασιλικής, ένα σύμπλεγμα αψιδωτού πρόπυλου σε ρυθμό νεοκλασικό, με δύο ψηλά καμπαναριά στις δύο πλευρές του[1]. Αρχές του 1900 η νέα αυτή προσθήκη ήταν έτοιμη και σ’ αυτή τη φάση έγινε η λήψη της φωτογραφίας που παρουσιάζουμε. Περισσότερες λεπτομέρειες της νέας προσθήκης μπορούμε να αποκτήσουμε από το επιστολικό δελτάριο της Ελληνικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας αριθ. 244, το οποίο κυκλοφόρησε το 1903 με τον υπότιτλο: «ΛΑΡΙΣΣΑ. Η Μητρόπολις». Το 1904 ισοπεδώθηκε η παλιά βασιλική και στη θέση της ανοικοδομήθηκε νέος ναός σε ρυθμό σταυροειδή με τρούλο, ο οποίος εγκαινιάσθηκε το 1907. Βόρεια του ναού και πίσω από το βόρειο καμπαναριό διατηρείται ακόμη το κτίριο του επισκοπείου, το οποίο βρισκόταν σε επαφή με τον ναό.
Από τα υπόλοιπα κτίσματα που διαγράφονται στη φωτογραφία θα εστιάσουμε την προσοχή μας αρχίζοντας από αριστερά πρώτα το ρολόι της πόλεως που αναφέραμε. Πιο κάτω διακρίνεται με δυσκολία το υπερώο της κατοικίας που έκτισε ο μητροπολίτης Νεόφυτος το 1886. Πίσω από το ιερό της εκκλησίας υπάρχουν διάφορα ισόγεια βοηθητικά κτίσματα του ναού και πάνω από τη στέγη της βασιλικής του Αγίου Αχιλλείου εξέχει ο επάνω όροφος και το υπερώο του τριώροφου αρχοντικού του γαιοκτήμονα Ιωάννη Βελλίδη, το οποίο κτίσθηκε γύρω στα 1884. Πιο κάτω δεσπόζει το μεγαλοπρεπέστατο τζαμί του Χασάν μπέη με τον μιναρέ του, το οποίο θεωρούνταν ένα από τα λαμπρότερα μουσουλμανικά τεμένη του ελληνικού χώρου. Το 1908 η Οθωμανική κοινότητα της Λάρισας στην οποία ανήκε το τζαμί, το ισοπέδωσε λόγω παλαιότητας και παρά τις διαμαρτυρίες του τύπου και του Λαρισαϊκού λαού, πώλησε τα οικοδομικά υλικά της κατεδαφίσεως στον ασβεστοποιό Κοσμά Πέτρου. Λόγω επαγγέλματος του τελευταίου καταλαβαίνει κανείς τη τύχη τους[2].
Κάτω από το τζαμί διακρίνεται μέρος και συγκεκριμένα τα τρία πρώτα από τα εννέα τόξα, της παλιάς πέτρινης γέφυρας, η οποία συνέδεε τις όχθες του Σαλαμπριά όπως ήταν η μεσαιωνική ονομασία του Πηνειού, η οποία πρωτοπαρουσιάζεται στην « Αλεξιάδα» της Άννας Κομνηνής.
Κάτω από τον λόφο του Φρουρίου διακρίνονται σπίτια της συνοικίας Ταμπάκικα και εργαστήρια κατεργασίας δερμάτων (βυρσοδεψεία), ενώ δίπλα τους κυλάει ήρεμα τα νερά του ο Πηνειός.
[1]. Γουργιώτης Γεώργιος, Σχεδίασμα Μεταβυζαντινής-Νεοελληνικής Ιστορίας του Ναού του Αγίου Αχιλλίου. Ιστορική Αναδρομή, Λάρισα (1986) σ. 13.Βλέπε και Παλιούγκας Θεόδωρος,Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1453-1881), τόμ. Α΄ Λάρισα, (1996), σ. 199.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Θρασύβουλος Μακρής, Ένας χαρισματικός δημοσιογράφος, εφ. Larissanet, φύλλο της 3ης Ιανουαρίου 2014.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
