* Από τον Νίκο Αλέτρα
Το κλίμα στα σχολεία σήμερα αντικατοπτρίζει το κλίμα που επικρατεί στην ίδια την κοινωνία. Ασφυξία, καταπίεση και διάχυτη η ατμόσφαιρα του απέλπιδου και του ανέφικτου. Οι μαθητές διαπλάθονται ως οι πολίτες της αυριανής κοινωνίας, μέσα σε ένα κλίμα φόβου και βίας (ρητής και άρρητης), που εξαπλώνεται παντού μέσα στην κοινωνία. Η ανθρωπιστική κρίση ξεκινά μέσα από τα σπίτια και τις οικογένειες, περνάει από τα σχολεία και εξαπλώνεται σε κάθε χωροχρονική δραστηριότητα της κοινωνίας. Η κοινωνία του αύριο θα είναι μια κοινωνία φόβου.
Το ζήτημα είναι ποια θα πρέπει να είναι η θέση του Έλληνα εκπαιδευτικού σήμερα, σ’ αυτές τις πρωτοφανείς συνθήκες κρίσης της οικονομίας, της προσωπικής και της συλλογικής αξιοπρέπειας και, εντέλει, της ύπαρξης της ίδιας της δημοκρατίας. Ο εκπαιδευτικός σήμερα είναι, πλέον, ένας προλετάριος μιας βιομηχανικοποιημένης και οικονομικίστικης εκπαίδευσης, η οποία λειτουργεί ως ένα ακόμη γρανάζι της καπιταλιστικής κοινωνίας. Ο εκπαιδευτικός, λόγω της ιδιότητάς του, θα πρέπει να αντιδράσει∙ από τη στάση του θα εξαρτηθεί η αναπαραγωγή των σημερινών συνθηκών παραγωγής στο μέλλον. Ο προλετάριος εκπαιδευτικός, σήμερα, θα πρέπει να λειτουργεί ως «διανοούμενος της κοινωνικής αλλαγής». Αυτό υποστηρίζει ο Χένρι Ζιρού, ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της κριτικής παιδαγωγικής σήμερα στις ΗΠΑ, ο οποίος με τη σειρά του δανείζεται τις θεωρίες του Αντόνιο Γκράμσι, τις σχετικές με τη δύναμη αλλά και τον ηγεμονικό ρόλο που έχουν οι λειτουργικοί διανοούμενοι για την προώθηση των δικαιωμάτων της εργατικής τάξης.
Ας πάρουμε, ως παράδειγμα, την περίπτωση της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας και, γενικότερα, την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, που ακολουθεί. Είναι μαθηματικά βέβαιο ότι στο τέλος αυτής της διαδικασίας, θα απολυθούν εκπαιδευτικοί. Και το τραγικό είναι ότι δεν θα απολυθούν οι εκπαιδευτικοί που πραγματικά δεν κάνουν γι αυτή την δουλειά, αλλά οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι δεν έχουν μέσο, δεν έχουν ρουσφέτι. Αυτοί που έχουν ρουσφέτι -οι λίγοι- θα μείνουν. Οι άλλοι -οι πολλοί- θα είναι υποψήφιοι για να τους «φύγουν». Ο εκπαιδευτικός που- ενώ γνωρίζει , εκ των προτέρων, ποια θα είναι η δική του κατάληξη όπως και των συναδέρφων του, και εξακολουθεί να συμμετέχει στη διαδικασία της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας- δε θα πρέπει να νιώθει καθόλου περήφανος για τη στάση του. Αποτελεί παράδειγμα προς αποφυγήν. Αυτός ο εκπαιδευτικός σίγουρα δεν είναι ο διανοούμενος της κοινωνικής αλλαγής, όπως λέει ο Ζιρού. Το παράδειγμά του δείχνει το δρόμο του ραγιαδισμού, τον οποίο θα ακολουθήσουν –πρώτα απ’ όλους- οι μαθητές του.
Λέει ο Ζιρού: "Κεντρικό ζήτημα στο να λειτουργήσουν οι εκπαιδευτικοί ως διανοούμενοι είναι να κάνουν το παιδαγωγικό πιο πολιτικό και το πολιτικό πιο παιδαγωγικό. Κάνοντας το πολιτικό πιο παιδαγωγικό σημαίνει να χρησιμοποιήσουμε μορφές παιδαγωγικής που ενσωματώνουν πολιτικά συμφέροντα, που θα κάνουν τους μαθητές να σκεφτούν κριτικά, να προβληματισθούν πάνω στη γνώση, να συζητήσουν και ν΄ αγωνισθούν για έναν καλύτερο κόσμο". Δηλαδή, με απλά λόγια, ο Ζιρού λέει ότι πρέπει να εκπαιδεύσουμε τους μαθητές, να τους διαπαιδαγωγήσουμε, ώστε πάνω απ' όλα να γίνουν πολιτικά όντα, δηλαδή μέλη μιας Πολιτείας. Μόνο αν εκπαιδεύσουμε τους μαθητές να γίνουν καλοί πολίτες, θα καταφέρουμε να περιορίσουμε την καταπίεση όχι μόνο στο σχολείο, αλλά και στην ίδια την κοινωνία.
Είναι προφανές ότι κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να γίνει. Και αυτό γιατί, το παρόν πολιτικό κατεστημένο έχει επανδρώσει τον κρατικό μηχανισμό (και τις δομές εκπαίδευσης) με τους γνωστούς τρόπους αναξιοκρατίας και με πρόθυμα στελέχη που θα εξασφαλίσουν τη συνέχεια της ύπαρξής του. Παρόλα αυτά, ο εκπαιδευτικός με τη στάση του και το θάρρος του θα μπορέσει να γίνει ένας διανοούμενος της κοινωνικής αλλαγής, που το παράδειγμά του θα λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά και, εντέλει, λυτρωτικά για την ίδια τη μελλοντική κοινωνία των ανθρώπων.
* Ο Νίκος Αλέτρας είναι εκπαιδευτικός και διδάσκει στο ΕΠΑΛ Ελασσόνας
