Οι Τρεις Ιεράρχες Προστάτες της Παιδείας

Από τη Χρυσούλα Χρ. Μότσιου-Τσανά, δρ. Θεολογίας Α.Π.Θ.

Από τον 11ο αιώνα, όπου ο Άγιος Ιωάννης ο Μαυρόπους Επίσκοπος Ευχαϊτών της Μικράς Ασίας καθιέρωσε την κοινή γιορτή των Τριών Ιεραρχών και συνέταξε και Ακολουθία για να συνεορτάζουν, πέρασαν 800 περίπου χρόνια για να καθιερωθεί ο κοινός εορτασμός τους ως γιορτή της Παιδείας και των Γραμμάτων.

Το 1826 καθιερώθηκε επίσημα ως γιορτή της Ελληνικής και Επτανησιακής Παιδείας και το 1843 το Πανεπιστήμιο Αθηνών καθιέρωσε για το ελεύθερο πια ελληνικό κράτος τη γιορτή των Τριών Ιεραρχών ως γιορτή της Παιδείας!
Ήταν τότε που το νεοσύστατο ελληνικό κράτος έψαχνε πρότυπα και προστάτες που να εκφράζουν την ιστορική του συνέπεια, την πορεία της παραδόσεώς του. Ήταν τότε που συνειδητοποιούσαν ότι ο ελληνισμός έχει μια συνέχεια που ξεκινά από την αρχαιότητα και συνεχίζει με τις μεγάλες μορφές των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας. Αυτών που προσέλαβαν στα συγγράμματά τους όλα τα αγαθά της Ελληνικής Παιδείας, αφού προηγουμένως την αποκαθάρισαν από την κατάπτωση της θρησκευτικής και ηθικής ζωής των αρχαίων Ελλήνων.
Δεν έπαψε, βέβαια, από τότε μέχρι σήμερα η γιορτή τους να είναι επίσημα γιορτή των Γραμμάτων και της Παιδείας, έπαψαν, όμως, οι μορφές τους να αποτελούν πρότυπα ζωής, μορφώσεως και παιδείας σε εκπαιδευτικούς και εκπαιδευόμενους, σε παιδιά και σε γονείς.
Έπαψε η σκέψη τους να αποτελεί οδοδείκτη στα χέρια των εκπαιδευτικών μας προγραμμάτων. Έπαψε η ζωή τους να προβάλλεται ως πρότυπο ζωής. Η Παιδεία είναι κατά τους τιμώμενους σήμερα Πατέρες πρώτιστο αγαθό που οδηγεί τον άνθρωπο στον Θεό. Οι Προστάτες της Παιδείας λένε ναι στη Θεανθρώπινη Παιδεία που αφορά τον όλο άνθρωπο ως ψυχοσωματική ύπαρξη, που δεν τον αλλοτριώνει κόβοντάς τον από τις πνευματικές του ρίζες και δεν παραδίδει τα υπαρξιακά του οράματα στη μανία της στείρας γνώσης και της πληθωρικής πληροφορίας.
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος γράφει ότι η παιδεία «Τέχνη Τεχνῶν καί Ἐπιστήμη Ἐπιστημῶν φαίνεταί μοι ἂνθρωπον ἂγειν» (PG 35,425A). Δηλαδή είναι ανώτερη από κάθε τέχνη και από κάθε επιστημονική γνώση η δυνατότητα και η ικανότητα να ασκεί κανείς αγωγή και κατεύθυνση στον άνθρωπο.
Και ο Μέγας Βασίλειος υπογραμμίζει ότι η αγωγή έναν σκοπό έχει «τό ὁμοιωθῆναι Θεῷ, κατά τό δυνατόν ἀνθρώπου φύσει» (PG 32,69Β). Να φθάσει δηλαδή ο άνθρωπος, όσο του επιτρέπει η επιρρεπής στην αμαρτία ανθρώπινη φύση του, να μοιάσει στον άγιο και τέλειο Θεό!Ωστόσο, η σημερινή Παιδεία έχει έναν τέτοιον σκοπό; Κατευθύνεται μέσα από τα προγράμματά της και τα βιβλία της σ’ έναν τέτοιον σχεδιασμό; Όταν για τους «Τρεῑς μεγίστους φωστήρας» αγωγή δε νοείται χωρίς πνευματικά μαθήματα και επιμέλεια ψυχής. Όταν οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας μας, αλλά και μεγάλοι Έλληνες φιλόσοφοι της αρχαιότητας διακήρυτταν ότι όταν η επιστήμη χωρίζεται από τη δικαιοσύνη και την άλλη αρετή «πανουργία οὐ σοφία φαίνεται…», Πλάτωνος «Μενέξενος» 347α. Διότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο νους, αποθήκη πληροφοριών, αλλά είναι εξίσου και ψυχή, η οποία έχει ανάγκη από την πίστη στον Θεό για να επιβιώσει και να κατακτήσει την ομορφιά και το κάλλος που του αρμόζει.
Μια φράση του Ιερού Χρυσοστόμου είναι ενδεικτική της αγάπης και της φροντίδας των Τριών Ιεραρχών για τους νέους «πάντα ἡμῑν Δευτέρα ἒστω τῆς προνοίας τῶν παίδων». Όλα πρέπει να υποχωρούν μπροστά στη φροντίδα για τα παιδιά και τους νέους. Θυσίαζαν και την ανάπαυσή τους για να βοηθήσουν τους νέους. Γνώριζαν ότι η νεανική ηλικία έχει πολλές εσωτερικές δυσκολίες και περικυκλώνεται από αναρίθμητες εξωτερικές «Μυρίων κακῶν ἐσμός συνέζευκται τῇ νεότητι» έλεγε ο Μέγας Βασίλειος. Όταν παραμεληθεί η νεότητα και δεν έχει ανώτερα ιδανικά και δημιουργικές απασχολήσεις, αλλά μένει αργή και βυθίζεται στις αμαρτίες «θηρίου παντός ἀγριωτέρα γίνεται» έλεγε ο Ιερός Χρυσόστομος. Και επιπλέον τονίζει ο ίδιος Άγιος «ἡ Παιδεία μετάληψις ἁγιότητος ἐστί» (ΕΠΕ25,282).
Αν θέλουμε να μην είμαστε ανακόλουθοι με αυτό το γενικό παιδαγωγικό τους πνεύμα, αν πραγματικά θέλουμε να είναι προστάτες στη σύγχρονη Παιδεία μας οι Άγιοι Τρεις Ιεράρχες, οφείλουμε να αναθεωρήσουμε την πορεία μας και να επιστρέψουμε στο πνεύμα τους, διότι, όπως έλεγε και ο Άγιος Πορφύριος, «η εποχή μας η δύσκολη, όπως όλες οι εποχές, δεν έχει ανάγκη από γονείς, έχει ανάγκη από αγίους γονείς… Δεν έχει ανάγκη από δασκάλους, έχει ανάγκη από αγίους δασκάλους». Ας το ελπίσουμε, ας το προσπαθήσουμε και ας το ευχηθούμε με όλη μας την ψυχή πριν μας κοστίσει πολύ ακριβά.