Η νέα αυτή τάση, γνωστή και ως βιώσιμη ανάπτυξη (sustainable development), είναι άμεσα συνυφασμένη με την υιοθέτηση από μέρους των επιχειρήσεων των λεγόμενων ESG κριτηρίων που καλύπτουν τρεις βασικούς πυλώνες, τον περιβαλλοντικό (E: environmental), τον κοινωνικό (S: social) και της εταιρικής διακυβέρνησης (G: governance). Η υιοθέτηση των κριτηρίων αυτών προωθείται δυναμικά από την ευρωπαϊκή ένωση, η οποία παράγει σε έντονους ρυθμούς ευρωπαϊκή νομοθεσία που εμπλέκει όλο και περισσότερο τις επιχειρήσεις στην προσπάθεια για μετάβαση σε μια πιο βιώσιμη και αποδοτική οικονομία. Η σχετική νομοθεσία δεν αφορά μόνο τις μεγάλες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη βαριά βιομηχανία, αλλά επηρεάζει όλες τις επιχειρήσεις σε όλους τους κλάδους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πρόσφατη Οδηγία CSRD που αφορά την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρείες. Η εν λόγω οδηγία, από το έτος 2027, επεκτείνει την εφαρμογή της σε επιχειρήσεις μικρού και μεσαίου μεγέθους (ΜμΕ), δημιουργώντας ένα σύνθετο πλαίσιο υποχρεώσεων γνωστοποίησης μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών. Οι απαιτούμενες γνωστοποιήσεις καλύπτουν όλο το φάσμα των θεμάτων βιωσιμότητας της επιχείρησης (λ.χ. κλιματική αλλαγή, εργασιακά δικαιώματα, επιχειρηματική ηθική) και αφορούν όλο το μήκος της αλυσίδας αξίας (προμηθευτές, εργαζόμενοι, καταναλωτές).
Η κανονιστική συμμόρφωση των ΜμΕ στις εκτεταμένες υποχρεώσεις της CSRD σηματοδοτεί τη μετάβασή τους σε ένα πιο μοντέρνο, βιώσιμο -ίσως και πιο αποδοτικό- επιχειρηματικό μοντέλο. Από την άλλη πλευρά, όμως, αναμένεται να συνδεθεί αφενός με δυσανάλογο κόστος συμμόρφωσης και αφετέρου με σημαντική γραφειοκρατία λόγω του πρόσθετου εξαντλητικού reporting. Σημειώνεται χαρακτηριστικά ότι τα Ευρωπαϊκά Πρότυπα Εκθέσεων Βιωσιμότητας (ESRS - European Sustainability Reporting Standards) προβλέπουν πάνω από 1.000 πιθανά σημεία δεδομένων που θα πρέπει να γνωστοποιούνται από τις επιχειρήσεις.
Στις αναφερόμενες δυσκολίες -που είναι λίγο πολύ γνωστές σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., ιδίως μετά την πολυσυζητημένη Έκθεση Ντράγκι («Το μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας»), στην οποία τονίζεται ότι οι ΜμΕ δαπανούν έως και το 12,5% του προϋπολογισμού τους για τη σύνταξη εκθέσεων βιωσιμότητας- έρχεται να προστεθεί και μία ακόμσ πρόκληση για τις ελληνικές ΜμΕ: Η μετάβαση από τις παραδοσιακές επιχειρηματικές πολιτικές -αυτές δηλαδή που στοχεύουν στη βέλτιστη οικονομική απόδοση για τους μετόχους και τους επενδυτές- σε πιο μοντέρνα και βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα προϋποθέτει τη διαμόρφωση βιώσιμης εταιρικής κουλτούρας. Εδώ κομβικής σημασίας είναι, κατ’ αρχάς, η χάραξη μακροπρόθεσμης στρατηγικής πολιτικής που να λαμβάνει υπ’ όψιν τα συμφέροντα όλων των παραγόντων της επιχείρησης (μέτοχοι, εργαζόμενοι, καταναλωτές) και τις επιπτώσεις της επιχείρησης σε θέματα βιωσιμότητας. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η κατάλληλη εκπαίδευση των στελεχών και λοιπού προσωπικού της επιχείρησης, ώστε να μπορούν να υλοποιούν στην πράξη την πολιτική αυτήν. Τέλος, εξίσου βαρύνουσα σημασία έχει και η ενίσχυση του συστήματος διακυβέρνησης της εταιρείας με κατάλληλες πολιτικές και διαδικασίες που εξασφαλίζουν την τήρηση της στρατηγικής βιωσιμότητας. Στα σημεία αυτά, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, οι παραδοσιακές ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις εμφανίζονται διστακτικές.
Κι ενώ το πώς θα ανταπεξέλθουν οι ελληνικές ΜμΕ στις σχετικές προκλήσεις αναμένεται να αποδειχθεί στην πράξη, το δικαιοπολιτικό ερώτημα που ανακύπτει είναι το ποιος (πρέπει να) φέρει το κόστος του ESG και μέχρι ποιο σημείο εκτείνεται τελικά η υποχρέωση των επιχειρήσεων να σώσουν τον πλανήτη.
* Η Μαριάννα Νάζου είναι διδάκτωρ Νομικής, δικηγόρος Δ.Σ. Λάρισας, νομική σύμβουλος επιχειρήσεων.
