«Ουκρανικό μοντέλο»: Η πρόταση-λύση για το προσφυγικό

Από τον Νότη Μαριά,
καθηγητή Θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης,
πρώην ευρωβουλευτή,
[e-mail]

Σε πρόσφατο άρθρο μας (www.political.gr, 13/4/2024, σελ. 29) επισημάναμε ότι το νέο Σύμφωνο της Ε.Ε. για τη Μετανάστευση και το Άσυλο που ψήφισε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την Τετάρτη 10 Απριλίου 2024 βαδίζει στα χνάρια του Δουβλίνο 3, σύμφωνα με το οποίο, όπως έχουμε ήδη τονίσει, «το κράτος-μέλος πρώτης εισόδου είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας ή αίτησης ασύλου που υποβάλλεται στην Ε.Ε. από υπήκοο τρίτης χώρας.

Απλά με το νέο Σύμφωνο προβλέπονται και 30.000 μετεγκαταστάσεις ετησίως (www.notismarias.com, 3/7/2023)».
Τονίσαμε δε ότι το επιβαλλόμενο, με το νέο Σύμφωνο, σύστημα αλληλεγγύης, αν και είναι υποχρεωτικό, εντούτοις δίνει τη δυνατότητα σε κάθε κράτος-μέλος «να επιλέξει τα μέσα έκφρασης της εν λόγω αλληλεγγύης, τα οποία είναι, είτε η συμμετοχή του με βάση την παραπάνω «κλείδα κατανομής» στην υποχρεωτική μετεγκατάσταση συνολικά 30.000 προσφύγων ετησίως, είτε η καταβολή χρηματικού ποσού για κάθε πρόσωπο το οποίο δε θα αποδέχεται για μετεγκατάσταση, είτε άλλα μέτρα συνεισφοράς. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο οι γνωστές και μη εξαιρετέες Πολωνία και Ουγγαρία, αλλά και ενδεχομένως η Γερμανία και άλλες χώρες του σκληρού πυρήνα θα προτιμήσουν να καταβάλουν το σχετικό αντίτιμο σε ευρώ ανά άτομο, παρά να δεχθούν τα εν λόγω πρόσωπα για μετεγκατάσταση στην επικράτειά τους».
Για τον λόγο αυτόν εμείς από την πλευρά μας ήδη εδώ και δύο χρόνια είχαμε προκρίνει το «ουκρανικό μοντέλο»(www.notismarias.gr, 8/3/2022), το οποίο ήδη έχει εφαρμοστεί στην περίπτωση των εκατομμυρίων Ουκρανών προσφύγων και το οποίο δεν έχει καμία σχέση με τις παθογένειες του «συστήματος του Δουβλίνου» (www.notismarias.com, 3/7/2023).
Μάλιστα, με σύνθημα «Προσφυγικό-Ε.Ε. κάντο όπως και με τους Ουκρανούς πρόσφυγες» επαναφέραμε την εν λόγω πρότασή μας-λύση για το προσφυγικό τόσο με την εισήγησή μας στο Συνέδριο για τους Πρόσφυγες που διοργάνωσε η Περιφέρεια Κρήτης στο Ρέθυμνο στις 20 Ιουνίου 2023 όσο και με την πρόσφατη τηλεοπτική μας συνέντευξή στη Militaire TV στις 22/6/2023.
Ως γνωστόν, στις 4 Μαρτίου 2022, με αφορμή τον Πόλεμο στην Ουκρανία, το Συμβούλιο της Ε.Ε. εξέδωσε την υπ’ αρίθμ, 2022/382 Εκτελεστική του Απόφαση, με την οποία διαπίστωσε «την ύπαρξη μαζικής εισροής εκτοπισθέντων από την Ουκρανία κατά την έννοια του άρθρου 5 της Οδηγίας 2001/55/ΕΚ», γεγονός που είχε «ως αποτέλεσμα την εφαρμογή προσωρινής προστασίας».
Η ανωτέρω Οδηγία 2001/55/ΕΚ εκδόθηκε στις 20 Ιουλίου 2001 μετά την οδυνηρή εμπειρία της Ευρώπης λόγω των χιλιάδων εκτοπισθέντων με αφορμή τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία στη δεκαετία του 1990, οι οποίοι πλημμύρισαν κυρίως τη Γερμανία, αλλά και άλλες χώρες της Ε.Ε. Η κατάσταση αυτή οδήγησε την Ε.Ε. στο να φροντίσει «να προβλεφθεί ένας μηχανισμός αλληλεγγύης για να συμβάλει στην επίτευξη της δίκαιης κατανομής των βαρών μεταξύ κρατών-μελών όσον αφορά την υποδοχή σε περίπτωση μαζικής συρροής εκτοπισθέντων και την αντιμετώπιση των συνεπειών αυτής της υποδοχής».
Ειδικότερα, στο άρθρο 1 της Οδηγίας 2001/55/ΕΚ καθορίζεται ρητά ότι σκοπός της Οδηγίας είναι «να θεσπίσει ελάχιστες προδιαγραφές παροχής προσωρινής προστασίας σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων από τρίτες χώρες, οι οποίοι δεν μπορούν να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους, και να επιδιώξει τη δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ των κρατών-μελών όσον αφορά την υποδοχή και την αντιμετώπιση των συνεπειών της υποδοχής αυτών των ατόμων».
Επιπλέον, στο άρθρο 12 της Οδηγίας 2001/55/ΕΚ προβλέπεται ότι «τα κράτη-μέλη παρέχουν, για μια περίοδο που δεν υπερβαίνει την περίοδο προσωρινής προστασίας, το δικαίωμα, στα άτομα που απολαύουν προσωρινής προστασίας, να ασκούν μισθωτή ή ανεξάρτητη δραστηριότητα, τηρουμένων των κανόνων που εφαρμόζονται στο επάγγελμα, καθώς και δραστηριότητες, όπως εκπαιδευτικά προγράμματα για ενήλικες, επαγγελματική κατάρτιση και πρακτική εξάσκηση». Επιπλέον, «εφαρμόζεται το ισχύον γενικό δίκαιο των κρατών-μελών σχετικά με την αμοιβή, την πρόσβαση στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης όσον αφορά τη μισθωτή ή ανεξάρτητη δραστηριότητα, καθώς και άλλους όρους εργασίας».
Με βάση, λοιπόν, το εν λόγω νομοθετικό πλαίσιο η παραπάνω υπ’ αρίθμ. 2022/382 Εκτελεστική Απόφαση του Συμβουλίου για τους Ουκρανούς εκτοπισθέντες πέραν των άλλων προβλέπει ότι «οι Ουκρανοί υπήκοοι, ως απαλλαγμένοι από την υποχρέωση θεώρησης, έχουν το δικαίωμα να μετακινούνται ελεύθερα εντός της Ένωσης μετά την είσοδό τους στο έδαφός της για περίοδο 90 ημερών. Σε αυτήν τη βάση, είναι σε θέση να επιλέξουν το κράτος-μέλος στο οποίο επιθυμούν να απολαύουν των δικαιωμάτων που απορρέουν από την προσωρινή προστασία και να επανενωθούν με την οικογένειά τους και τους φίλους τους στα σημαντικά δίκτυα διασποράς που υπάρχουν σήμερα σε ολόκληρη την Ένωση. Στην πράξη, αυτή η δυνατότητα θα διευκολύνει την εξισορρόπηση των προσπαθειών μεταξύ κρατών-μελών, μειώνοντας, με τον τρόπο αυτόν, την πίεση στα εθνικά συστήματα υποδοχής. Μόλις ένα κράτος-μέλος εκδώσει άδεια διαμονής σύμφωνα με την Οδηγία 2001/55/ΕΚ, το άτομο που απολαύει προσωρινής προστασίας, ενώ έχει το δικαίωμα να μετακινείται εντός της Ένωσης για 90 ημέρες εντός περιόδου 180 ημερών, θα πρέπει να μπορεί να κάνει χρήση των δικαιωμάτων που απορρέουν από την προσωρινή προστασία μόνο στο κράτος-μέλος που εξέδωσε την άδεια διαμονής. Αυτό δε θα πρέπει να θίγει τη δυνατότητα κράτους-μέλους να αποφασίσει να χορηγήσει ανά πάσα στιγμή άδεια διαμονής σε πρόσωπα που απολαύουν προσωρινής προστασίας δυνάμει της παρούσας απόφασης».
Σε εκτέλεση, λοιπόν, της εν λόγω Εκτελεστικής Απόφασης του Συμβουλίου της Ε.Ε. εκατομμύρια Ουκρανοί εκτοπισμένοι φιλοξενούνται ήδη στην Ε.Ε. των 450 εκατομμυρίων κατοίκων χωρίς να έχουν δημιουργηθεί ιδιαίτερα προβλήματα. Πολύ δε περισσότερο δεν έχουμε δημιουργία hotspots, ενώ η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Ρουμανία που γειτνιάζουν με την Ουκρανία δεν έχουν μετατραπεί σε αποθήκη ψυχών, όπως έχει συμβεί με Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία, όπου εφαρμόζεται το περίφημο Δουβλίνο 3, με αποτέλεσμα εκατομμύρια αιτούντες άσυλο να έχουν εγκλωβιστεί στις χώρες αυτές. Μάλιστα, σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Μαρτίου 2023 «επί του παρόντος, 4 εκατομμύρια άτομα από την Ουκρανία επωφελούνται από τον μηχανισμό προσωρινής προστασίας» (www.consilium.europa.eu/el, 30/6/2023). Κι ενώ στην περίπτωση αυτήν έχουμε μια δίκαιη κατανομή των Ουκρανών προσφύγων σε όλες τις χώρες της Ε.Ε., αντίθετα σε Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία έχουν εγκλωβιστεί εκατομμύρια αιτούντες άσυλο με τις υποβληθείσες αιτήσεις ασύλου το 2022 να ξεπερνούν τις 960.000.
Ήρθε, λοιπόν, η ώρα η παραπάνω πρόταση-λύση με βάση το «ουκρανικό μοντέλο» να εφαρμοστεί για όλους τους πρόσφυγες, απαλλάσσοντας έτσι την Ελλάδα από τις τεράστιες προσφυγικές πιέσεις, καθώς και από τον βραχνά του Δουβλίνο 3, που διατηρείται σχεδόν ανέπαφο και με το νέο Σύμφωνο της Ε.Ε. για τη Μετανάστευση και το Άσυλο.