Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας – συγγραφέα
Με τα νέα στοιχεία που ήρθαν τις προηγούμενες δεκαετίες στο φως η Αστρονομία εξετάζει με περισσότερη σαφήνεια τους νόμους που διέπουν τα ουράνια σώματα, τα οποία μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής.
ΟΥΡΑΝΙΑ ΣΩΜΑΤΑ: Αστέρες: Οι αστέρες ή άστρα είναι σώματα αποτελούμενα από πλάσμα [δεν είναι δηλαδή ακριβώς αέρια αφού το υλικό τους αποτελείται κυρίως από πυρήνες στοιχείων], στα οποία κυριαρχεί συνήθως το στοιχείο υδρογόνο. Οι συνθήκες στους αστέρες είναι τέτοιες ώστε να λαμβάνουν χώρα θερμοπυρηνικές αντιδράσεις και να ακτινοβολούν ενέργεια σε μορφή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Ο Ήλιος είναι φυσικά ο κοντινότερος αστέρας στη Γη. Μία καθαρή ασέληνη νύχτα μπορούμε να διακρίνουμε με γυμνό οφθαλμό περί τους 4000 αστέρες. Όλα τους είναι άστρα που ανήκουν στον Γαλαξία μας. Ο κοντινότερος αστέρας στο Ηλιακό Σύστημα είναι ο Εγγύτατος [Proxima] Κενταύρου, σε απόσταση 4,2 ετών φωτός. Πλανήτες: Οι πλανήτες [σημαίνει περιπλανόμενοι, στα αρχαία Ελληνικά] είναι σώματα (αέρια ή στερεά) τα οποία δεν συντηρούν θερμοπυρηνικές αντιδράσεις. Οι πλανήτες του Ηλιακού μας Συστήματος περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο. Οι πλανήτες συχνά διαθέτουν Δορυφόρους, δηλαδή σώματα που περιστρέφονται γύρω τους, όπως η Σελήνη γύρω από τη Γη. Μικρότερα σώματα είναι οι Κομήτες και οι Αστεροειδείς. Τα Νεφελώματα: είναι σχηματισμοί αερίων και σκόνης που εκτείνονται σε ευρύτερες περιοχές του Γαλαξία. Τα νεφελώματα συχνά είναι περιοχές δημιουργίας νέων αστέρων. Γνωστό νεφέλωμα είναι το «Μεγάλο Νεφέλωμα του Ωρίωνα» (Μ42) στον αστερισμό του Ωρίωνα. Αστρικά Σμήνη: Είναι σχηματισμοί αστέρων που έχουν βαρυτική αλληλεπίδραση. Διακρίνονται σε σφαιρωτά και ανοικτά σμήνη. Γνωστότερο απ' αυτά είναι οι Πλειάδες ή Πούλια [Μ45], στον αστερισμό του Ταύρου. Γαλαξίες: Είναι πολύ μεγαλύτεροι σχηματισμοί αστέρων, τάξεων εκατοντάδων ή και χιλιάδων ετών φωτός διαμέτρου, οι οποίοι οργανώνονται σε Γαλαξιακά Σμήνη. Ο κοντινότερος γαλαξίας στον Γαλαξία μας είναι αυτός του Μεγάλου Κυνός, [απόσταση 25.000 ε.φ.], αλλά ο πλησιέστερος ορατός με γυμνό μάτι γαλαξίας είναι το Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου [169.000 έ.φ.]. Αστερισμοί: Για ευκολότερη αναγνώριση και ανεύρεση των ουράνιων σωμάτων, ο ουρανός χωρίζεται σε 88 τμήματα, ισάριθμων αστερισμών, με άστρα που στην πραγματικότητα δεν έχουν μεταξύ τους καμία, συνήθως, σχέση [απλώς φαίνεται, για την ακρίβεια φαινόταν, στους πρώτους επιστήμονες από την αρχαιότητα ακόμη, να σχηματίζουν διάφορες «εικόνες”, όπως του λιονταριού, του τοξότη, του σκύλου, κ.α.]. Οι αστερισμοί που διασχίζει ο ήλιος κατά την εναλλαγή των εποχών (η εκλειπτική) ονομάζονται αστερισμοί του Ζωδιακού Κύκλου, [τα άστρα των οποίων δεν καθορίζουν φυσικά τίποτε από τον ανθρώπινο βίο όπως διατείνονται ¨ειδικοί" ψευδοεπιστήμονες της αστρολογίας]. Στην Αστρονομία, τέλος έχουμε τους όρους Μαύρες Τρύπες και Αστέρες Νετρονίων, που δεν είναι τίποτε άλλο από άστρα που βρίσκονται στα τελικά στάδια της εξέλιξής του.
ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ: Ο 20ος αιώνας έχει ταυτιστεί με τον όρο «Διαστημική εποχή». Λέμε πως για πρώτη φορά ο άνθρωπος κατάφερε να «φτάσει» τα αστέρια, όμως τον μόνο αστέρα που επισκέφθηκε, κι αυτόν με μη επανδρωμένη αποστολή, ήταν ο Ήλιος! Πάντως, σίγουρα κατάφερε να ξεπεράσει τα όρια της γήινης ατμόσφαιρας με τα διαστημικά σκάφη [κάποιο εκ των οποίων (Βόγιατζερ) σε λίγο καιρό θα ξεφύγει και από τα όρια του Ηλιακού Συστήματος], και να πατήσει ο ίδιος στη Σελήνη. Η εξερεύνηση του Διαστήματος [στοιχεία της οποίας προσπαθήσαμε να δώσουμε όσο απλούστερα ήταν δυνατό με τα άρθρα μας που προηγήθηκαν], συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη της Αστρονομίας, καθώς έδωσε τη δυνατότητα απευθείας δειγματοληψίας και επισκόπησης.
Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ: Η συμβολή της αστρονομίας στις άλλες επιστήμες είναι σπουδαιότατη. Κανείς δεν μπορεί ν’ αμφισβητήσει ότι οι θεωρίες και οι παρατηρήσεις των αρχαίων Ελλήνων Φυσικών Φιλοσόφων, αποτελούν τη βάση της σύγχρονης αυτής επιστήμης. Αλλά και σήμερα η Οπτική [τηλεσκόπιο, μικροσκόπιο], αναπτύχθηκε ιδιαίτερα από την ανάγκη της έρευνας των ουρανίων σωμάτων. Η Φασματοσκοπία, που έχει αστρονομική προέλευση, χρησιμοποιείται σήμερα από τη Φυσική, τη Χημεία, τη Μεταλλουργία, τη Βιολογία, κ.ά. Ακόμη η Χρονομετρία, η Ναυτιλία και η Γεωδαισία σχετίζονται στενά με την Αστρονομία. Τέλος η Αστρονομία σχετίζεται στενά με τη Φιλοσοφία και τη Μεταφυσική. Κι ενώ ως επιστήμη δεν μπορεί να δώσει άμεση απάντηση σε φιλοσοφικά προβλήματα, εντούτοις «ασκεί σημαντική επίδραση», όπως έλεγε ο διάσημος αμερικανός φυσικός Χένρυ Ν. Ράσελ (1877-1957), «στον καθορισμό της θέσης του σκεπτόμενου ανθρώπου στις υποχρεώσεις του προς τις μέλλουσες γενιές, ή τη θέση του στο Σύμπαν ως προς τη Δύναμη εκείνη υπεράνω αυτού». Ακριβώς κάτι παρόμοιο υποστήριξε χαρακτηριστικά και ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Δημήτριος Αιγινήτης: «Η Αστρονομία παρουσιάζει τη συγγένεια της ανθρώπινης διανοίας προς τον Άπειρον Λόγον». Η ουσιαστική «ατέλεια” της Αστρονομίας [όπως άλλωστε συμβαίνει και με τον γενήτορα της επιστήμης, ανθρώπινο νου], στην πραγμάτευση και στην με αξιώματα, μη συνάδοντα μαθηματικής ανάλυσης, τοποθέτησή της απέναντι στο δημιουγικό Αίτιο του Σύμπαντος, δίνει λαβή και σε μας να κλείσουμε τη σειρά των άρθρων μας βλέποντας το ρόλο του Δημιουργού πίσω από αυτό το, «αδικαιολόγητο” για επιστήμη, «δημιουργικό” κενό. Τα άρθρα αυτά, συν Θεώ, στην Ελευθερία" το Δεκέμβριο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Cambridge Dictionary of Astronomy. Mitton, Jacqueline, Cambridge: Cambridge University Press, 2001.
Oxford Dictionary of Astronomy. Ridpath, Ian, New York: Oxford University Press, 2003.
Field G.B. & Chaisson E.J. Το Αθέατο Σύμπαν (The Invisible Universe) Μετ. Κανάρης Τσίγκανος, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1991 (2000).
Shu, Frank. Αστροφυσική Αστέρες και Γαλαξίες - Ηλιακό Σύστημα Τόμος (The Physical Universe An Introduction to Astronomy), Μετ. Ι. Βεντούρα, Ν. Κυλάφης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1990 (2004).
Αυγολούπη Ι. Σταύρου, και Γιάννη Σειραδάκη. Παρατηρησιακή Αστρονομία, Θεσ/νίκη: Εκδόσεις Πλανητάριο Θεσ/νίκης, 1987 (2004).
Μαυρομμάτης Δ. Κων/νος. Λεξικό Αστρονομίας, Βόλος: Εκδόσεις Ώρες, 2006 (2η Έκδοση).
Ξανθόπουλος Βασίλης. Περί Αστέρων και Συμπάντων, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1986 (2005).
Ν. Χασάπης, "Κοσμογραφία" ΟΕΔΒ
