Του Αθαν. Θεοδωράκη, πολιτικού επιστήμονα
Ο διάσημος αμερικανός συγγραφέας Πολ Οστερ, σε πρόσφατες δηλώσεις του στην Αθήνα συνόψισε πολύ επιγραμματικά την κύρια διαπίστωση της εποχής μας: «Είναι σαφές ότι οι άνθρωποι αναζητούν κάτι πέρα από το χρήμα. Και είναι σαφές σήμερα ότι την τελευταία λέξη την έχει το χρήμα» (εφημερίδα «Καθημερινή», 6 Νοεμβρίου 2014).
Η κυριαρχία του χρήματος δεν είναι φυσικά κάτι νέο, αλλά σήμερα σχεδόν όλα υπολογίζονται με βάση το χρήμα. Κι όμως η ευτυχία δεν διασφαλίζεται μόνο με το χρήμα: διαφορετικά, οι πλούσιοι και κατέχοντες θα ήταν ευτυχείς και οι φτωχοί και μή έχοντες, δυστυχείς. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα κι εδώ υπεισέρχεται το στοιχείο της πολυπλοκότητας.
Ζούμε σε κοινωνίες πολύπλοκες, κοινωνίες αλληλεξάρτησης. Οικονομική δύναμη, κοινωνική θέση, πνευματικό επίπεδο, συνθήκες διαβίωσης, οικογένεια, κατανάλωση, ατομικός και κοινωνικός ρόλος, κοκ, όλα αλληλοεπηρεάζονται. Έχουμε πολλαπλούς ρόλους ως πολίτες, ως καταναλωτές, ως φορολογούμενοι, ως οδηγοί, ως γονείς κι αυτό καθορίζει την απλή ή αντιφατική συμπεριφορά μας.
Ποια γραμμή πλεύσης λοιπόν για τον σημερινό άνθρωπο; Πρώτα βέβαια έρχεται η γνώση, η σκέψη, η ανάλυση του προβλήματος, η ατομική και κοινωνική εμπειρία. Ως λογικά όντα έχουμε τη δυνατότητα να σκεφτούμε, να συγκρίνουμε, να αποφασίσουμε ελεύθερα. Ποιος είναι όμως ο πραγματικός βαθμός ελευθερίας όταν οι ποικίλες δεσμεύσεις και το μορφωτικό επίπεδο διαφέρουν σημαντικά; Μετά έρχεται το βίωμα και η ιστορική πνευματική κατάκτηση και παράδοση, γραπτή ή προφορική, που περνά από γενιά σε γενιά.
Η ταχύτατη ροή των πληροφοριών χάρη στην τεχνολογία άλλαξε σήμερα τα δεδομένα, «η τηλεόραση πήρε τη θέση του παππού» και στις μέρες μας ετέθη μάλιστα το ερώτημα «πώς ήταν η ζωή χωρίς το ίντερνετ»; Ωστόσο όλα αυτά που συμβαίνουν δεν είναι μόνο αρνητικά, έτσι εξελίσσονταν πάντα οι κοινωνίες, με συγκρούσεις, με αλλαγές, με αγωνία για το μέλλον. Κάτι καινούργιο θα προκύψει και από την σημερινή κρίση, κάτι διαφορετικό, προσωπικά ελπίζω σε κάτι πιο ανθρώπινο, πιο κοντά στις έγνοιες του πολίτη, της οικογένειας, της κοινότητας.
Για να αποκτήσει νόημα η ίδια η ζωή, αφού όλα δεν πρέπει να μετρώνται με βάση το χρήμα. Το δικαίωμα να είσαι και να αισθάνεσαι άνθρωπος είναι αναφαίρετο, πάνω από ιδεολογίες, αντιθέσεις, φυλές και τάξεις. Εκεί βρίσκεται η ουσία και όχι στο χρήμα, το οποίο πρέπει απλά να είναι ένα μέσο ανταλλαγής και να υπακούει στις αρχές της βιώσιμης Πολιτείας. «Δει δη χρημάτων...», αλλά γνωρίζουμε ότι η σημερινή χρηματοπιστωτική φούσκα δεν έχει σχέση με την πραγματική οικονομία. Οι ανισότητες διευρύνονται και το ίδιο το σύστημα έχει ευτελίσει το χρήμα.....
Τι μένει λοιπόν; Νομίζω ότι μένουν τα βασικά, δηλαδή οι αρχές, οι αξίες, οι αρετές. Στο ανεπανάληπτο έργο του «Εισαγωγή στη Βιώσιμη Πολιτεία» (εκδόσεις Βιώσιμος Κόσμος» ο καθηγητής Μιχαήλ Δεκλερής τις ταξινομεί, και τις αντιπαραβάλλει προς το σύστημα του ατομοκεντρισμού, με βάση την ελληνική παιδεία. Σε ό,τι μας αφορά εδώ σταχυολογώ: ήθος/παιδεία, μέτρο, δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, έθνος.
Ηρθε η ώρα των αξιών, η ώρα στης στροφής στον άνθρωπο, της στροφής στην πραγματική οικονομία. Η μετά την κρίση εποχή προϋποθέτει άλλες προτεραιότητες.
