Οι προοπτικές των ευρωπαϊκών πολιτικών συνοχής και χρηματοδοτικών μέσων της Ε.Ε.

Από τον Γ.Α. Εμμανουήλ, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των Ευρωπαίων Φεντεραλιστών στις Βρυξέλλες, εθνικό εμπειρογνώμονα στην DG Regio στην Ε.Ε.

Η Ευρώπη ήταν μια ήπειρος όπου επί αιώνες ελάμβαναν χώρα εσωτερικές διαμάχες και συχνά πολεμικές συγκρούσεις. Ας δούμε την περιοχή-κοιλάδα του Ρουρ στα γαλλογερμανικά σύνορα που ήταν πεδίο συγκρούσεων στον πρώτο και δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο για τον έλεγχο των ανθρακωρυχείων και της παραγωγής σιδήρου και μετάλλων αναγκαίων για τη βιομηχανία κυρίως πολεμική των εν λόγω χωρών.

Εκεί στις στάχτες των 2 πολέμων και των εκατομμυρίων θυμάτων δημιουργήθηκε το 1951 η πρώτη Ειρηνική Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα. Ήταν ο πρώτος ευρωπαϊκός θεσμός με ακόλουθη τη Συνθήκη της Ρώμης που δημιούργησε την Ε.Ο.Κ. το 1957. Αυτές οι συνθήκες ήταν η κοινή ομολογία και παραδοχή ότι μόνο με ισότιμη συνεργασία των ευρωπαϊκών λαών και κρατών μπορεί να διασφαλιστεί η ειρήνη και δημιουργία στην Ευρώπη, που διάγουμε τώρα επί 8 δεκαετίες 3 σχεδόν γενιές στη θεσμοθετημένη Ευρώπη.
Ακολούθησε το 1962 η δημιουργία της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ε.Ο.Κ. που συνεχίζεται έως και σήμερα με στόχο την εξασφάλιση επαρκούς προσφοράς τροφίμων σε προσιτές τιμές και αξιοπρεπούς διαβίωσης των γεωργών και κατοίκων της Υπαίθρου.
Επίσημα οι ευρωπαϊκές πολιτικές συνοχής δημιουργούνται όχι τόσο με το πρώτο τυπικό του όνομα (Κοινοτικό πλαίσιο Στήριξης 1989-1993), αλλά ως πακέτο Ντελόρ από το όνομα του προοδευτικού Προέδρου της Κομισιόν που ταυτόχρονα διαμόρφωσε την πορεία της Ε.Ο.Κ. προς την ενιαία εσωτερική αγορά και τη Νομισματική Ένωση του ευρώ. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές συνοχής που αναπτύχθηκαν έως και σήμερα χρηματοδοτούν πολιτικές κυρίως σε χώρες και περιφέρειες που υστερούν σε ανάπτυξη και έχουν Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν κάτω του 75% του μέσου όρου της Ε.Ε.
Οι πόροι για τις πολιτικές οικονομικής, κοινωνικής και περιφερειακής συνοχής, ενώ κατά την έναρξή τους το 1989 αντιπροσώπευαν το 20% του προϋπολογισμού της Ε.Ε., σήμερα αποτελούν το 30% του προϋπολογισμού της Ε.Ε. Σε αντίθετη κατεύθυνση κινήθηκαν οι πόροι της ΚΑΠ, που από 60% το 1989 μειώθηκαν στο 30% του Προϋπολογισμού της Ε.Ε. σήμερα. Ενώ οι λοιπές πολιτικές της Ε.Ε. από 15% του προϋπολογισμού το 1989 ξεπερνούν το 30% σήμερα και το ποσοστό της υπηρεσιακής διαχείρισης της Ε.Ε. από 10% το 1989 μειώθηκε στο 6,7% σήμερα.
Η χώρα μας η Ελλάδα έλαβε από την ένταξή της έως σήμερα συνολικά μέσω των ΚΠΣ-ΕΣΠΑ άνω των 125 δισ. ευρώ και μαζί με τα 115 δισ. της ΚΑΠ και τα 30 δισ. του Ταμείου Ανάκαμψης συνολικά θα έχει λάβει άνω των 270 δισ. ευρώ έως το 2027, με στόχο τη βελτίωση της κοινωνικοοικονομικής ανταγωνιστικότητάς της στο πλαίσιο του ανταγωνισμού της ενιαίας εσωτερικής αγοράς. Ήταν καθόλη την περίοδο ένταξής της στην Ε.Ε. με όρους κοινοτικού προϋπολογισμού καθαρός λήπτης, με μειούμενη καθαρή θέση μετά την ένταξη των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, αλλά κατά μέσο όρο με αναλογία περίπου 1 προς 3. Δηλαδή για κάθε 1 ευρώ που έχει δώσει έχει εισπράξει πάνω από 3 ευρώ. Αποδεχόμενη, όμως, το κόστος του πλαίσιου της ενιαίας εσωτερικής αγοράς και του ελεύθερου ανταγωνισμού σε κοινοτικό επίπεδο που λόγω υστέρησης της χώρας μας σε ανταγωνιστικότητα ευνοούσε τις εισαγωγές και επιβάρυνε το εμπορικό ισοζύγιο και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση παράλληλα με τις πολιτικές συνοχής απάντησε αποφασιστικά και δημιουργικά στην κρίση του Covid του 2020 με τη δημιουργία του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας 2021-26 προς τα κράτη-μέλη με δανεισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για πρώτη φορά από τις αγορές, προϋπολογισμού 807 δισ. ευρώ αποτελούμενου από 338 δισ. σε επιχορηγήσεις, 386 δισ. σε δάνεια και 83 δισ. συμβολή σε ευρωπαϊκά προγράμματα συνοχής.
Ωστόσο, κατά τη γνώμη πολλών ακαδημαϊκών ο συγκεντρωτικός χαρακτήρας διαχείρισης των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης με ελάχιστη διαβούλευση των κοινωνικών εταίρων μπορεί σε έναν βαθμό να δικαιολογείται λόγω των έκτακτων συνθηκών για επείγουσες δημόσιες παρεμβάσεις αντιμετώπισης της κρίσης λόγω Covid. Ωστόσο, διευθυνόμενο από τις κεντρικές κυβερνήσεις μόνο και συνδεόμενο κυρίως με το ευρωπαϊκό 6μηνο και τη λογική των μεγάλων έργων και όχι των προγραμμάτων αναδιάρθρωσης, ενισχύει περισσότερο τις πιο ανεπτυγμένες περιφέρειες και περιοχές και δεν μπορεί μέσο και μακροπρόθεσμα να προκριθεί και να υποκαταστήσει το διαχρονικά αποτελεσματικότερο και αποδοτικότερο υπόδειγμα σχεδιασμού και υλοποίησης των διαρθρωτικών ταμείων και των πολιτικών συνοχής.
Το αναγκαίο έργο του Ταμείου Ανάκαμψης της περιόδου 2021-26 είναι πιθανόν να έχει ή να μην έχει συνέχεια μετά το 2026, όμως αναγκαία είναι και η προσαρμογή και γενναία ενίσχυση των διαρθρωτικών ταμείων/ΚΠΣ-ΕΣΠΑ των πολιτικών συνοχής. Θα εξαρτηθούν όλα από την εισήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τη γνωμοδότηση της Επιτροπής Περιφερειών, της ΟΚΕ και την τελική πρόταση του νέου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που θα εκλεγεί τον Ιούνιο του 2024 και την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου εντός του 2025.
Το ερώτημα που αναδεικνύεται είναι: Πώς με λίγους έως τώρα δημοσιονομικούς πόρους ίσους με 1% και έως 2% του ΑΕΠ της Ε.Ε. στην περίοδο 2021-27 μαζί με το Ταμείο Ανάκαμψης (ενώ οι ΗΠΑ έχουν 25% και ο μέσος όρος των κρατών μελών της Ε.Ε. είναι 45%) η Ε.Ε. θα χρηματοδοτήσει αποτελεσματικές πολιτικές για να διασφαλίσει την κοινωνικοοικονομική και περιφερειακή της συνοχή και παράλληλα να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις του διεθνούς και εσωτερικού περιβάλλοντός της. Πώς θα υποστηρίξει τις αναγκαίες νέες πολιτικές που περιλαμβάνονται στην πρόσφατη έκθεση για το μέλλον των πολιτικών συνοχής της Ε.Ε. τη στοχευόμενη διεύρυνση με 8 νέες χώρες, την κοινή ευρωπαϊκή άμυνα, την κλιματική αλλαγή, την προώθηση των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, τη δημογραφική της γήρανση, τη μετανάστευση εξωτερική και εσωτερική, καθώς και την τεχνολογική της, εμπορική, οικονομική και πολιτική της αυτονομία και την αναγκαία φιλειρηνική, αναπτυξιακή και γεωπολιτική της βαρύτητα στον διεθνή χώρο.
Όλα τα παραπάνω ερωτήματα έχουν δεχθεί δημιουργικές προτάσεις και απαντήσεις από τη Συνέλευση για το μέλλον της Ευρώπης, από τη διακομματική δημοκρατική φεντεραλιστική Ομάδα Σπινέλλι του Ευρωκοινοβουλίου, καθώς και από τις ευρωπαϊκές προοδευτικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών αγωνιζόμενων για τις αξίες μιας κυρίαρχης δημοκρατικής και αλληλέγγυας Ευρώπης των λαών, των χωρών και των πολιτών της, σε έναν κόσμο ισοτιμίας, συνανάπτυξης και ειρήνης.