Με τον όρο νοητική υστέρηση αναφερόμαστε στην κάτω του μέσου όρου γενική νοητική λειτουργικότητα του ατόμου, η οποία επηρεάζει και την προσαρμοστική του συμπεριφορά. Νοητική υστέρηση είναι μια δυσκολία που χαρακτηρίζεται από σημαντικούς περιορισμούς στη νοητική λειτουργικότητα και στην προσαρμοστική συμπεριφορά όπως αυτές εκφράζονται στις αντιληπτικές, κοινωνικές και πρακτικές δεξιότητες. Αυτή η δυσκολία εκδηλώνεται πριν από την ηλικία των 18 χρόνων.
Ένας πρώτος δόκιμος ορισμός της νοητικής υστέρησης διατυπώθηκε από τον Βρετανό γιατρό Tredgold το 1937. Αυτός ορίζει τη νοητική υστέρηση ως μια κατάσταση ανεπαρκούς νοητικής ανάπτυξης τέτοιου βαθμού και είδους, ώστε να μην μπορεί το άτομο να προσαρμοστεί στο συνηθισμένο περιβάλλον του και να ζει χωρίς επίβλεψη, έλεγχο, προστασία και βοήθεια των συνανθρώπων του.
Η αξιολόγηση παιδιών με νοητική υστέρηση συνήθως επικεντρώνεται στα δύο συνεκτικά στοιχεία της ιδιαίτερης κατάστασής του δηλαδή στη μειωμένη νοημοσύνη και στους περιορισμούς ή τις δυσκολίες της κοινωνικής του προσαρμογής. Η διάγνωση μπορεί να βοηθήσει τον εκπαιδευτικό της τάξης στον κατάλληλο σχεδιασμό προγραμμάτων διδακτικής παρέμβασης. Γνωρίζοντας ο εκπαιδευτικός το νοητικό επίπεδο του παιδιού μπορεί να διαφοροποιήσει τη διδασκαλία του και να διδάξει το παιδί με ιδιαίτερο τρόπο, ανάλογα με τις ανάγκες του. Επίσης το παιδί θα ωφεληθεί περισσότερο αν η διάγνωση γίνει σε μικρή ηλικία. Πέρα όμως από το γνωστικό επίπεδο του παιδιού γίνεται αξιολόγηση και της προσαρμοστικής του συμπεριφοράς. Γνωρίζοντας ο εκπαιδευτικός το προσαρμοστικό επίπεδο του παιδιού θα επιλέξει συγκεκριμένη μέθοδο διδασκαλίας ώστε να βοηθήσει το παιδί.
Η αντιμετώπιση των παιδιών με νοητική υστέρηση στο συνηθισμένο σχολείο ή στο σχολείο της γειτονιάς, όπως συνήθως το λέμε, σ’ επίπεδο τροποποίησης των διδακτικών μεθόδων και στρατηγικών ποικίλλει από ομάδα σε ομάδα στην οποία αυτά ανήκουν αλλά και από άτομο σε άτομο στο πλαίσιο της ομάδας. Και αυτό γιατί αναγνωρίζεται ή πρέπει να αναγνωρίζεται, το ευρύ φάσμα των ειδικών αναγκών που έχουν τα άτομα αυτά σε επίπεδο παιδαγωγικό, ψυχολογικό και κοινωνικό σε συνάρτηση με τον βαθμό σοβαρότητας του νοητικού τους ελλείμματος.
Οι κατάλληλες στρατηγικές παρέμβασης που ακολουθούνται προς όφελος των παιδιών αυτών στο πλαίσιο λειτουργίας του σημερινού σχολείου περιλαμβάνουν μια σειρά από στοχευμένες δράσεις όπως:
* Προσαρμογή της διδασκαλίας στις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες του παιδιού με νοητική υστέρηση. Η προσαρμογή αυτή μπορεί να εξειδικεύεται σε μια ευέλικτη προσπάθεια του εκπαιδευτικού για τροποποίηση διδακτικών μεθόδων, παροχή δομημένης διδασκαλίας, εξατομικευμένο διδακτικό προγραμματισμό, χρήση εναλλακτικών ή συνδυαστικών διδακτικών προσεγγίσεων και αξιοποίηση των δυνατοτήτων της νέας τεχνολογίας για διευκόλυνση της αποτελεσματικότητας της διδασκαλίας.
* Φοίτηση στο συνηθισμένο σχολείο της γειτονιάς με την προϋπόθεση ότι το σχολείο αυτό θα έχει την απαραίτητη υποδομή σε ανθρώπινο επιστημονικό δυναμικό, καθώς και κατάλληλα διδακτικά μέσα και εξοπλισμό ή και υλικοτεχνικές διευκολύνσεις.
* Ψυχολογική στήριξη αυτών των παιδιών και ιδιαίτερα εκείνων με σοβαρά νοητικά ελλείμματα.
* Συμβουλευτική καθοδήγηση των γονιών τους σε συναφή θέματα έτσι ώστε μέσα από τη συνεργασία τους να διασφαλίζεται, κατά περίπτωση, η αποτελεσματικότητα των ακολουθούμενων στρατηγικών διδακτικής παρέμβασης στο σχολείο.
Ο εκπαιδευτικός της τάξης στο συνηθισμένο σχολείο πρέπει να λαμβάνει υπόψη ορισμένες βασικές αρχές στην αντιμετώπιση παιδιών με νοητική υστέρηση που φοιτούν σε αυτό. Οι αρχές αυτές είναι:
* Οι ενότητες διδασκαλίας και στήριξης να είναι αυστηρά δομημένες λαμβάνοντας υπόψη τους νοητικούς περιορισμούς και το μαθησιακό στυλ του παιδιού με νοητική υστέρηση και να ακολουθούνται προγραμματικά και ευέλικτα από τον εκπαιδευτικό της τάξης ή άλλο εμπλεκόμενο υποστηρικτικό προσωπικό.
* Οι τεχνικές της άσκησης και της επανάληψης βοηθούν τα περισσότερα παιδιά με νοητική υστέρηση στην απόκτηση βασικών δεξιοτήτων και γνώσεων.
* Η πρακτική της λεκτικής διαμεσολάβησης στη μάθηση είναι απαραίτητη και αναγκαία στρατηγική μάθησης στην περίπτωση του παιδιού με νοητική υστέρηση.
* Η παροχή κινήτρων και η σταθερή επιβράβευση του παιδιού αυτού στη μαθησιακή του διαδικασία συνιστούν πρακτικές αποτελεσματικές.
* Η συνεχής αξιολόγηση της πορείας του παιδιού με νοητική υστέρηση στο σχολείο βοηθά στην πιθανή τροποποίηση των εφαρμοζόμενων διδακτικών μεθόδων.
* Η συνεχής και άμεση ανατροφοδότηση του παιδιού στο σύνολο των μαθησιακών του δραστηριοτήτων εκλαμβάνεται ως πάγια διδακτική πρακτική.
* Στις περιπτώσεις νοητικής υστέρησης οι παρατηρούμενες ανωμαλίες και αποκλίσεις στη συμπεριφορά είναι συνάρτηση της χαμηλής νοημοσύνης ενώ στις περιπτώσεις ψυχικών ασθενειών είναι συνάρτηση διαταραχών του θυμικού. Η νοητική υστέρηση εμφανίζεται κατά τη γέννηση ή νωρίς στη ζωή του ατόμου δηλαδή ως το 18ο έτος της ηλικίας του. Αντίθετα, οι ψυχικές ασθένειες είναι πιθανό να παρουσιαστούν σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμα και στους ενήλικους. Στις περιπτώσεις νοητικής υστέρησης εκτός από τις περιπτώσεις που προκαλούνται από τραύματα, από ατύχημα ή από σοβαρές ασθένειες, δεν παρατηρούνται απότομες αλλαγές στις ικανότητες ή στην προσαρμογή. Αντίθετα, στις περιπτώσεις ψυχικής ασθένειας συνήθως το άτομο, ενώ εξελίσσεται ομαλά, παρουσιάζει παθολογικά συμπτώματα απότομα. Η νοητική υστέρηση, από τη στιγμή που θα εκδηλωθεί, δεν είναι δυνατό να θεραπευτεί. Τα νοητικά υστερημένα άτομα δεν επιδέχονται πλήρη θεραπεία και εμφανίζουν τα συμπτώματα σε όλη τη ζωή τους. Αντίθετα, η ψυχική ασθένεια μπορεί να θεραπευτεί και σε πολλές περιπτώσεις επιτυχημένης θεραπείας το άτομο μπορεί να αποκατασταθεί πλήρως και να ζήσει μια ομαλή ζωή.
Κανάκη Κατερίνα
Φιλόλογος- Ειδική Παιδαγωγός
Με μεταπτυχιακό στην Ειδική Εκπαιδευτική Αγωγή –Ψυχική Υγεία.
